Meer defensie-investeringen voor meer vrede en veiligheid?

MO* vroeg het aan Tom Sauer, hoofddocent aan het Departement Politieke Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen, en Jonathan Holslag, die als onderzoeker verbonden is aan het Brussels Institute of Contemporary China Studies van de Vrije Universiteit Brussel.

‘Rusland vormt géén bedreiging’

‘Ik ben geen pacifist die zegt dat je het leger helemaal moet afschaffen. We hebben een leger nodig. Maar je moet een redelijk evenwicht vinden tussen wat nodig is voor defensie en voor alle andere maatschappelijke doelstellingen en behoeften. Het armoedecijfer in Vlaanderen blijft steken op 15 procent. Dat is schrikbarend hoog, en in Brussel ligt het nog veel hoger – 40 procent van de jongeren in de hoofdstad heeft geen baan. En de gebouwen waar onze kinderen les volgen dateren uit de jaren vijftig, zestig.’

‘Ik denk niet dat het nu het juiste moment is – ook al gelet op de besparingen en de financieel-economische crisis die aanhoudt – om meer te gaan uitgeven aan defensie. Dus stel ik voor om de defensiebegroting te bevriezen. België geeft vandaag de facto ongeveer één procent van zijn bbp uit aan defensie. Dat is genoeg. Twee procent is absoluut onhaalbaar.’

Generaal Delcour, de voormalige stafchef van het Belgische leger, waarschuwde in november op deredactie.be echter voor een ‘uitdovingspolitiek’. Sauer: ‘Als de huidige begroting van defensie ontoereikend is, dan moet het ambitieniveau naar omlaag worden bijgesteld. Het is tijd om af te stappen van een volwaardige defensie met een lucht-, zee- én landmacht die – bijna – alle taken wil waarmaken. We moeten ze niet alle drie blijven doen, te meer daar we in een Europees kader zitten waarbij we afspraken maken en de Europese defensie meer en meer geïntegreerd wordt.’

‘Vorm de Navo om tot een veiligheidsorganisatie. Een mini-VN als het ware, hier in Europa.’

Investeringen in nieuw materieel wegen zwaar op de defensiemiddelen. Sauer is géén voorstander van een nieuwe generatie Belgische gevechtsvliegtuigen. ‘Die zijn er genoeg in Navo-verband, ook los van de VS. Geen gevechtsvliegtuigen betekent ook eindelijk verlost worden van de inhumane kernwapens op ons grondgebied. Wel moeten we specialiseren in dingen die Europa niet of nauwelijks heeft – denk aan strategische transportfaciliteiten, special forces… Ook bestaat er een grote behoefte aan vredestroepen, die na een interventie het grote werk aanvatten.’

‘Natuurlijk moeten we ons defensiebeleid afstemmen op de reële bedreigingen. Maar geen haar op mijn hoofd gelooft dat Rusland zo’n reële bedreiging is, dat Moskou de intentie – laat staan de capaciteit – zou hebben om het Westen aan te vallen of tot in Brussel te wandelen. Wel is er vandaag een probleem in Oost-Oekraïne.’ ‘Ik denk dat wij daar zelf mee schuldig aan zijn. Ons buitenlands beleid – meer bepaald het basisidee dat wij deel moeten uitmaken van een collectief defensiesysteem – is vandaag fundamenteel verkeerd.’

‘Eigenlijk hadden we na de Koude Oorlog ons collectiefdefensiesysteem moeten omvormen tot een collectieve veiligheidsorganisatie. Een mini-VN als het ware, hier in Europa, misschien ook met een rol voor de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. In ieder geval moest die Navo structureel worden aangepast, en dat hebben we niet gedaan. Integendeel, we hebben ze behouden en uitgebreid. Zo creëer je natuurlijk problemen. We moeten de Navo dan ook omvormen tot een veiligheidsorganisatie en Rusland opnemen als lid.’

‘Het veiligheidsklimaat zal verslechteren’

‘We mogen zeker niet verzanden in een dogmaoorlog. Voor mij is noch de 2% de heilige graal, noch het standpunt van een aantal mensen dat het in Europa best met wat minder kan voor de defensie-uitgaven. Het belangrijkste uitgangspunt is dat defensie niet noodzakelijk als doel heeft om vrede te bewerkstelligen, omdat je dat nooit met wapens kan doen.’

‘Wel kan defensie een bijdrage leveren aan de veiligheid van onze Belgische en Europese samenleving. Verder ben ik het ermee eens dat het voor Europa nooit zaak kan zijn om een sterke verdediging te bouwen rondom een zwakke samenleving. Het heeft inderdaad weinig zin om te staan brullen voor meer bewapening als je samenleving zelf verder blijft afbrokkelen.’

‘Je mag niet aan doemdenken doen, maar de grote trends die zich in de wereld manifesteren zijn bijzonder weinig geruststellend. Je kunt de conflicttheaters een voor een aflopen. Volgens mij is de kans heel erg groot dat het veiligheidsklimaat in onze onmiddellijke omgeving en daarbuiten zal verslechteren.’

‘Rusland bevindt zich momenteel in een slecht demografisch en economisch klimaat om een nieuwe Koude Oorlog en een nieuwe financiële uitputtingsslag te wagen. Ik ben er dan ook redelijk gerust op dat het conflict in Oekraïne in de komende maanden zal luwen. Wel blijft er één grote factor van onzekerheid: wat zijn de aspiraties van Vladimir Poetin en hoezeer kun je hem als een echte rationele actor beschouwen?’

‘De grote trends zijn weinig geruststellend. Je kunt de conflicttheaters een voor een aflopen.’

‘Harde macht is nooit de enige oplossing. Europa moet in de eerste plaats het partnerschap met Rusland corrigeren, en tegelijkertijd zijn economische invloed versterken in landen als Oekraïne. Voorts moet Europa werk maken van een nieuw economisch paradigma. Het huidige groeimodel loopt op zijn laatste benen – niet alleen in Europa, maar ook internationaal. Als Europa niet snel mee helpt zoeken naar een alternatief, zal het niet alleen intern meer problemen ondervinden, maar zal het ook heel moeilijk in staat zijn om meer stabiliteit in zijn nabuurschap te brengen.’

‘Dat alles brengt me ertoe bijzonder voorzichtig te blijven in de inschatting van de veiligheid in onze omgeving. En dan heb je nog het grote machtsspel in en rondom de Stille Oceaan, en de vraag hoe zuidelijk Azië en sub-Saharaans Afrika zich verder zullen ontwikkelen. Vraagtekens genoeg, denk ik, die maken dat je veiligheid en defensie ernstig moet nemen.’

‘Op Belgisch niveau – en ik hoop dat onze nieuwe minister van Defensie dat echt gaat stimuleren – moeten we een grondige analyse maken van waar het met de wereld naartoe gaat. Zekerheden heb je niet, maar ik denk wel dat je een aantal trends kunt aflezen. Op basis daarvan kan je je belangen bepalen. De kwestie is niet zozeer of we meer of minder geld moeten uitgeven aan defensie. De eerste en de belangrijkste vraag is of we überhaupt een stevige defensie nodig hebben. En dan neig ik op dit moment toch naar een stellig ja.’

Dit artikel verscheen eerder in het winternummer van MO*magazine. Een abonnement kan je bestellen voor slechts €20.