Open brief aan de leden van FSC België

En dat is dringend nodig, want de geloofwaardigheid van FSC gaat zienderogen achteruit. Terwijl kritiek op het label wereldwijd toeneemt, blijft de daadkracht om de problemen aan te pakken achterwege. De situatie is zo ernstig dat FSC nog verre van de garantie voor ‘duurzaam bosbeheer’ is dat het pretendeert te zijn.

De kritiek komt van lokale ngo’s in gebieden waar FSC bossen certificeert, van boeren die verdreven worden om plaats te maken voor FSC gecertificeerde ‘bosplantages’ (lees industriële monoculturen van eucalyptus) en van inheemse gemeenschappen die in de verdrukking komen.

Toch blijft FSC bij ons een uitstekende reputatie genieten. Waarom? Omdat het label gedragen wordt door milieubewegingen, vakbonden en noord-zuidorganisaties die er lid van zijn. Hun onvoorwaardelijke steun krikt het geloofwaardigheidsgehalte van het boslabel op. Maar wat er mank loopt in landen als Chili, Oeganda, Congo, Zweden en Rusland (om maar een paar landen te noemen) staat in schril contrast met wat de consument leest in de mooie brochures van FSC.

Met deze open brief willen wij de leden van FSC wakker schudden en vragen om het label opnieuw op te eisen, zodat niet de belangen van de bosexploitanten of de plantagebeheerders de overhand halen, maar wel die van lokale gemeenschappen, familiale boeren, inheemsen en het milieu. Zij zijn namelijk de ‘stakeholders’ waarnaar steeds verwezen wordt.

Symbooldossier Veracel

In 2010 hebben we in Brazilië een uitgebreid onderzoek gedaan naar Veracel, een bedrijf dat jaarlijks 1 miljoen ton FSC papier produceert en daarvoor 100.000 hectare eucalyptus aanplantte. Ondanks haar FSC label voor ‘duurzaam bosbeheer’ oogst Veracel niets dan kritiek in eigen regio.

Sinds de komst van Veracel werd landbouwgrond schaarser. Duizenden boeren zijn naar de stad verhuisd en de lokale voedselproductie kwam ernstig in het gedrang. Omwonenden klagen dat de rivieren uitdrogen omdat de snelgroeiende eucalyptusboom al het water uit de grond slorpt. En het weinige water dat nog stroomt in de rivierbeddingen is vervuild door bestrijdingsmiddelen die veelvuldig aangebracht worden op de plantages. In de FSC rapporten staat zwart op wit dat Veracel zo’n 3000 hectare inheems grondgebied heeft ingepalmd met eucalyptus en meer dan 500 hectare regenwoud heeft omgehakt om plantages aan te planten. Daarnaast zijn er de tientallen rechtszaken tegen Veracel en de inmiddels meer dan duizend klachten bij de arbeidsrechtbank.

Wij konden onze ogen niet geloven! Hoe kon een bedrijf met zo een palmares het FSC-label bemachtigen? Het antwoord bleek simpel: al de kritische stemmen zoals de inheemse gemeenschappen, de landloze boerenorganisatie MST, lokale ngo’s en openbaar aanklagers werden nooit geconsulteerd door het certificeringsbedrijf SGS Qualifor dat het FSC label toekende aan Veracel.

Ons onderzoek deed heel wat stof opwaaien toen het gepubliceerd werd in MO* onder de naam Duurzaam op papier. We maakten ook een documentaire waarin we de vele ‘stakeholders’ vrijuit aan het woord lieten. Veel mensen waren geschokt door de beelden en de getuigenissen. FSC België was niet opgezet met de publicatie en de film. Ons werk leek meer op activisme dan op onderzoeksjournalistiek, klonk het.

We werden doorverwezen naar het performante klachtensysteem van FSC waar alle ‘stakeholders’ terecht kunnen. Vanuit onze betrokkenheid met de getuigen in Brazilië hebben we in september 2010 een formele klacht ingediend bij FSC tegen Veracel. Straks zijn we twee jaar verder en heeft Veracel nog steeds zijn FSC label. Terwijl op het terrein nog helemaal niets veranderd is. Integendeel, de lokale ngo Cepedes schrijft ons dat er in de regio een ‘oorlogsklimaat’ heerst, sinds Veracel een aanvraag indiende voor de verdubbeling van haar papierproductie. Dat houdt in dat de papierreus nog eens 107.000 hectare land moet zien te vinden in de regio. Een nieuwe golf van landconflicten laait op en het is maar de vraag hoe de kleine boeren en de inheemsen zich zullen handhaven. Door de certificering kiest FSC de kant van Veracel in dit conflict en laat het de machteloze ‘stakeholders’ in de steek. Veracel is er nog steeds van overtuigd dat FSC de uitbreiding zal certificeren!

Het klachtensysteem werkt, ziedaar het bewijs!

Zeggen dat er in dit netelige dossier in anderhalf jaar tijd helemaal niets gebeurd is, zou een flagrante leugen zijn. FSC heeft meermaals een team van experten naar Brazilië gestuurd om de zaak voor eens en voor altijd uit te klaren. Dat leidde uiteindelijk tot de schorsing van certificeerder SGS Qualifor. SGS had bij de certificering van Veracel maar liefst elf zware fouten begaan tegen de FSC Standaard.

Het klachtensysteem werkt, ziedaar het bewijs! Maar wat de believers er niet bij vertellen is dat SGS Qualifor slechts tijdelijk geschorst is en alleen maar voor Brazilië. Nochtans komt deze certificeerder regelmatig in opspraak voor het certificeren van malafide bosbeheerders wereldwijd.

Zo zag SGS Qualifor in Oeganda door de vingers dat meer dan 20.000 boeren met geweld van hun land verdreven werden voor de FSC plantages van de New Forest Company. SGS omschreef de boeren als ‘illegale landbezetters’ wat in de internationale media formeel tegengesproken werd door Oxfam International. Datzelfde SGS team ziet ook geen bezwaar in het vermoorden van honderden bavianen in FSC gecertificeerde eucalyptusplantages in Zuid-Afrika. En vorig jaar bracht Greenpeace aan het licht dat protesten tegen grootschalige ontbossing van tropisch woud in Congo hardhandig aangepakt werd door de politie die daarvoor smeergeld ontving van houtbedrijf SIFORCO (dochteraanneming van het Zwitserse Danzer). Het Greenpeace rapport beschrijft dat bij deze operatie vrouwen verkracht werden en een man om het leven kwam. Ook SIFORCO kreeg het FSC label van SGS Qualifor.

Wie zegt dat het klachtensysteem van FSC werkt omdat SGS Qualifor tijdelijk geschorst is in Brazilië, legt de lat echt wel schrijnend laag of probeert de ernst van de zaak te minimaliseren. Zolang FSC zijn geaccrediteerde certificeerders blijft aanpakken met fluwelen handschoenen zullen foute bedrijven blijven gelabeld worden en gaat de geloofwaardigheid van FSC verder onderuit. Daarom eisen organisaties zoals Fern, FSC-Watch, World Rainforest Movement en Greenpeace dat FSC alle contracten met SGS Qualifor stopzet.

FSC beweert dat alle ‘stakeholders’ hun ongenoegen kunnen uiten via het klachtensysteem. Maar het is totaal onrealistisch te verwachten dat indianen, landloze boeren, kleine organisaties, families en andere slachtoffers van Veracel hun weg vinden tot dat klachtensysteem, want de meesten van hen hebben nog nooit over FSC gehoord. Dat Veracel een duurzaamheidslabel heeft vinden ze een wansmakelijke grap, omdat zij geen verschil zien tussen Veracel en niet gecertificeerde bosbeheerders in de regio.

Terug naar Veracel

Hoewel de certificering van Veracel op minder dan twee weken beklonken was, duurt de annulatie van het label al bijna twee jaar. Een team van experten heeft de regio meermaals bezocht, stapels juridische dossiers doorgenomen en een aantal stakeholders gesproken die zich kritisch uitlaten over Veracel.

Zo gingen de experten ook op bezoek bij de Guaxuma-indianen die in ‘Duurzaam op papier’ getuigen dat hun rivieren vervuild zijn door de bestrijdingsmiddelen die Veracel gebruikt. Maar aangezien de indianen zelf geen wateranalyse konden voorleggen om de vervuiling hard te maken, werd hun klacht zonder verder onderzoek van tafel geveegd. Ook FSC België lijkt klacht over de vervuilde rivieren zeer onwaarschijnlijk.

Op dezelfde manier werden de verzuchtingen van de landloze boeren, de dossiers van een openbaar aanklager en de argumenten van de lokale ngo Cepedes één voor één door het FSC team geminimaliseerd in het voordeel van … Veracel.

Label op papier

En zo sluipt de ongelijke machtsverhoudingen ook binnen het certificeringssysteem. Een bedrijf als Veracel heeft een leger juristen, ingenieurs, chemici, biologen, technici, laboranten, antropologen en sociologen in dienst om de certificeerders op hun wenken te bedienen en de bewijzen voor te leggen die de experten vragen. Maar wanneer inheemsen klagen dat hun rivier vervuild is, moeten ze dat zelf maar zien te bewijzen.

Met de dag begrijpen we beter waarom de boeren, indianen en vakbondsmensen die we spraken in Brazilië maar weinig belang hechten aan het FSC label. Ivonete Gonçalves van de lokale ngo Cepedes waarschuwde ons toen al: ‘Jullie in het noorden worden bedrogen. Er bestaat een label, maar alleen maar op papier.

Het zijn harde woorden, maar wat is er intussen veranderd om de situatie van de lokale ‘stakeholders’ te verbeteren? Een betrouwbaar label moet ingrijpen als het fout gaat, en dat doet FSC niet. Het resultaat is dat Veracel sinds de klacht al 2 miljoen ton conflictpapier verkocht heeft met het populaire duurzaamheidsstempeltje.

Onlangs verklaarde An Lambrechts van de bossencampagne van Greenpeace op de RTBF dat ze onze analyse deelt en dat Veracel nooit het FSC label had mogen krijgen. Aanvankelijk klonk het bij de directie van FSC België ‘rotte appel’ Veracel het label niet verdient. Maar nu meer en meer duidelijk wordt dat FSC zelf machteloos is en dat het er naar uitziet dat Veracel nooit zijn label zal verliezen is het discours gekeerd: Veracel is nog zo slecht niet. Het onderzoek en de documentaire van An-Katrien en Leo geven een vertekend beeld van de situatie.

Onevenwicht in de drie kamers

FSC België blijft het hoge democratische gehalte van het label benadrukken. De leden van FSC zijn opgedeeld in drie kamers: een sociale, een ecologische en een economische kamer. Officieel hebben ze allemaal evenveel in de pap te brokken.

Toch blijkt uit onze gesprekken met leden van FSC België dat veel organisaties niet de middelen hebben om het certificeringssysteem nauwlettend op te volgen of dossiers aan te pakken. Sommigen geven toe dat hun engagement niet veel verder gaat dan het bijwonen van de jaarlijkse algemene vergadering. Dat is uiterst problematisch want het zijn net de leden van de sociale en de ecologische kamer die FSC uitstraling geven en het logo geloofwaardig maken. Daarom van FSC België zouden beter hun gewicht in de schaal leggen om het systeem drastisch te hervormen.

Want nu is het duidelijk dat het marktprincipe en commerciële belangen primeren boven echte duurzaamheid. Dat was de conclusie van een vertegenwoordiger van ACV tijdens een debat over FSC in Gent. De sociale organisaties en milieubewegingen hebben maar weinig invloed op het hele gebeuren en dat moet veranderen. De vakbondsman vond het trouwens niet kunnen dat de arbeidsrechten in het zuiden met de voeten getreden worden binnen een systeem waar zijn vakbond deel van uitmaakt.

‘Duurzame bosplantages’

De druk op vruchtbare grond is de afgelopen jaren enorm toegenomen. Het voorbije decennium werd in ontwikkelingslanden een oppervlakte zo groot als West-Europa verkocht of verhuurd aan buitenlandse bedrijven voor de teelt van exportgewassen zoals voedsel, biobrandstoffen, hout of papier.

“Te veel van die investeringen gaan gepaard met bedrog, mensenrechtenschendingen en landverlies”, schrijft Oxfam in ‘Land and Power’, een recent rapport over landroof. In dat rapport wordt de omstreden kwestie van de 22.000 Oegandese boeren aangehaald die verdreven werden voor een eucalyptusplantage met FSC label.

FSC is begonnen met de certificering van grootschalige boomplantages om de druk op natuurlijke bossen te verminderen. Daarmee zette het label de deuren wagenwijd open voor monoculturen van snelgroeiende boomsoorten. Het gevolg is dat kleine boeren nu moeten concurreren met kapitaalkrachtige plantagebeheerders die op zoek zijn naar steeds meer vruchtbare grond. En zo neemt de druk op natuurlijke bossen af en neemt de druk op de steeds schaarser wordende landbouwgrond in de wereld toe.

De ‘duurzame plantage’ is een mythe, vinden organisaties zoals FSC-Watch, World Rainforest Movement, Robin Wood en Rainforest Foundation al jaren. Industriële plantages zijn per definitie niet duurzaam en problematisch. Daarom vragen ze dat FSC stopt met de certificering ervan.

In Brazilië getuigden boeren die maniok telen in bermen van snelwegen dat Veracel al het land heeft opgekocht, waardoor er niets overblijft voor de kleine boer. Nu Veracel zijn eucalyptusareaal zal verdubbelen komt de familiale landbouw nog meer in de verdrukking. De landconflicten laaien nu al op, want de toekomst van heel veel mensen staat op het spel.

Agro-ecologie of agro-industrie

FSC certificeert een model dat gericht is op export en lokale machtsverhoudingen scheeftrekt. Landconcentratie neemt toe terwijl de voedselzekerheid in de regio afneemt. Het is niet de lokale bevolking die baat heeft bij grootschalige boomplantages. Dat zien we ook op de sojaplantages of de palmolieplantages. Trouwens, ook voor die gewassen bestaan er duurzaamheidslabels die veel kritiek krijgen vanuit het middenveld.

De landloze en familiale boerenorganisaties in Brazilië klagen al jaren dat de agro-industrie te veel macht heeft. Hun droom van een lapje grond om voedsel op te produceren wordt onmogelijk gemaakt door exportgerichte bedrijven zoals Veracel. Toen we mensen van MST, de grootste Braziliaanse landloze boerenbeweging, vroegen wel landbouwmodel zij voor ogen hebben, antwoordden ze: ‘agro-ecologie’.

Ook Olivier De Schutter, Speciaal VN-Rapporteur voor het Recht op Voedsel, pleit voor agro-ecologie. Dat is een landbouwsysteem gebaseerd op kleinschaligheid en lokale voedselvoorziening met respect voor het ecosysteem. Agro-ecologie is volgens hem de beste garantie voor voedselzekerheid en kan het armoedeprobleem en klimaatverandering helpen oplossen.

De toekomst van het label

FSC België en de leden zullen het misschien niet graag toegeven, maar het boslabel zit met een groot imagoprobleem. Meer en meer komen verhalen over mensenrechtenschendingen en milieumisdrijven in de media. Maar dat is maar het topje van de ijsberg, want de meeste FSC schandalen bereiken ons niet. Dat een aantal kritische milieuorganisaties uit FSC stappen is ook een teken aan de wand dat het de foute kant opgaat met het label. Hier bij ons lijkt het soms alsof milieubewegingen liever de kop in het zand steken.

En natuurlijk, geen enkel systeem is perfect. Certificeringen worden uitgevoerd door mensen en mensen kunnen nu eenmaal fouten maken. Maar als de fouten en schandalen zich blijven opstapelen, als Veracel na anderhalf jaar tijd nog steeds fout FSC papier van Veracel op de markt brengt, als alle deadlines keer op keer uitgesteld worden en als er op het terrein helemaal niets verandert in positieve zin, is het dan niet normaal dat er vragen rijzen over de betrouwbaarheid van het label?

Elk label moet het hebben van zijn imago. FSC ook. Het is een kwestie van vertrouwen dat je moet verdienen door te realiseren op het terrein wat je belooft in je brochures. Dat is momenteel niet het geval. Als de leden van FSC niets doen om het label terug op de sporen te krijgen, zal de consument bedrogen blijven tot wanneer zijn ogen open gaan.

De leden van FSC België zijn:

ABVV, ACV-Bouw en Industrie, C.D.I. Bwamanda, Max Havelaar Belgium, Oxfam-Wereldwinkels Belgium, Safier, Bond Beter Leefmilieu, Groenhart, Natuurpunt, VBV, VELT, VIBE, WWF België, OCANB, Bouwunie schrijnwerkers, Artoos, Cobelpa, Confederatie Bouw, De Noordboom, Dé&D Consult, DLH Belgium, Ecobos P&E, Eurabo, Febelgra, Fetra, Lagae hout, NUHOS – UNEBO, Individueel lid, Adam&Co, Qualibouw, Vegrab