‘Ze kunnen ons toch niet allemaal voor de rechter slepen?’

‘Het gebeurt niet elke dag dat academici te horen krijgen dat ze de wet dreigen te overtreden als ze fundamentele wetenschappelijke feiten benoemen.’ Maar dat was wel wat Thomas Hale, expert Klimaatbeleid aan de universiteit van Oxford, overkwam tijdens zijn werk voor een wetenschappelijk adviesorgaan. Hij had er expliciet op gewezen dat nieuwe steenkoolontginning niet compatibel is met op wetenschap gebaseerde klimaatdoelen. ‘De regelgeving moet veranderen’, vindt hij.

Het gebeurt niet elke dag dat academici te horen krijgen dat ze de wet dreigen te overtreden als ze fundamentele wetenschappelijke feiten benoemen. Maar dat is de realiteit van expertise bieden in een steeds erger wordende klimaatcrisis.

Nu netto-nulverplichtingen de wereldeconomie hervormen en de impact van de klimaatverandering toeneemt, wordt klimaatpolitiek een existentiële kwestie. Kwetsbare bevolkingsgroepen vechten om te overleven. Afgelopen maand stond een derde van Pakistan, een land met 220 miljoen inwoners, onder water. Tegelijkertijd halen belangengroepen voor fossiele brandstoffen – steenkool in het bijzonder – alles uit de kast om het onvermijdelijke te vertragen.

Geloofwaardig naar netto nul

Het kapitalisme is het strijdtoneel geworden voor dat conflict. In de afgelopen decennia werd de hele wereld overspoeld door een golf van vrijwillige initiatieven om de klimaatverandering tegen te gaan. Volgens de Net Zero Tracker heeft een op drie van de tweeduizend grootste bedrijven ter wereld op dit moment een netto nuldoelstelling, tegenover een op vijf in 2021.

Sommige van die doelen zijn geloofwaardig, velen zijn dat niet. Om actie te mobiliseren en greenwashing tegen te gaan, zijn er tal van initiatieven en regels ontstaan om op wetenschap gebaseerde paden naar netto nul te definiëren. Op basis daarvan kunnen bedrijven verantwoordelijk gehouden worden voor het nakomen van hun klimaatbeloftes.

Een voorbeeld van zo’n initiatief is de Race to Zero-campagne. Die verplicht deelnemende bedrijven, investeerders, steden en regio’s ertoe om tegen het midden van de eeuw of eerder netto nul te bereiken. Om lid te worden, moeten deze entiteiten voldoen aan wetenschappelijk onderbouwde criteria. Die worden gedefinieerd door een onafhankelijke adviesgroep van deskundigen, waarvan ik medevoorzitter ben (een vrijwillige, onbetaalde functie).

In de afgelopen twee jaar hebben tienduizenden actoren zich aangesloten bij de Race to Zero via partnernetwerken zoals het Science Based Targets Initiative of de verschillende financiële instellingen die deel uitmaken van de Glasgow Financial Alliance for Net Zero (Gfanz). Deze laatste is nu goed voor zo’n 130 biljoen dollar aan activa.

Maar naarmate klimaatactie strikter en meer wijdverbreid is geworden is ook de tegenstand wanhopiger geworden.

Basisregels verdraaien

Fossielvriendelijke politici bestempelen verstandige transitieplannen van bedrijven als ‘woke kapitalisme’. Alsof de economische realiteit van klimaatrisico slechts een standpunt is, in plaats van een concept waarover een wereldwijde wetenschappelijke consensus bestaat en waarover harde economische analyses gemaakt worden.

Wat nog schandelijker (maar misschien voorspelbaar, gezien de existentiële dreiging waarmee ze worden geconfronteerd) is, is hoe tegenstanders van decarbonisatie manieren zoeken om de basisregels van de economie te verdraaien om klimaatactie te vertragen.

Naarmate klimaatpolitiek existentieel wordt, zal de strijd over klimaatactie van bedrijven heviger worden.

Aandelenregulators wereldwijd eisen bijvoorbeeld steeds vaker van bedrijven dat ze de risico’s van klimaatverandering en klimaatinspanningen op hun bedrijfsvoering meten en openbaar maken, om beleggers te beschermen. Maar belangengroepen van de fossiele sector trachten steevast om deze fundamentele transparantievereiste af te zwakken. Dat heeft het vermogen van markten om te functioneren geschaad.

Absurd genoeg is nu ook de adviesgroep waarvan ik medevoorzitter ben geraakt door deze tegenstand. We ontvingen een onafhankelijk juridisch advies. Daarin stond dat sommige bewoordingen in een set van vuistregels die we hebben gepubliceerd, mogelijk kunnen worden opgevat als een overtreding van de mededingingswetten. Wat is de overtreding? Gewoon duidelijk stellen dat steenkoolproductie uitbreiden niet past in geloofwaardige wetenschappelijke scenario’s om de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs te behalen.

Hevige strijd, duidelijke regels

We hebben onmiddellijk de bewoordingen herbekeken, om ervoor te zorgen dat wij en de leden van Race to Zero volledig in orde zijn met de wetgeving. We bleven hierbij uiteraard de relevante wetenschap onderstrepen. Maar het feit dat we deze veranderingen überhaupt moesten doorvoeren, toont twee zaken aan.

Ten eerste, naarmate klimaatpolitiek existentieel wordt, zal de strijd over klimaatactie van bedrijven heviger worden. De traditionele sectoren bieden weerwerk, en op een harde manier. Zich verschuilen achter een zwak juridisch voorwendsel zal echter niet werken. Bedrijven met vage netto nul-doelen, die van twee walletjes willen eten, zullen geviseerd worden. Helderheid en grondigheid zijn cruciaal.

Ten tweede moet de regels die onze economie vormgeven in overeenstemming gebracht worden met onze klimaatdoelen. Het feit dat concurrentiewetgeving, gecreëerd om het algemeen belang te beschermen, kan worden gemanipuleerd om het tegen te werken, toont aan dat er dringend hervormingen nodig zijn. Geloofwaardige vrijwillige initiatieven bouwen momentum op voor deze veranderingen, maar regelgevers moeten meer doen.

Het goede nieuws is dat hervorming van de regelgeving nu bovenaan de agenda staat, zoals blijkt uit een rapport dat deze week werd gelanceerd. Voordat de volgende wereldwijde klimaattop in november in Egypte plaatsvindt, zal een expertenpanel van hoog niveau een globale analyse van de netto-nuldoelstellingen maken en manieren vinden om vooruitgang boeken.

Zonder vooruit te lopen op het rapport, voorspel ik dat het opnieuw zal zeggen wat duizenden experts al hebben bevestigd: elke geloofwaardige weg naar netto nuluitstoot vereist de geleidelijke afbouw van fossiele brandstoffen. Ze kunnen ons toch niet allemaal voor de rechter slepen?

Thomas Hale is hoogleraar mondiaal openbaar bestuur aan de Universiteit van Oxford, en medevoorzitter van de onafhankelijke Expert Peer Review Group van de Race to Zero-campagne.

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News