Ontwikkelingssamenwerking: van no nonsense naar no sense?

In het zomernummer van MO* magazine las ik , tussen twee chirurgische zendingen in Afrika, een interessant artikel over de ontwikkelingssamenwerking anno 2015. Twee zinnen hebben mij daarin verbouwereerd: ‘Wat we nu doen’, aldus de DG van de Belgische Technische Coöperatie-BTC, ‘heeft geen zin’, en:  ‘De regeringen van een aantal landen houden toch geen rekening met hun burgers.’

Het kan bijna niet anders dan dat zo’n statement van het hoofd van BTC raakt aan de ziel en het intellect van zovele ondergeschikten en  hun motivatie en competenties schaadt. Dat is jammer. Want  in plaats van een no nonsense beleid in de OS dreigt men zo in een no sense houding terecht te komen. Laat mij toe te reageren.

1. De ontwikkelingssamenwerking blijft een plicht. De solidariteit met de minder bedeelde is meer dan een geprofessionaliseerde caritas, ze is “basic justice”.

Samenwerken om te ontwikkelen moet definitief evolueren naar het ontwikkelen van het samenwerken.

2. Dat de OS een doorlopend onvoltooide symfonie is en zal blijven, is gebonden aan de sector en de internationale conjunctuur waarin ze actief is. Meer dan tien jaar geleden legde ik reeds de nadruk op het omkeren van het OS paradigma, met name dat samenwerken om te ontwikkelen definitief moet evolueren naar het ontwikkelen van het samenwerken.
Feit is dat ondanks het wat dalen van ons neo-paternalisme de kiemen van de donor superioriteit als onkruid blijven bestaan.

Uit terreinervaring leer ik enerzijds nog elke dag dat kennis, bekwaamheid, motivatie en ondernemerszin universeel zijn en vooral afhangen van de levens-en onderwijskansen die men krijgt, anderzijds dat elke maatschappij of staat zich maar ontwikkelt door het roer in eigen handen te nemen. Een ruggensteun van onze OS blijft echter altijd welkom.

3. België heeft gekozen om zijn OS verder te concentreren op de fragiele staten voornamelijk in Afrika. Dit is moedig, risicovol en verdient alle lof. Want precies in die postconflictcontexten heeft de OS een toegevoegde waarde omdat deze staten nog fragieler zullen worden als niemand meer om hen geeft. De steun moet wel alert en kritisch blijven , maar laten vallen is een extreme uitwas, geen alternatief.

4. Ideaal steunt een maatschappij op 3 pijlers: (1) een goed functionerende en transparante overheid,  (2) een sterk sociale civiele maatschappij als waakhond van respect voor mensenrechten, (3) efficiënte en eerlijk werkende bedrijven die de tewerkstelling en koopkracht stimuleren in een klimaat van juridische veiligheid, vastgelegde arbeidsnormen en milieurespect.

Het op gang trekken van een universele sociale zekerheid, waarom niet een universeel basisinkomen, zijn de ruggengraat van sociale rechtvaardigheid. Daarvoor is formalisering van de informele sector, momenteel de enige overlevingsboei van miljoenen mensen, progressief te ontwikkelen.

Onze ontwikkelingsstrategie tracht met vallen en opstaan de verschillende maatschappelijke pijlers, overheid, civiele maatschappij en kleine bedrijven (dit laatste nog te weinig) in technisch advies en fondsen globaal bij te staan. En dat geconcentreerd op 2, maximum 3 sectoren. Geïntegreerd in nationale plannen en gecoördineerd met andere donorpartners.

Hulp shopping, alleen wat budgethulp, of steun aan een paar NGO’s, uitdelen van een paar beurzen, startfondsen aan een paar kmo’s lenen of doneren, zijn punctueel vaak nuttig maar weinig geïntegreerd in het nationaal beleid en zeker niet duurzaam. 

Er zijn hier en daar zelfs verlichte politici die het beste met hun bevolking voorhebben.

De BTC wordt geapprecieerd voor deze breed omvattende strategie. Waarom opteert men dan niet voor niet regelmatige evaluatieen verbeteringen, in plaats van te verklaren dat het allemaal geen zin heeft? 

Wel moet de BTC nadenken over manieren om haar inflatie van procedures en rapportering te vereenvoudigen, want dit breekt veel initiatief en stoort de cultuurflexibiliteit in de fragiele contexten.

5. Dat de politieke elite weinig geeft om zijn burgers is vaak juist. De corruptie en machtsdrang zijn in die middens prioritair, ondanks alle hypocriete verklaringen van de baronnen van het regime. Maar dit voorstellen alsof het de héle overheid betreft, klopt niet.

Er werken honderden ambtenaren in ministeries die wel gemotiveerd zijn en hun job zorgvuldig en eerlijk verrichten. Er zijn hier en daar zelfs verlichte politici die het beste met hun bevolking voorhebben.

Zolang de rijk-arm kloof en conflicten blijven bestaan, zal de migratie toenemen. 

6. Momenteel is de ontwikkelingssamenwerking minder populair, vrijgevige burgers storten liever rechtstreeks aan organisaties die ze persoonlijk kennen. Maar toch blijft het gevoel hangen dat het beter is ergens verre van huis wat te helpen dan duizenden migranten op ons te zien neerdalen met alle drama’s daaraan verbonden.

Maar zolang de rijk-arm kloof en conflicten blijven bestaan, zal de migratie toenemen. Wel is er discussie of ontwikkeling de migratie zal verminderen of toenemen? Waarom? Met meer koopkracht reist de ene mens vaker en waagt zijn kans in andere continenten, de andere blijft liever thuis in zijn nest. 

Bovendien is het budget dat onze regeringen in OS investeren kleiner dan de potentiële kost van integratie. Maar geld is niet alles en ik blijf overtuigd dat een georganiseerde migratie elke maatschappij verrijkt en niet verarmt.

7. Als de Belgische OS-leiders verklaren dat wat gepresteerd wordt onzinnig is, dan moeten deze verantwoordelijken consequent voorstellen de organen DGD en BTC af te schaffen. Met alle droevige gevolgen voor het tot nog toe geleverde gigantische werk alsook de tewerkstelling van haar medewerkers. 

Want laat mij duidelijk zijn, de BTC is destijds opgegricht om de anderen te dienen en niet om zichzelf in leven te houden. Maar welk zinnig mens zou dit voorstellen? Veel nuttiger is een intern debat organiseren, samen met de BTC bestuursraad, de DGD in aanwezigheid van de vicepremier en minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Zijn aanwezigheid met zijn kabinet is essentieel.

De medewerkers kunnen dan hun mening ventileren over de zin van hun acties (via een analyse an zwakten, sterktes, uitdagingen en opportiuniteiten) zonder angst om op het matje geroepen te worden.  

Conclusie: Ontwikkelingssamenwerking heeft zin zolang ze geïntegreerd en coherent denkt en werkt, beantwoordt aan de noden van de maatschappij, sectorieel alle maatschappelijke pijlers inclusief aanpakt en alle pretentie afschudt.

Voortboeren, nadenken en zich in vraag stellen is de boodschap. Slogans van zin of onzin zijn niet stimulerend voor ons intellectueel en operationeel werk.

Réginald Moreels is humanitair chirurg, voormalig staatssecretaris en minister van Ontwikkelingssamenwerking.