Fons Jena
Elk uur komen er 9.000 mensen bij op deze planeet
“‘Overbevolking, een taboe dat doorbroken moet worden’
Elk uur komen er 9.000 mensen bij op deze planeet. We moeten het probleem van “te veel mensen” bespreekbaar maken en de mensen informeren over de mogelijke oplossingen, schrijft activist Fons Jena.
© Joe Bish/Population Media Center (PMC)
Elk uur komen er 9000 mensen bij op deze planeet. Sociale onrechtvaardigheid, dierenrechten, industriële landbouw, overbevissing, beperking van individuele vrijheden en rechten, migratie, verlies van biologische, culturele en etnische diversiteit, oorlogen en vele andere problemen die de mensheid bezig houden, zijn een gevolg van te veel mensen en/of eenvoudiger op te lossen en minder hinderlijk naarmate de bevolking kleiner zou zijn.
De uitdaging
De mensheid staat voor een enorme uitdaging: op een duurzame manier voldoende welvaart creëren voor alle mensen en voldoende ruimte overlaten voor een diverse en sterke natuur. We zitten nu al ver boven de draagkracht van de planeet en we moeten nog miljarden mensen voorzien van een degelijke levenskwaliteit. Inderdaad: vandaag zijn we met bijna 8 miljard mensen maar daar komen nog eens 3-4 miljard bij in de komende decennia (in België nog minstens 2 miljoen).
De ecologische uitdaging bestaat er in om de aarde niet te overbelasten zodat ze ook toekomstige generaties en alle dieren en planten kan blijven herbergen. Maar we kennen de berichten: luchtvervuiling, klimaatverandering, woestijnvorming, biodiversiteitsverlies, ontbossing en nog vele andere parameters die de gezondheid van onze planeet meten, blijven achteruit gaan (en als ze verbeteren is het door een tijdelijke “economische recessie”). En hoe moeilijker onze ecologische uitdaging, hoe moeilijker onze sociale uitdaging wordt: de vraag naar water, voedsel, ruimte en andere basisvoorzieningen blijft toenemen – vooral door de 2-3 miljard bestaande mensen die de komende jaren uit de armoede gaan klimmen – terwijl de voorraden steeds kleiner worden. Hoeveel natuur gaat dat ons nog kosten en welke levenskwaliteit kunnen we dan iedereen nog geven?
De keuze
De “I=PAT”-formule toont heel goed wat we kunnen doen op vlak van duurzaamheid. De milieu impact (I) is het product van de bevolkingsgrootte (P), de individuele consumptie (A) en de technologiefactor (T). Vandaag is onze aanpak beperkt tot de A- en T-factor: minder verbruiken en duurzamere technologie. De basis van duurzaamheid – het aantal consumenten verminderen – komt bijna nooit ter sprake. Het moet duidelijk worden dat we de drie factoren moeten aanspreken en dat zich beperken tot de A- en T-factor onvoldoende is en zware gevolgen heeft.
‘De basis van duurzaamheid – het aantal consumenten verminderen – komt bijna nooit ter sprake.’
Als we het duurzaamheidsprobleem willen oplossen door enkel minder te verbruiken dan gaan we heel diep moeten gaan: in het Westen zullen we bijvoorbeeld driekwart minder moeten consumeren als we iedereen op aarde een even groot aandeel gunnen (het gelijkheidsprincipe). Overconsumptie en verspilling moeten zeker aangepakt worden maar waar we het hier over hebben, is nog een stapje verder: we zullen onze levensstijl drastisch moeten aanpassen.
Technologie kan ons helpen, maar die hulp heeft een prijs: veel grondstoffen, energie en schadelijk afval. We moeten dus voorzichtig zijn. Het is soms duurzamer om iets meer hernieuwbare grondstoffen te gebruiken (hout blijft de meest duurzame verwarmingsbron) en deze “groene” technologie heeft soms ook negatieve gevolgen (moeilijk te recycleren, windmolens doden vogels, etc.).
Al de “winsten” die een lager verbruik en duurzamere technologie zouden brengen, kunnen we veel eenvoudiger realiseren (en zonder negatieve gevolgen) door te streven naar een duurzame bevolkingsgrootte. Het is al bewezen dat kiezen voor een kind minder de beste maatregel is tegen klimaatopwarming en wetenschappers hebben al meermaals aan de alarmbel getrokken om overbevolking aan te pakken. Hoe “groen” technologie of uw consumptiepatroon ook is, het is nog altijd duurzamer om die technologie of consumptie niet te gebruiken of nodig te hebben.
‘Hoe “groen” technologie of uw consumptiepatroon ook is, het is nog altijd duurzamer om die technologie of consumptie niet nodig te hebben in de eerste plaats.’
Maar naast duurzaamheid is levenskwaliteit ook belangrijk. Hoe eenvoudiger het is om de materiële en immateriële behoeften van mensen te voorzien, hoe beter. Recyclage is hier noodzakelijk maar het kan geen materie bijmaken en er is altijd verlies: hier moeten we kiezen tussen een grote voorraad voor weinig mensen of een kleine voorraad voor veel mensen. Een bevolking met een degelijke levenskwaliteit in stand houden, vraagt nu eenmaal een minimum aan grondstoffen.
Belangrijke immateriële factoren zijn onder andere ruimte, rust, natuur, vrede, rechten en vrijheid. De laatste twee factoren worden schaars: hoe drukker de wereld hoe minder rechten en vrijheden iedereen kan hebben. Meer schaarste zal vrede nog moeilijker maken en drukte is een bron voor veel frustratie en agressie. Dat meer mensen gelijk staat aan minder ruimte, rust en natuur hoeft niet uitgelegd te worden.
En ten slotte: hoeveel ruimte gaat er nog overblijven voor echte natuur? Mogen de vele dier- en plantensoorten iets meer hebben dan een plaatsje in de zoo?
© Joe Bish/Population Media Center (PMC)
De oplossing
Als we iedereen een hoge levenskwaliteit toewensen, de natuur meer ruimte willen geven en we een duurzame beschaving willen worden, dan moeten we vooral streven naar een kleinere bevolking. En daarvoor is maar één gewenste oplossing: het aantal geboortes op een vrijwillige manier beperken. Om dat te realiseren moet je eerst aan bewustmaking werken want het is opmerkelijk hoe weinig mensen bij dit probleem stilstaan en hoeveel misverstanden er de ronde doen.
‘En hier ligt ook onze verantwoordelijkheid: meer en vooral betere ontwikkelingshulp met een focus op gezinsplanning.’
In de welvarende landen, moet het duidelijk gemaakt worden dat we geen groei meer nodig hebben om onze welvaart te behouden (de bangmakerij rond vergrijzing moet stoppen). Sterker nog: de bevolkingsgrootte in rijke landen moet sterk dalen net omdat we een hoge individuele impact hebben. Het is een misverstand dat overbevolking enkel een probleem is voor ontwikkelingslanden. We moeten ook het belang van een duurzame bevolking inzien want dan pas gaan we de andere landen kunnen helpen om hetzelfde te doen.
In armere landen, waar de fertiliteit nog boven het vervangingsniveau ligt, is bewustmaking niet voldoende: daar moet ook werk gemaakt worden van onderwijs, vrouwenrechten en gezinsplanning. Het is al meermaals bewezen dat het de beste maatregelen zijn om de bevolkingsaangroei zo snel mogelijk te stoppen (en om te keren) en om armoede te bestrijden. En hier ligt ook onze verantwoordelijkheid: meer en vooral betere ontwikkelingshulp met een focus op gezinsplanning.
Besluit
De wereld heeft tal van problemen. Mensen die “overbevolking” willen aanpakken, beweren niet dat er geen andere problemen zijn en dat een kleine bevolkingsgrootte alle andere problemen zal oplossen (net zoals dit niet het geval is als we minder zouden verbruiken). Maar waar ze wel van overtuigd zijn, is dat de vele milieuproblemen en sociale conflicten die de mensheid bezig houden op zijn minst eenvoudiger op te lossen en minder hinderlijk zijn naarmate de bevolking kleiner is. Een transitie naar een beter sociaal-economisch model zou dan misschien “vanzelf” tot stand komen aangezien een groeiende bevolking de brandstof is van het huidige model.
En wat duurzaamheid betreft komt de keuze die we hebben altijd neer op hetzelfde: ofwel vragen we aan iedereen om vanaf nu de riem heel strak aan te spannen ofwel vragen we aan dezelfde mensen om te kiezen voor een kleiner gezin zodat hun kinderen hun riem iets losser kunnen dragen. Met andere woorden: minder mensen voor meer mens en natuur. De vraag is niet of we die massa mensen “aankunnen” maar welke levenskwaliteit en hoeveel natuur we nog gaan overhouden. Streven naar een kleinere bevolkingsgrootte overal ter wereld op een vrijwillige en menswaardige manier zou dan ook onze prioriteit moeten zijn.
Fons Jena is sinds kort milieuambtenaar en is vorig jaar begonnen met MinderMensen.be, een campagne met als doel het thema van overbevolking bespreekbaar te maken in België.