Slachtoffers seksueel oorlogsgeweld zoeken meer dan een forum
“‘Kan een Nobelprijs nog meer zijn dan een twittertrend?’
Beeld: Beni filles / Elien Spillebeen
De bekendmaking van de laureaten voor de Nobelprijs voor de Vrede maakt de hashtag #sexualviolence trending. Maar de grondoorzaken van het probleem worden op politieke fora nog nauwelijks geloofwaardig aangekaart. Is de Nobelprijs krachtig genoeg om hier iets aan te veranderen?
De voorzitster van het Noors Nobelcomité schraapt de keel en brengt nieuws dat onmiddellijk de wereld rondreist: ‘De Nobelprijs voor de Vrede gaat dit jaar naar…’ Haar woorden zijn amper koud en twitter stroomt vol reacties. De internationale pers brengt portretten van de laureaten en beschrijft vervolgens uitvoerig de strijd waar ze voor gelauwerd worden. Politici van zowat alle landen delen hun reacties in lovende tweets.
De hashtag #sexualviolence is sinds vrijdag klokslag elf uur erg trending. Wie nog nooit van de twee moedige mensen Denis Mukwege en Nadia Murad heeft gehoord leert ze nu kennen. Niemand die zal zeggen dat hun werk niet zinvol en bijzonder moedig is. De welverdiende laureaten brengen hun eigen leven in gevaar om het verwoestende probleem van seksueel oorlogsgeweld op de kaart zetten.
De reactie van de Oost-Congolese arts die slachtoffers zo goed en kwaad als het kan herstelt en de Iraakse die drie lange maanden als seksslaaf door IS aan dergelijke gruwelijkheden werd onderworpen, circuleerden snel op de sociale media. Hun prijs dragen ze graag op aan alle slachtoffers van seksueel oorlogsgeweld. De laureaten stellen de erkenning van dit onrecht dat hun volk en zovele andere volkeren wereldwijd wordt aangedaan op prijs.
Zelf gingen mijn gedachten onmiddellijk naar die vele slachtoffers die mijn pad de laatste jaren kruisten. Ik vroeg me af of het nieuws hen wel had bereikt, daar ver weg van de twittergolven. Zou het voor hen nog een verschil kunnen maken?
Zelf gingen mijn gedachten onmiddellijk naar die vele slachtoffers die mijn pad de laatste jaren kruisten. Ik vroeg me af of het nieuws hen wel had bereikt, daar ver weg van de twittergolven. Zou het voor hen nog een verschil kunnen maken?
In 2016 sprak ik met 657 slachtoffers van het geweld in Beni, een stad en regio in Oost-Congo. Enkele vrouwen deelden me toen hun verhaal over hoe ze, net als Nadia Murad, tot seksslaaf van een rebellengroep werden gemaakt.
Net als Mukwege en Murad wilden ze hun verhaal met de wereld delen in de hoop dat het ooit gehoord wordt door iemand die de macht heeft een volgend slachtoffer te voorkomen.
De heuglijke mededeling van het Noors Nobelcomité herinnert me aan hun ambitieuze wens en deden me in de archieven van Beni Files duiken. Hun getuigenis laat je moeilijk koud.
Hashtag #seksueelgeweld
Soms heeft een drama een gezicht nodig om het op de radar van de wereld te houden. Deze vrouwen geven samen met Denis Mukwege en Nadia Murad het helaas eeuwenoude fenomeen van seksueel oorlogsgeweld een gezicht. Ze maken zichzelf hierdoor erg kwetsbaar. Ze doen het dan ook niet onbezonnen en zeker niet zonder de ambitie iets te veranderen.
Dokter Mukwege besliste op een dag minder te opereren en meer te spreken. Het was de dag waarop een patiënte de dochter blijkt te zijn van een van de eerste slachtoffers die hij onder zijn hoede had genomen. Er breekt die dag iets in de arts. Terwijl hij in de ogen kijkt van de tweede generatie slachtoffers vraag hij zich af: ‘Hoeveel vrouwen zal ik nog opereren voor het geweld stopt?’
De echte ambitie was niet meer steun, maar wel minder nood.
Sinds zijn getuigenis de weg naar de internationale fora vond, is de financiële en logistieke steun aan de slachtoffers in de regio sterk toegenomen. Dit alleen is al een belangrijke verwezenlijking van de man. Maar de echte ambitie was aanvankelijk niet meer steun, maar wel minder nood. Die resultaten zijn helaas nog niet zichtbaar, al ligt dat niet aan de man of de helderheid van zijn discours.
Terwijl twitter volstroomt met hashtags tegen seksueel geweld en lyrische steunbetuigingen duchtig worden gedeeld is er in Irak noch in Oost-Congo weinig reden tot feesten. Het gevoel dat hij dweilt met de kraan open krijgt Mukwege niet uit zijn hoofd.
Dokter Gertrude die honderden kilometers verwijderd van het Panzihospitaal van Mukwege ook dagelijks slachtoffers verzorgt, onthaalt het nieuws met gemengde gevoelens. In de regio waar zij woont en werkt houden tegenwoordig niet enkel tal van rebellengroepen lelijk huis, maar bemoeilijkt ook ebola de dagelijkse werking.
‘Het is een erkenning voor iedereen op terrein die vecht tegen seksueel geweld. Maar de internationale gemeenschap die nu lovende persberichten uitstuurt, zal de oorzaak van het probleem niet oplossen. Onze eigen overheid ook niet.’ Niet enkel de medische voorraad loopt verder leeg, ook hoop wordt stilaan een schaars goed.
Hashtag #oorlogswapen
Mensen als Mukwege en Gertrude belichamen voor mij nochtans de hoop voor de regio. Maar dat ook bij deze mensen de vermoeidheid toeslaat mag gerust aan de commentaren worden toegevoegd. Terwijl het Nobelcomité druk in beraad was en de argumentatie voor de keuze van de laureaten aandachtig werd neergepend, vielen zowel in Irak als in Oost-Congo onschuldige burgers ten prooi aan het voortdurende geweld.
Op 25 september werden in Oicha, een dorp in de streek van Beni in Noord-Kivu, alweer zestien burgers ontvoerd. Drie dagen later in Mukoko opnieuw. Deze mensen, indien ze nog in leven zijn, zullen het bericht van het Nobelcomité niet vernomen hebben. Net als de getuigen uit Beni Files ondergaan zij nu vermoedelijk een gelijkaardig lot.
Seksueel geweld is soms een oorlogswapen, maar helaas vaker simpelweg een oorlogsfenomeen.
Seksueel geweld is soms, zoals Mukwege het stelt, een oorlogswapen, maar helaas vaker simpelweg een oorlogsfenomeen. Al wordt het soms bewust als wapen tegen de bevolking, en dus als oorlogswapen, ingezet, zelden komt er ideologie of strategie aan te pas. In conflictgebieden wereldwijd sluipt verkrachting en seksslavernij simpelweg binnen daar waar men met wapens alle wetten en regels heeft verdreven.
Groepen die een gebied buit maken, misbruiken al snel hun macht om zichzelf ook andere privileges toe te kennen. Vrouwen als Nadia Murad en de vrouwen uit het extract van Beni Files die bij wijze van beloning onder de rebellen werden verdeeld, zijn er een extreem, maar herkenbaar voorbeeld van.
Hopelijk vergeeft dokter Mukwege me wanneer ik even tegen zijn discours inga en stel dat ook in Oost-Congo seksueel geweld veel meer is dan een oorlogswapen. De meer dan honderd rebellengroepen in de Kivustreek houden er nog amper ideologische doelstellingen op na. Moorden doen ze vaak op bestelling, verkrachting nemen ze er als bonus bij. Plunderen doen ze om zich te bevoorraden, en behalve kippen en geiten om de magen te vullen, nemen ze vaak vrouwen mee om hun andere behoeften te bevredigen.
Waar wapens de wetten vervangen, duikt seksueel geweld als oorlogsfenomeen op. Wanneer Mukwege de tweede generatie in de ogen kijkt beseft hij dat ook. Door de Nobelprijs voor de Vrede zowel aan Denis Mukwege uit Congo als Nadia Murad uit Irak toe te kennen, tonen ze dat ze het ook in Noorwegen begrepen hebben. Seksueel geweld is een symptoom van oorlogsgeweld dat samen met het conflict moet worden bestreden.
Hashtag #metoo
Sinds 2014 vielen in de streek van Beni, in het oosten van Congo, ondertussen al meer dan 1500 burgerdoden en blijven honderden burgers vermist. Bij aanvang van deze golf van geweld werd in internationale politieke kringen nog nog geopperd dat een internationaal onafhankelijk onderzoek misschien wel aan de orde was. Verder dan het opperen van die overweging is men nooit geraakt. Gelijkaardige reacties volgden na een reeks bloedbaden in Kasai en vervolgens Ituri.
Het ondersteunen van een lokaal onderzoek is tegenwoordig zowat het meest vergaande engagement dat de internationale gemeenschap in deze regio’s nog kan opbrengen.
Vandaag voelt de internationale gemeenschap zich blijkbaar niet geroepen om de grondoorzaken van het probleem bloot te leggen, laat staan aan te pakken.
Net als Nadia Murad en Denis Mukwege hoopten de getuigen van Beni Files nochtans dat door het delen van hun verhaal er andere levens gered konden worden. Net als Mukwege en Murad merken ze dat er nog elke dag lotgenoten bijkomen. Hun stemmen worden gehoord, vinden veel vaker hun weg naar online en offline communities, maar het conflict en ook het seksueel geweld duren voort.
De internationale gemeenschap, die amorfe groep waar ook wij nog steeds toe behoren, wordt in hun boodschappen nochtans vaak rechtstreeks aangesproken. Maar vandaag voelt de internationale gemeenschap zich blijkbaar niet geroepen om de grondoorzaken van het probleem bloot te leggen, laat staan aan te pakken.
De ongemakkelijke waarheid is namelijk dat die grondoorzaken, hoe complex ze ook zijn, nooit losstaan van ons bestaan. Nochtans is dat de boodschap die Murad, Mukwege en de vele andere ervaringsdeskundigen graag willen overmaken. Wie weet kan de Nobelprijs voor de Vrede helpen dat deel van de boodschap nog wat harder te onderlijnen. #LuisterNaarDeVrouwen #StopHetGeweld