Moord en mijnbouw in Peru

Alberto Roque was een boer uit de Quechua-gemeenschap Yuricancha en vader van drie kleine kinderen. Als sociale leider had hij veel zin om te werken aan de toekomst van zijn dorp Mara, in de regio Apurímac. Alberto is niet meer. In de nacht van woensdag 18 maart werd hij vermoord onder vreemde omstandigheden, dichtbij zijn woonplaats. Hij was die nacht op de terugweg van een vergadering in Cusco. Alberto zou die volgende zaterdag, 21 maart, een publieke hoorzitting organiseren over de politieke overdracht en de financiële staat van de gemeente. Hij wilde ook een gemeenschappelijke agenda opstellen ten opzichte van de mijnbouw in de regio.

De nipte verkiezingsoverwinning kondigde al mogelijke conflicten aan rond zijn leiderschap.

Ik leerde Albert Roque en zijn schepenen vorig jaar in december kennen op een bijeenkomst van onze partnerorganisatie Centro Bartolomé de las Casas (CBC). Ze vertelden ons dat Alberto eigenlijk niet zo’n groot verlangen had om burgemeester te zijn. Uiteindelijk nam hij toch de verantwoordelijkheid om zich kandidaat te stellen, omdat hij grote steun genoot bij de gemeenschappen. Veel mensen deelden zijn wens om een goed en eerlijk beleid uit te bouwen en vonden dat Alberto dat proces kon begeleiden. Alberto was een man van weinig woorden. Ik ontwaarde een zekere angst en onzekerheid in het nieuwe gemeentebestuur voor alles wat nog komen moest.

Alberto en zijn schepenen wisten dat het scenario dat hen te wachten stond, niet gemakkelijk was. Als eerste boerenburgemeester kon hij niet rekenen op de sympathie van de lokale elites. De nipte verkiezingsoverwinning kondigde al mogelijke conflicten aan rond zijn leiderschap. Ook zijn voorganger bleek tot dat bewuste moment niet echt te willen meewerken. Verder zorgde de komst van de mijnbouw – met het megaproject Las Bambas in de hoofdrol – de laatste jaren voor vele verwachtingen, maar ook spanningen, conflicten en geweld in de provincie Cotabambas.

Het beleid in Apurímac en Peru

Een ding is zeker: de moord op Alberto is geen alleenstaande gebeurtenis. Ze maakt deel uit van nationale en lokale ontwikkelingen die ons ernstig bezorgd moeten maken. We zien de laatste jaren een dramatische stijging van onrust en geweld in de regio Apurímac en in de provincie Cotabambas. Verschillende doden en geruchten over andere moorden zijn het gevolg. Dat zet deze kleine regio op de kaart als een van de twee regio’s met de meeste sociale conflicten in Peru.

De moord op Alberto bewijst opnieuw dat er zich in Peru een heel gevaarlijke politieke logica vestigt.

Apurímac is een van de armste regio’s van het land, die in het verleden ernstig getroffen werd door het politiek geweld. Bovendien is de overheidsaanwezigheid er nog zwakker dan in andere regio’s. Apurímac kenmerkt zich door het grote aantal boerengemeenschappen en is tegelijkertijd de regio met de grootste voorziene mijnbouwinvesteringen voor de volgende jaren. Dat alles maakt van Apurímac een complexe en explosieve cocktail.  Daarbij komt dat het grootste deel van de grenzen tussen het grondgebied van de gemeenschappen niet officieel geregistreerd is. De overheid  past geen adequate procedures toe rond voorafgaande, vrije en geïnformeerde raadpleging van de inheemse bevolking, hoewel Apurímac een van de regio’s is waar de Quechuacultuur en –taal het sterkst vertegenwoordigd zijn.

De regio en in het bijzonder de provincie Cotabambas hebben zich op die manier getransformeerd in een streek boordevol conflicten tussen verschillende economische belangen. Bij gebrek aan gepaste institutionele processen handelt ieder voor zich, voor zijn eigen rekening. Deze situatie veroorzaakt niet alleen een enorme ongelijkheid als het aankomt op het opstrijken van de opbrengsten van de mijnbouw in de regio, maar ook enorme onrechtvaardigheden door schendingen van de rechten van de lokale gemeenschappen en bevolking.

De moord op Alberto bewijst opnieuw dat er zich in Peru een heel gevaarlijke politieke logica vestigt. De verkiezingen zijn maar één van de vele vormen van machtsstrijd  om de controle over de lokale grondgebieden te veroveren en winst te genereren. Het gemeenschappelijke belang telt niet meer, individuele belangen primeren. Niet het debat of pragmatische voorstellen overheersen, wel de kunst om die individuele belangen aan de lokale gemeenschap op te dringen. Dat gebeurt via lokale communicatiemiddelen en participatie in de verkiezingen, maar ook via corruptie, afpersing en geweld.

Het is duidelijk dat dit niet helpt om de democratie of lokale burgerparticipatie te versterken. Ook komt deze situatie niet ten goede aan processen van duurzame, territoriale ontwikkeling, noch aan een kwalitatief educatie- of landbouwbeleid. Wel veroorzaakt het nieuwe vormen van autoritair en gewelddadig bestuur in het land, waarin eerder individuele belangen worden beschermd dan het gemeenschappelijk goed.

Wachten op gerechtigheid

Het cynische en trieste van de zaak is dat alles erop wijst dat Alberto Roque juist niet voor die duistere politiek koos. Diegenen die hem goed kennen, spreken over zijn eenvoud en de helderheid waarmee hij grote waarheden kon uitleggen in weinig woorden. Men zegt dat hij een ander beleid wilde, dat aansloot bij de gemeenschappen en hun belangen, met transparantie en burgerparticipatie. Het is weinig hoopgevend te denken dat hij mogelijk net om die reden werd doodgeschoten.

Niemand twijfelt erover dat het een daad was met voorbedachte rade en geen overval.

De dood van Roque mag niet ongestraft blijven. De overheid moet haar verantwoordelijkheid opnemen voor de weduwe en kinderen die achterblijven. Zij moeten nu lijden omwille van de aanslag op een burgemeester die zijn functie uitoefende. De directe en indirecte verantwoordelijken voor de moord op Alberto moeten worden aangeduid, alhoewel het best mogelijk is dat we de exacte motieven en omstandigheden nooit zullen kennen. In de regio gaan er heel wat hypotheses rond die verschillende verantwoordelijken aanduiden. Niemand twijfelt erover dat het een daad was met voorbedachte rade en geen overval.

Verhoogde politieke aandacht en institutionele versterking van Apurímac zijn dringend nodig, zodat de huidige economische ontwikkelingen niet nog meer conflicten, geweld en rechtenschendingen van de lokale samenlevingen kunnen veroorzaken. Om dat tegen te gaan zijn raadplegingsprocessen vereist, ruimtelijke ordening, milieutoezicht, compensatie voor mensenrechtenschendingen en een eerlijke verdeling van de economische winsten om de ontwikkelingsplannen van de lokale bevolking mogelijk te maken.

Raphael Hoetmer is lokaal vertegenwoordiger van Broederlijk Delen in Peru.
Broederlijk Delen voert momenteel een campagne rond de mijnbouwproblematiek in dat land.