‘Uitsterving insecten bedreigt onze toekomst’

Onderzoekers, beleidsmakers en donoren moeten snel in actie komen om de daling van het aantal insecten een halt toe te roepen, schrijft Wei Zhang, onderzoeker bij het International Food Policy Research Institute in Washington D.C.

Insecten behoren tot de meest diverse en succesvolle organismen op onze planeet. Hun aanzienlijke bijdragen aan vitale ecologische functies, inclusief bestuiving, ziektebestrijding en instandhouding van de wilde natuur, mogen we niet negeren.

‘Bijen, mieren en kevers verdwijnen acht keer sneller dan zoogdieren, vogels of reptielen; vliegen en kakkerlakken zullen naar verwachting sneller gaan groeien’

Een wetenschappelijke review van insectenaantallen eerder dit jaar waarschuwt dat bijen, mieren en kevers acht keer sneller verdwijnen dan zoogdieren, vogels of reptielen. Soorten zoals vliegen en kakkerlakken zullen naar verwachting juist sneller gaan groeien.

Dit is niet alleen reden tot zorg voor professionals in de landbouw, maar ook voor de gezondheids- en ontwikkelingssector. Een ‘plaag van ziekten’ kan een grote impact hebben op de menselijke gezondheid en leefomgeving, vooral voor de armen. Tientallen jaren van moeizaam verkregen vooruitgang op het gebied van ontwikkeling, kunnen daardoor ongedaan gemaakt worden.

Waarom verdwijnen insecten?

Insecten leveren diensten aan het ecosysteem, zoals bestuiving en bestrijding van ziekten. Dit zijn essentiële diensten voor de landbouw en mensen die daarvan afhankelijk zijn. Insecten zijn natuurlijke vijanden van plantziekten. Ze zorgen ervoor dat er minder vaak ziekten uitbreken en verminderen de noodzaak om synthetische pesticides te gebruiken die schadelijk zijn voor mens en milieu.

Het gebruik van pesticides is een belangrijke oorzaak van de alarmerende afname van insecten waar het onderzoek over spreekt. Anders dan bij natuurlijke ziektebestrijding, kosten pesticides ook geld, een last voor boeren in lage- en middeninkomenlanden in bijvoorbeeld sub-Saharaans Afrika.

Ziekten worden vaak resistent voor pesticiden, wat leidt tot een destructieve dynamiek waarbij pesticiden steeds duurder en mogelijk giftiger worden. Een recente studie waar ik bij betrokken was, beschrijft hoe deze feedback loop werkt: als biologische bestrijding werkt voor gewassen, zal een boer waarschijnlijk geen pesticiden gebruiken. Natuurlijke vijanden bestrijden dan gewasziekten. Maar als pesticiden onoordeelkundig worden gebruikt, kunnen natuurlijke vijanden hun werk niet goed doen en wordt hun levenscyclus onderbroken –met uiteindelijke vernietiging van de diensten die ze leveren aan het ecosysteem.

Vicieuze cirkel

Met andere woorden, boeren kunnen in een situatie komen waarin steeds meer pesticiden gebruikt moeten worden als compensatie voor de ontbrekende insecten, die juist verdwijnen door datzelfde pesticidengebruik.

Alarmerender is het feit dat deze insectencrisis slechts een van de vele milieudreigingen is. Dat is niet verrassend, want de oorzaken van de problemen waar onze wereld momenteel mee kampt, hebben direct met elkaar te maken.

‘Als deze belangrijke soorten verloren gaan, raakt de toekomst van onze voedselvoorziening ernstig bedreigd’

Een recent rapport van het Institute for Public Policy Research waarschuwt voor een potentieel dodelijke combinatie van factoren. Tot die factoren behoren klimaatverandering, massaal verlies van soorten, bodemerosie, ontbossing en verzuring van de oceanen. Factoren die een complex en dynamisch proces van destabilisering van de natuur aanjagen.

Het nieuwe FAO-rapport over biodiversiteit, gebaseerd op data uit 91 landen, concludeert dat het aantal planten, dieren en micro-organismen dat belangrijk is voor voedselproductie, afneemt. Als deze belangrijke soorten verloren gaan, “raakt de toekomst van onze voedselvoorziening ernstig bedreigd”, staat in het rapport. Verandering in landgebruik, vervuiling en klimaatverandering worden aangewezen als oorzaken van het biodiversiteitsverlies.

Lees ook

Niet meer bloemen maar meer bomen kunnen bijen redden

Wat te doen

Wat kunnen onderzoekers, ontwikkelingswerkers en beleidsmakers doen? Er moet meer aandacht besteed worden aan drie gebieden.

Als eerste moeten natuurlijke en semi-natuurlijke habitats beschermd worden. De waarde van deze habitats –ze verschaffen een breed scala aan diensten voor het ecosysteem en ondersteunen organismen die dat ook doen– moet zichtbaarder gemaakt worden. Met de waarde van deze gebieden moet rekening gehouden worden in de besluitvorming.

Er moeten studies uitgevoerd worden om beter te begrijpen welke (economische) voordelen dat oplevert en voor wie, en hoe soorten en verschillende vormen van landgebruik op elkaar inwerken. Ook is er onderzoek nodig naar verbetering van het beheer van cruciale habitats.

Urgenter nog is dat onderzoekers pro-actiever en efficiënter communiceren naar het publiek, regeringen en niet-gouvernementele organisaties over hun bevindingen. Technologische en politieke innovaties zijn nodig naast publieke campagnes gericht op het beïnvloeden van culturele verandering.

Chemicaliën met mate

Biodiversiteitsvriendelijke praktijken moeten sneller geïntroduceerd worden. Hoewel ze steeds gebruikelijker worden, gaat die transitie niet snel genoeg. Onderzoekers bij CGIAR, een wereldwijd partnerschap, zijn in een goede positie om dit op te pakken.

‘Het beheersen van plantziekten door natuurlijke vijanden de ruimte te geven, moet onze eerste verdedigingslinie zijn’

Tot slot moeten boeren aangemoedigd worden om synthetische middelen en andere chemicaliën met mate te gebruiken. Overdosering van deze middelen wordt veroorzaakt door een aantal factoren: prijzen die niet overeenkomen met de sociale en milieukosten die het gebruik ervan veroorzaakt, slecht beleid, gebrek aan kennis en bewustzijn en afwezigheid van bijvoorbeeld technische ondersteuning.

Zowel op het gebied van regelgeving als op de markt moeten interventies komen om het gebruik van deze middelen terug te dringen.

Deze drie strategieën samen kunnen helpen de dreiging die de gevaarlijke afname van het aantal insecten met zich meebrengt, te verkleinen. Het beheersen van plantziekten door natuurlijke vijanden de ruimte te geven, moet onze eerste verdedigingslinie zijn.

Als die linie standhoudt, komen we misschien niet in een stadium terecht waarin probleembestrijding gepaard gaat met negatieve sociale, economische en milieugevolgen die op hun beurt weer om actie vragen.