En het geweld gepleegd dóór de politie dan?

Het is uiteraard onaanvaardbaar dat politiemannen in de val worden gelokt om hen dan met geweld aan te pakken. Laat het gerecht maar zijn werk doen en de nodige straffen uitspreken. Als daar een maatschappelijk debat over nodig is, prima, maar dan liefst een evenwichtig debat dat oog heeft voor alle dimensies.

Momenteel gaat alle aandacht naar geweld gepleegd op de politie. Wat pijnlijk ontbreekt, is aandacht voor geweld gepleegd dóór de politie. We hebben het dan over illegitiem en illegaal geweld, dat wordt gepleegd als gearresteerden onschadelijk zijn gemaakt en in de combi of in het politiekantoor zijn.

Dat geweld komt meer voor dan wordt gedacht. Een tijdje geleden maakte ik daar voor MO* Magazine een dossier over. In een paar weken verzamelde ik makkelijk een aantal getuigenissen, al waren er ook agenten en slachtoffers die weigerden te praten. Ik concentreerde me op Brussel, maar het probleem bestaat ook elders.

Mensen worden na arrestatie geslagen, bespuwd, geschopt, verbaal vernederd… Vaak is er een racistische inslag. ‘Termen als zwette, makaak of bougnoul worden courant gebruikt op ons commissariaat’, getuigde een allochtone agent anoniem.

‘Zeg dat je een vuile makaak bent of ik sla je harder’, kreeg jurist Khaled Battafala te horen terwijl hij in een combi werd afgeklopt, alleen omdat hij op de verkeerde plaats was op het verkeerde moment.

Taarten

Ook ‘oude Belgen’ worden getroffen. Antropologe Marianne Maeckelbergh werd opgepakt terwijl ze foto’s nam op een manifestatie: ‘Veertien uur werd ik onderworpen aan macht en willekeur. Ik werd twee keer in mijn gezicht geslagen met een open hand. Een andere agent trok me heel hard aan mijn haar. Later werd ik door een agent in mijn dij geschopt en in het gezicht gespuwd, terwijl hij me meermaals vuile hoer noemde. Daarna werd ik vastgeketend aan een radiator en voortdurend bedreigd. De politiechef zag het vanuit zijn kantoor en reageerde niet.’

Maeckelbergh besefte ook dat zij als academica makkelijker aandacht kan vragen dan het doorsnee-‘kut-Marokkaantje’. Ze vraagt zich af wat die te verduren krijgen.

Meestal laat politiegeweld geen sporen achter omdat klappen bewust met de platte hand uitgedeeld: dat zijn ‘taarten’.

De Liga voor de Mensenrechten ziet het politiegeweld toenemen. Al bij al gaat het om een breed gamma van geweld. Van puur criminele zaken over ‘middelmatig’ verbaal en fysiek geweld, tot lichter fysiek en verbaal geweld, dat vaak onder de radar blijft. Omdat mensen om allerlei redenen geen klacht indienen: te arm, beschaamd, bang, geen geloof in resultaat. Een allochtone jongen van zestien bekende pas, na lang aandringen, aan zijn moeder dat de politie hem had geslagen nadat hij naar het kantoor was gebracht op verdenking van een diefstal waarvan hij uiteindelijk niet werd beschuldigd.

Bij de politie ‘om Arabieren te kraken’

Illegaal geweld door de politie is een feit. Het is verbazingwekkend dat deze kant van de realiteit zo weinig aan bod komt.

De politie ontkent de feiten niet. De commissaris van Molenbeek Pierre Collignon: ‘Er is minder geweld dan twintig jaar geleden omdat de politie beter is opgeleid. Maar dat gezegd zijnde: ja, er zijn dagelijkse geweldfeiten bij de politie. Die zijn het gevolg van twee problemen. Een is verkeerde selectie: mensen die bij de politie komen om “Arabieren te kraken” en door de selectie geraken. Die moet je eruit krijgen. Daarnaast zijn er agenten die het niet meer aankunnen. Mensen die tien jaar patrouilleren, al die tijd uitgescholden worden en daarom “taarten” gaan uitdelen. Die groep kun je soms recupereren. Als we hen goed opvangen en een tijd op kantoor laten werken, kan het weer goed komen. De uitdaging is om dingen te veranderen zonder het moreel van het korps aan te tasten.’

Ook Diane Reynders van het Comité P erkent het probleem en vreest dat het contraproductief is: ‘Geweld ondergraaft de legitimiteit van de politie en maakt zo haar werk moeilijker.’ Dat het Comité P waarschuwt voor buitensporig gebruik van pepperspray, past in die visie.

Reynders vindt dat opleiding kan helpen politiegeweld te voorkomen: ‘Er moet een duidelijker gedragscode komen, die op de politieschool wordt geleerd. Een gemeenschapsgerichte politie is er voor de burger, maar onze mensen moeten beseffen dat die burger niet altijd blank of welgesteld is, maar soms ook gekleurd en arm. 

Kortom, illegaal geweld door de politie is een feit. Het is verbazingwekkend dat deze kant van de realiteit zo weinig aan bod komt. Ook Luckas Vander Taelen ziet kennelijk alleen één kant. Dat is spijtig. Om drie redenen. Ten eerste omdat zo’n politiegeweld ongepast is. Waar eindigt het als de politie het recht in eigen handen neemt? Ten tweede omdat de eenzijdigheid geen recht doet aan de slachtoffers van politiegeweld. Er groeien twee totaal gescheiden ervaringswerelden: enerzijds de slachtoffers die de politie ervaren als een actor met losse handjes die de wet niet moet respecteren. Anderzijds diegenen die via Vlaamse media de indruk opdoen van een Brusselse politie die braafjes haar werk doet en slachtoffer wordt van geweld.

Tot slot staan geweld op de politie en geweld vanwege de politie niet los van elkaar. Het lijkt me aannemelijk dat het geweld door de politie leidt tot meer geweld op de politie. En omgekeerd: dat agenten die slachtoffer zijn van geweld ook zelf meer geweld gebruiken. Zo groeit het wederzijds onbegrip. In Molenbeek proberen jeugdwerkers en politie het probleem te lijf te gaan door dialoog en uitwisseling tussen jongeren en agenten te organiseren. Beide kanten leren elkaar ervaren als ‘ook mensen’. Dat lijkt een goede manier om de spiraal van illegaal geweld te doorbreken.

Dit artikel verscheen in De Standaard van 17 augustus.