Het einde van de Europese droom

Sommige geschiedenislessen verleert men snel. In 1952 verenigden zes landen zich in de voorloper van wat vandaag de EU is. Hun doel? Nooit meer oorlog. Een tegengif bieden aan het verwoestende nationalisme dat Europa de voorgaande decennia volledig vernield had.

Doorheen de jaren groeide deze unie en ook de Europese droom. Men zag namelijk in dat terugtrekken op zichzelf in een steeds meer globaliserende wereld niet meer van deze tijd was. Nauwer met elkaar samenwerken was de enige oplossing was. Europa zou hierin het voortouw nemen. Europa zou de Verenigde Staten naar de kroon steken in haar hegemonie over de wereld.

Kom zing een vredeslied en leer het aan je broeders, luidde ons Europese volkslied. Het verlichte Europa zou een baken in de wereld worden van vooruitgang, mensenrechten en democratie, aan al je medemensen, die de vrede wensen.

Vandaag is deze Europese droom dood. En we hadden eigenlijk geen Brexit nodig om dat te weten.

Vandaag is deze Europese droom dood. En we hadden eigenlijk geen Brexit nodig om dat te weten. Tijdens de vluchtelingencrisis afgelopen jaar werd dat al pijnlijk duidelijk. Alle landen schoven elkaar de hete aardappel toe. Samenwerking leek ver te zoeken. De enige oplossing die we konden bedenken was om de vluchtelingen terug te sturen naar Turkije, een land dat het niet altijd even nauw neemt met de mensenrechten, en dat is nog zacht uitgedrukt.

Ondertussen blijven we vrolijk handel doen met Saudi-Arabië, officiële staatssponsor van fundamentalisme wereldwijd – om nog maar te zwijgen over de mensenrechten – en kijken we vanop de zijlijn toe wanneer Rusland, een land waarvan toch hoe langer hoe meer duidelijk wordt dat de democratie er een farce is, zich – aan de kant van dat andere oppressieve regime – komt mengen in het eigenste conflict dat al die vluchtelingen veroorzaakt.

Morele crisis

Er is geen migratiecrisis. Er is geen economische crisis. Spreek mij liever van een morele crisis. We zijn bang over vluchtelingen die een bedreiging zouden vormen voor “onze waarden”, terwijl wijzelf onze eigen waarden van binnenuit uithollen.

Voor welke waarden staat Europa vandaag nog? Er is maar één waarde die de bovenhand heeft, zo lijkt me, en dat is de waarde van het eigenbelang. Dat werd al duidelijk tijdens de vluchtelingencrisis. Zo lang er iets te winnen valt, zijn de deelstaten er als de kippen bij, maar als er iets moet opgeofferd worden ten koste van een hoger ideaal? ho maar! Jaag haat en nijd uit de wereld, open je hart voor iedereen, de woorden van ons volkslied klinken vandaag als een sarcastische sneer.

De Brexit bevestigt alleen maar de economische logica die vandaag overheerst. Als Europa er voornamelijk is voor economisch gewin, dan is het logische gevolg dat we Europa verlaten zodra we het gevoel hebben dat we er economisch niets bij te winnen hebben. Of dat effectief zo is, laat ik in het midden, maar de commentaren van zowel pro als contra Brexit bevestigen allemaal hetzelfde: het draait in de eerste plaats om het economische gewin.

Ja, het materiële is noodzakelijk, maar als je mensen echt samen wil brengen, dan heb je meer nodig dan dat, dan heb je een hoger ideaal nodig

Ik wil hier nu geen antikapitalistisch betoog voeren, maar wel een punt maken over de menselijke psychologie. Als je het louter hebt over materieel gewin, kiezen de mensen eieren voor hun geld en gaan ze waar ze denken het meeste uit te kunnen halen.

Ja, het materiële is noodzakelijk, maar als je mensen echt samen wil brengen, dan heb je meer nodig dan dat, dan heb je een hoger ideaal nodig, iets wat niet enkel dat berekenende gedeelte in ons hoofd aanspreekt, maar ons ook beroert in onze harten, iets waarin we willen geloven, iets waarvoor we willen strijden. En dat biedt Europa vandaag niet. Europa ondergaat het lot dat zo vele eens progressieve instituties ondergaan – de Katholieke Kerk, om er maar één te noemen – het lot van insitutionalisering, van fossilisering: doorheen de tijd vergeet men de grote idealen, en is men enkel nog geïnteresseerd in het beschermen van de eigen verworvenheden.

Beste premier Michel, ik vind het fantastisch dat u een conclaaf samenroept over Europa. Maar hebt u het op dat conclaaf alstublieft niet louter over de mogelijk economische gevolgen van de Brexit. Versterk niet alleen de economische logica en de angst die ermee gepaard gaat. Bezin u liever over de waarden waar Europa vandaag nog voor wil staan. Ga uit van uw eigen sterkte.

Weg met het cynsime. Weg met de eilandmentaliteit. Maak van Europa terug een ‘viering van de broederschap van de mens’, zoals Friedrich Schiller zijn Ode an die Freude noemde. Laat de Europese droom als een feniks uit haar as herrijzen. Verbeter de wereld. Het kan, ook vandaag nog.