Opvolgers Millenniumdoelen: 'onduidelijk, overladen, onmeetbaar'

De duurzame ontwikkelingsdoelen staan in de steiger. Die worden courant afgekort als SDG’s, Sustainable Development Goals. Ze zijn bedoeld om de Millenniumdoelen (MDG’s, Millennium Development goals) te vervangen wanneer die vervallen op het einde van 2015.

Aangezien de vooruitgang in het kader van de Millenniumdoelen het zwakst is qua milieubeheer is het normaal dat de volgende incarnatie de nadruk legt op duurzaamheid. In de voorbije vijfentwintig jaar ging het immers behoorlijk goed vooruit voor de mensen terwijl het voor de planeet achteruit ging. Het wordt steeds duidelijker dat het huidig ontwikkelingstraject niet duurzaam is.

‘Het wordt steeds duidelijker dat het huidig ontwikkelingstraject niet duurzaam is.’

Gedurende de voorbije twee jaar hebben de VN-lidstaten, ngo’s, filantropische organisaties, universiteiten, experten en allerhande belangengroepen hard gewerkt aan een vernieuwde en verbeterde versie van de MDG’s. Het resultaat is een lijst van 169 doelstellingen, die gegroepeerd zijn in zeventien categorieën, waaronder armoede, honger, gezondheidszorg, onderwijs, gender gelijkheid en klimaatverandering. Dit ontwerp steekt scherp af tegen de achttien specifieke doelstellingen van de MDG’s, die gegroepeerd werden onder acht algemene doelen.

Zo’n twee maand geleden gaf de VN-secretaris-generaal het startschot voor de officiële en formele onderhandelingen opdat de lidstaten een akkoord zullen bereiken voor het einde van het jaar. In zijn rapport The Road to Dignity by 2030 drukt hij zijn tevredenheid uit over het voorstel van de werkgroep van lidstaten die de 169 streefdoelen had voorgelegd.

Maar velen, waaronder ook verschillende lidstaten, hadden gehoopt op een andere aanpak van de SDG’s. Dat lijkt nu een ijdele droom te worden. Het is onwaarschijnlijk dat de onderhandelingen zullen resulteren in een akkoord dat in grote mate zal verschillen van het ontwerp dat op tafel ligt.

Politiek versus wetenschap

Minder dan één op drie doelstellingen worden als meetbaar beschouwd.

De International Council for Science (ICSU), in samenwerking met de International Social Science Council (ISSC), bracht deze maand een beoordeling uit van de voorgestelde SDG’s. Hun rapport stelt dat het ontwerp in menig opzicht tekort schiet. Zo’n 48 doelstellingen (minder dan één op drie) beschouwen ze als harde, meetbare streefcijfers voor dewelke wetenschappelijke gegevens beschikbaar zijn; terwijl 29 (bijna één op vijf) er best uitgegooid worden, aldus de meer dan 40 vooraanstaande onderzoekers die hebben samengewerkt aan het rapport, omdat ze te vaag of te zwak zijn. De rest, meer dan de helft van de voorgelegde doelstellingen, behoeft behoorlijk meer werk, aldus de auteurs.

Nogmaals blijkt dus dat politici steeds welwillend zijn om wetenschappelijke kennis onder tafel te schuiven. Daarin ligt niets nieuws. Wél zal het nefaste gevolgen hebben voor het succes van de SDG’s. Laten we daarvoor even terugblikken opde MDG’s. Het succes van deze doelstellingen kan toegeschreven worden aan de “drie b’s”.

Drie b’s

1. Begrijpbaar. Duidelijke doelstellingen zijn essentieel om de complexiteit van duurzame menselijke ontwikkeling te ontwarren bij het grote publiek en voor journalisten, activisten, leraren en allerhande leiders. Het is duidelijk dat streefcijfers omtrent honger en kindersterfte een sterkere mobiliserende werking zullen hebben dan doelstellingen over goed bestuur en capaciteitsontwikkeling. De VN-secretaris-generaal zegt impliciet hetzelfde in zijn rapport: ‘Succes zal afhangen van de kracht van de nieuwe agenda om mensen te inspireren en te mobiliseren. Hiervoor zullen we een agenda nodig hebben die de mensen aanspreekt en die ze kunnen begrijpen.’ Het huidige ontwerp schendt deze voorwaarde.
2. Beknopt. Ook hier gaat de VN-secretaris-generaal akkoord dat er nog werk aan de winkel is, wanneer hij schrijft: ‘Het is mogelijk om de zeventien doelen te behouden en ze toch bondig te herschikken.’ Het is niet ongebruikelijk om meer doelstellingen in te voeren in een poging om de post-2015 agenda te perfectioneren. Maar de vervolmaking van een universele agenda is een illusie, zelfs als die duizend en één streefcijfers zou bevatten. Ontwikkeling is een complex proces dat niet gereduceerd kan worden tot een lijst van doelstellingen die in New York geformuleerd werden.
   
   Globale streefcijfers zijn een manier om elke partij aan te zetten tot extra inspanning, binnen een realistisch kader ter plekke. Ze zijn er niet om mensenrechtenverdragen te vervangen of om politieke systemen te veranderen. Het is fout ze te zien als een draaiboek voor ontwikkeling, om zo het beleid binnen een land te beïnvloeden. Evenmin zijn ze bedoeld om het dominante ontwikkelingsparadigma aan te vallen. Wie daarin gelooft, heeft niet goed nagedacht over het doel van de globale doelstellingen.
   
   Net zoals de MDG’s moeten de SDG’s gezien worden als een kapstok waaraan iedereen zijn of haar specifieke prioriteit kan ophangen. In het Engels spreekt men van good servants but bad masters. Het is naïef om ze te beschouwen als een blauwdruk voor duurzame ontwikkeling. De architecten van de SDG’s zouden er goed aan doen om de woorden van Antoine de Saint-Exupéry ernstig te nemen: ‘Perfectie is bereikt, niet wanneer er niets meer toe te voegen is, maar wanneer er niets meer te verwijderen valt.’
3. Becijferbaar. Als doelstellingen niet objectief waarneembaar zijn, dan zullen ze onvermijdelijk leiden tot subjectieve beoordelingen. Zoals ze nu geformuleerd zijn, zullen de SDG’s ernstige problemen scheppen voor hun meetbaarheid. Het politieke debat over de SDG’s zal dan meer gebaseerd zijn op theorievorming, ideologie of eigenbelang dan op objectieve waarnemingen. Pseudo-wetenschappelijke beoordelingen kunnen enkel voorkomen worden als streefcijfers gebruik maken van solide indicatoren waarvoor betrouwbare gegevens beschikbaar zijn; gebaseerd op directe observatie.

Objectieve streefcijfers zijn bedoeld om het niveau van het politieke debat een paar centimeter hoger te leggen, zodat de gebruikelijke ideologische verdeeldheid overstegen kan worden. Men noemt dat evidence-based werken. Meetbare streefcijfers zijn nuttig om politieke debatten sereen, gedisciplineerd en objectief te houden. Vandaar dat meetbaarheid niet enkel een fetisj is van statistische zeloten.

Drie o’s

Het succes van de MDG’s is dus in ruime mate toe te schrijven aan deze “drie b’s”: ze zijn begrijpbaar, benopt en becijferbaar. De voorgestelde SDG’s opteren echter voor de “drie o’s”: ze zijn onduidelijk, overladen en onmeetbaar. Men hoeft geen expert te zijn om te begrijpen dat dit nefast zal zijn voor hun succes.

Waarom begrijpen de architecten van de SDG’s dat niet? Het is onwaarschijnlijk dat ze dit niet door hebben. Het is immers evident dat de SDG’s onmogelijk duidelijk, beknopt en meetbaar kunnen zijn, en tegelijkertijd alomvattend. Keuzes dringen zich op, ook al liggen die vaak moeilijk. En dat is precies waar het schoentje knelt.

Moeizaam multilateralisme

De MDG’s ontstonden in het kielzog van het einde van de Koude Oorlog, in een context van hecht multilateralisme. Vandaag worden de SDG’s onderhandeld in een sfeer die eerder lijkt op een loopgravenoorlog. Het wereldbeeld is immers grondig gewijzigd.

Vandaag worden de SDG’s onderhandeld in een sfeer die lijkt op een loopgravenoorlog.

Gedreven door de groeilanden voelen de landen in het Zuiden zich ontvoogd terwijl de westerse landen zich vastklampen aan begrippen als Noord-Zuid en ontwikkelingshulp. Acroniemen zoals BRICS, MINT en G20 zijn kenmerkend voor een multipolaire wereld die niet langer gedomineerd wordt door het Westen. Toch blijft het Westen het onderscheid maken tussen ontwikkelde en onderontwikkelde landen. Impliciet wordt zo het gevoel van “West is best ” onderhouden. Daarbij wordt gretig gebruik gemaakt van discussies over ontwikkelingshulp waarin de gever centraal wordt gesteld. De trage aanpassing van het wereldbeeld maakt dat multilaterale onderhandelingen steeds moeizamer verlopen.

Hoopvol of hopeloos?

‘Vele niet-gouvernementele organisaties behartigen louter hun eigen enge belangen.’

Multilaterale processen hebben geen duidelijke leiders meer. Het gebrek aan leiderschap maakt dat iedereen tracht baat te halen uit de huidige verdeeldheid en verwarring. Het is niet verwonderlijk dat we opgescheept zitten met SDG’s die onduidelijk, overladen en onmeetbaar zijn.

Vermits de lidstaten het grondig oneens zijn, ligt de enige hoop op beterschap bij andere partijen die aan tafel zitten, inclusief de niet-gouvernementele organisaties – voor zover lidstaten nog bereid zijn naar hen te luisteren. De vraag is of zij geneigd en klaar zijn om hun eigen prioriteiten te overstijgen.

Velen behartigen namelijk louter hun eigen enge belangen en zijn fier en tevreden als die opgenomen zijn in de SDG’s. Als dusdanig zijn ze niet zo bezorgd over een verbeterd vervolg op de MDG’s, wél om hun eigen issues naar voor te schuiven.

Hopelijk kunnen zij, samen met enkele verlichte lidstaten, toch nog de moed opbrengen om een stap terug te nemen en zo een blik bewaren op het geheel, de big picture. Een andere SDG-aanpak is namelijk broodnodig.

De MDG’s zijn verre van perfect; maar als de SDG’s uitmonden in een eindeloos verlanglijstje, dan zal de wereld een handig hulpmiddel kwijtraken om de ontwikkelingsproblematiek in de kijker te houden. Dan zullen de SDG’s enkel voortleven in het wereldje der diplomaten en technocraten.

Jan Vandemoortele is Doctor in de ontwikkelingseconomie en mede-grondlegger van de Millenniumdoelen (MDG’s).