Europa valt uiteen terwijl zijn burgers onverschillig toekijken

Het gebrek aan publieke belangstelling toont duidelijk aan dat Europese burgers zich niet verbonden voelen met Brussel. De jaren 1950 zijn ver weg. Toen vormden jongeren de Youth Federalist Movement samen met activisten van de Federal Movement onder leiding van Altiero Spinelli en was er de grootschalige campagne voor een Europa dat nationale grenzen zou overstijgen, een thema dat vele toenmalige intellectuelen mobiliseerde. 

Eigen land eerst

De crisis van de EU verloopt crescendo. Allereerst was er de noord-zuid tweedeling, waarbij het noorden -onder onbetwiste leiding van Duitsland- het zuiden niet wilde ondersteunen en hen strenge bezuinigingen oplegde. Griekenland was de uitverkoren plaats om dit conflict te beslechten, hoewel het budget van dit land slechts 4 procent van de hele Europese Unie bedroeg. Het front voor begrotingsdiscipline en bezuinigingen maakte komaf met diegenen die ontwikkeling en groei als prioriteit stelden. Dit leidde tot verdere vervreemding van veel burgers.

Dan was er het oost-west conflict. Het werd duidelijk dat de landen die eens onder de invloed van de Sovjet-Unie stonden, enkel toetraden tot de EU omwille van puur economische motieven en zich niet identificeerden met de zogenaamde Europese waarden, die aan de basis lagen voor de oprichtingsverdragen. Solidariteit werd niet alleen genegeerd, maar actief verworpen, allereerst met Griekenland en in tweede instantie ook inzake de vluchtelingenproblematiek. 

Solidariteit werd niet alleen genegeerd, maar actief verworpen, allereerst met Griekenland en in tweede instantie ook inzake de vluchtelingenproblematiek. 

Momenteel zijn er twee landen, Hongarije en Polen, die het “Europese model en waarden” expliciet verwerpen en alle voorschriften vanuit Brussel negeren. Het ene land om zijn autocratisch regeringsmodel te beschermen, het andere land omwille van de christelijke waarden.

Tegelijkertijd deed zich een andere onheilspellende ontwikkeling voor. De Britse premier David Cameron gebruikte dreigementen om speciale voorwaarden te verkrijgen, zoniet zou zijn land de EU helemaal verlaten. In Davos verklaarde hij expliciet dat Groot-Brittannië deel uitmaakt van de EU omwille van de markt, maar dat hij alle andere aspecten en vooral eventuele verdere integratie verwerpt. 

De Duitse Bondskanselier Angela Merkel reageerde toegeeflijk met als gevolg dat alle Europese landen zoveel mogelijk soevereiniteit proberen terug te winnen. Daarom zal dat wat Groot-Brittannië verkrijgt, dienen als een maatstaf voor alle betrokken landen. Het is veelzeggend dat in Groot-Brittannië de pro-Europese lobby wordt geleid door de financiële en economische sector en dat er geen pro-Europese burgerbeweging aanwezig is.  
 
Dit alles vindt plaats in het kader van een economische stagnatie waaraan zelfs ongeëvenaarde financiële injecties van de Europese Centrale Bank niets kunnen verhelpen.

De lijst van landen met problemen omvat niet enkel zuidelijke landen. Ook voortrekkers in begrotingsdiscipline als Nederland en Finland verkeren in grote problemen. Het enige land dat het relatief goed doet, is Duitsland. Het land geniet van een positieve handelsbalans en een lagere rentevoet die voornamelijk te danken is aan zijn algemeen betere prestaties. Berekeningen tonen dat meer dan de helft van zijn positief budget voortkomt uit asymmetrische relaties met de rest van Europa. Desondanks weigert Duitsland hardnekkig om sommige van deze inkomsten in te zetten voor het algemeen belang, bijvoorbeeld voor een Europees fonds om landen in nood te redden. Niet bepaald een mooi voorbeeld van solidariteit. 

De Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schauble verwoordde het in een welbekend citaat zo: ‘We gaan de opbrengsten waarvoor wij gezweet hebben niet geven aan diegenen die niet zo hard gewerkt hebben als wij.’

Vluchtelingencrisis

Ten slotte gaf de vluchtelingencrisis de genadeslag aan een instelling die al veel moeite had met ademhalen. In het voorbije jaar arriveerden meer dan 1,3 miljoen mensen op de vlucht voor conflicten in Irak, Libië en Syrië. Volgens de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen is de verwachting dat nog minstens één miljoen mensen dit jaar naar Europa zal komen. 

Deze gebeurtenissen hebben de Europese realiteit blootgelegd. De Commissie-Juncker besloot dat 40.000 mensen uit Syrië en Ethiopië zouden moeten worden opgevangen, een minuscuul aantal. Dit leidde tot een hevig onderhandelingsproces waaraan de Oost-Europese landen vlakaf weigerden deel te nemen, ondanks dreigementen van de Commissie.

Ondertussen besloot Angela Merkel Duitsland open te stellen voor één miljoen vluchtelingen, voornamelijk Syriërs. Maar met een slimme interpretatie van het Vluchtelingenverdrag maakte men duidelijk dat economische vluchtelingen (net als klimaatvluchtelingen) waren uitgesloten. 

Het stopzetten van het Schengen-akkoord, het vrij verkeer van Europeanen, zou een veelzeggend signaal zijn.

Ook werden de Balkanlanden veilige verklaard, waardoor alle Europeanen die naar Duitsland komen via Albanië, Kosovo en andere landen die nog geen deel uitmaken van de EU, uitgesloten zouden worden. Het is opmerkelijk dat op hetzelfde moment Montenegro werd uitgenodigd om toe te treden tot de Navo, wat toevallig ook nuttig is bij het in bedwang houden van Rusland, dankzij een staand leger van 30.000 man. 

Natuurlijk maakte de toestroom van mensen het moeilijk om het vereiste papierwerk te verwerken, en dus was elk land genoodzaakt om op zijn eigen manier de zaken te regelen, zonder enige aansturing vanuit Brussel. 

Oostenrijk verklaarde dat het slechts 37.500 asielaanvragen zou goedkeuren. Behalve het opzetten van een campagne om aan te kondigen aan vluchtelingen dat ze niet welkom waren, stemde Denemarken een wet die familiehereniging uitstelde tot drie jaar, en de autoriteiten toeliet cash en juwelen die meer waard waren dan 1500 euro in beslag te nemen.  

Zweden kondigde aan dat het kortere verblijfsvergunningen zou geven, en dat strenge controles zouden opgelegd worden op treinen uit Denemarken. Finland en Nederland hebben aangegeven dat ze degenen die niet onder de strikte voorwaarden van vluchtelingen vallen, onmiddellijk zullen uitwijzen. 

Ondertussen werden in Hongarije, Slovenië, Slovakije en Oostenrijk muren opgetrokken en probeerde de EU de Turkse president Recep Tayyip Erdogan tevergeefs om te kopen met drie miljard euro om de vluchtelingenstroom te stoppen. Nu is Griekenland de boosdoener, omdat het niet in staat was de bijna 800.000 mensen die het land doorkruisten adequaat op te volgen. 

Oostenrijk heeft gevraagd om Griekenland uit te sluiten van het Verdrag van Schengen en de Europese grenzen “verder naar het noorden” te verleggen. Dit hoofdstuk wordt nu afgesloten door het Duitse initiatief om opnieuw nationale grenscontroles in te voeren voor een periode van twee jaar. Vorig jaar staken 56 miljoen vrachtwagens de grens over tussen de Schengenlanden, en elke dag steken 1,7 miljoen mensen de grenzen over. 

Het echte stopzetten van het Schengen-akkoord, het vrij verkeer van Europeanen, zou een veelzeggend signaal zijn. Maar crucialer zijn de nakende politieke veranderingen waarin anti-Europese en xenofobe partijen surfen op de golf van angst en onzekerheid in Europa. 

In Duitsland, waar Angela Merkel meer en meer aanhang verliest, kon de relatief kleine partij Alternative für Deutschland vertegenwoordiging in minstens drie deelstaten verwerven. Over heel Europa, van Frankrijk tot Italië, van Groot-Brittannië tot Nederland, zijn rechtse partijen in opkomst. Al deze partijen gebruiken linkse retoriek: laat ons industrieën en banken renationaliseren, het sociale vangnet uitbreiden, strijden tegen de neoliberale globalisering.

Hongarije heeft buitenlandse banken zwaar belast opdat ze vertrekken, en Polen uit gelijkaardige taal. Hun doelpubliek is zeer duidelijk: werklozen, deeltijdse werknemers, gepensioneerden, mensen met onzekere bestaansmiddelen en degenen die zich voelen buitengesloten van het politieke systeem en dromen van een glorierijk verleden. Als het in de Verenigde Staten werkt met het succes van Donald Trump, zal het hier ook werken. 

Burgers hebben niet het gevoel dat dit ‘hun’ Europa is.

Daarom is er geen twijfel dat op dit moment een referendum voor Europa het niet zou halen. Burgers hebben niet het gevoel dat dit ‘hun’ Europa is. Dit is een belangrijk probleem voor een democratisch Europa. 

Zal de Europese Unie overleven? Waarschijnlijk, maar het zal eerder een soort gemeenschappelijke markt voor financiën en ondernemingen zijn dan een echt burgerproject. Het afbrokkelen van de Europese macht op wereldvlak zal ook versnellen, net als het verlies van de Europese identiteit, ooit het meest revolutionaire project in de moderne geschiedenis. 

Roberto Savio is oprichter van het persagentschap IPS en voorzitter van Other News.