'Om moedersterfte te stoppen is geen enkel vaccin nodig'

Hoewel er de laatste jaren heel wat vooruitgang is geboekt, overlijden er vandaag nog iedere dag 810 vrouwen in het kraambed. Waarom daalt dit cijer niet sneller? Waarom laten we het toe dat er nog steeds dagelijks gezonde jonge vrouwen onnodig sterven?, vraagt Annelies Van Erp van Memisa zich af.

De dood van een moeder tijdens de zwangerschap, de bevalling of onmiddellijk daarna is een tragische gebeurtenis en een veel voorkomend thema in fictie. In literatuur wordt de dood van een kersverse moeder beschouwd als een krachtig middel om het hoofdpersonage weg te rukken uit het verhaal en te focussen op een kind dat achterblijft en moet zien te overleven in een vijandige omgeving….

Zo vat Wikipedia moedersterfte in fictie samen. Helaas, in verschillende Afrikaanse landen is moedersterfte verre van fictie. “Proficiat, u bent zwanger”, is een boodschap die onder meer in DR Congo hard kan binnenkomen. In dat land sterven namelijk 846 vrouwen op 100.000 aan de gevolgen van hun zwangerschap of bevalling (UNICEF, 2018).

Moedersterfte kan voorkomen worden mits toegankelijke en kwaliteitsvolle gezondheidszorg.

Schandalig, wetende dat het merendeel van deze overlijdens te vermijden is. Moedersterfte is geen mysterieuze ziekte zoals de slaapziekte of ongeneeslijk zoals ebola. Nee, we weten hoe we dit aantal kunnen terugdringen. Moedersterfte kan voorkomen worden mits (financieel) toegankelijke en kwaliteitsvolle gezondheidszorg. Of zoals Amnesty International het verwoordt: moedersterfte is een mensenrechtenschending. Het recht op leven en op de best mogelijke gezondheidszorg wordt hier geschonden. 

Kintu is een 22-jarige vrouw die in het ziekenhuis van Kingandu (DR Congo) herstelt na een zware nacht waarin ze haar kindje verloor. De avond ervoor ging ze hoogzwanger en met hevige pijnscheuten naar het gezondheidscentrum. Haar situatie verslechterde snel. De vroedkundige, die enkele maanden geleden een extra opleiding afrondde, stelde vast dat het om ernstige complicaties ging en besloot om de zwangere vrouw door te verwijzen naar het ziekenhuis. Door de hevige regenval en slechte – als in onbestaande – wegen, verliep de rit per motorambulance erg moeizaam. Kintu bloedde hevig. Haar baby haalde het niet, de moeder kon dankzij de motorambulance en verzorging in het ziekenhuis gered worden. In andere omstandigheden had dit verhaal heel verschillend kunnen aflopen….

Tal van inspanningen zoals de organisatie van noodtransport en het opleiden van gezondheidspersoneel zorgden ervoor dat er de laatste jaren heel wat vooruitgang is geboekt en vrouwen zoals Kintu niet overlijden tijdens hun bevalling. Tussen 2000 en 2017 daalde het aantal gevallen van moedersterfte wereldwijd met 38 procent (WHO), maar toch sterven er iedere dag nog 810 vrouwen in het kraambed.

Waarom daalt dit cijfer niet sneller? Waarom laten we het toe dat er nog steeds gezonde jonge vrouwen onnodig sterven?

Om het tij te doen keren zijn meer middelen én politieke wil nodig. Want moedersterfte is niet alleen een medisch probleem, het is een maatschappelijke en zelfs politieke kwestie. Moedersterfte is een teken aan de wand dat een gezondheidssysteem niet goed functioneert.

De mate waarin vrouwen sterven tijdens hun zwangerschap of bevalling is een goede indicator voor het functioneren van de basisgezondheidszorg van een land. Het sterftecijfer wordt immers beïnvloed door de kwaliteit en bereikbaarheid van gezondheidsinstellingen, het al dan niet aanwezig zijn van goed opgeleid medisch personeel en de financiële toegankelijkheid van de zorg bijvoorbeeld door mutualiteiten.

Om het tij te doen keren zijn meer middelen én politieke wil nodig.

Maar het gaat verder dan dat, ook sociale status én genderongelijkheid spelen mee. Meisjes en vrouwen die in armoede leven, zijn het grootste slachtoffer. Zij kunnen zich vaak geen medische consultaties veroorloven. Nochtans redden prenatale consultaties levens. Want een vrouw die haar zwangerschap laat opvolgen verhoogt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie haar kansen om zonder complicaties te bevallen met 87%.

Deze prenatale consultaties zijn een totaalpakket van zorgen, de combinatie ervan vermindert de risico’s op een slechte afloop sterk. Zo krijgen zwangere vrouwen een tetanusvaccin, malariapreventie en preventieve medicijnen tegen bloedarmoede.

Naast de medische checklist, helpt het verpleegkundig personeel de toekomstige ouders bij het opstellen van een zogenaamd bevallingsplan. Hierbij worden verschillende praktische zaken doorgenomen zoals: in welk gezondheidscentrum of ziekenhuis zal je bevallen en op hoeveel kilometer ligt het. Kan je er te voet raken of welk transportmiddel zal je gebruiken (en is dit ook mogelijk ’s nachts)?

Dit zijn goede concrete stappen, die helaas niet volstaan. Veel vrouwen wordt nog steeds de toegang tot educatie ontzegd waardoor ze niet op de hoogte zijn van hun seksuele en reproductieve rechten. Dit verhoogt het risico op ongewenste zwangerschappen en tienerzwangerschappen.

Waarom laten we het toe dat er nog steeds gezonde jonge vrouwen onnodig sterven?

Als je weet dat 13 % van alle gevallen van moedersterfte het gevolg is van onveilige abortussen (WHO), dan spreekt het voor zich dat gereguleerde en toegankelijke contraceptie- en abortusdiensten, in combinatie met een goede nazorg, tienduizenden levens kunnen redden.

Om moedersterfte uit de wereld te helpen, moet er geen nieuw vaccin ontwikkeld worden. Moeten we geen nieuwe technologieën ontwerpen of een bepaald type medicijn massaal aanvoeren.

Wel is een complementaire aanpak nodig waarbij enerzijds wordt ingezet op een versterking van gezondheidssystemen (met goed geschoold medisch personeel en betrouwbare spoeddiensten) en anderzijds er een kader moet worden gecreëerd waarbinnen vrouwen zich kunnen empoweren. Zodat ze onder meer via familieplanning zelf kunnen beslissen over wanneer en hoeveel kinderen ze willen.

Elke twee minuten — de tijd die u nodig had om deze tekst te lezen —  sterft er ergens wereldwijd een vrouw in het kraambed. En dat is onaanvaardbaar.

Annelies Van Erp is medewerker bij Memisa.