Verkiezingsuitslag zal interne strijd ANC, en zo de toekomst van Zuid-Afrika bepalen

IPS - Steven Friedman

08 mei 2019
Opinie

Het wordt de spannendste verkiezingsstrijd sinds het ontstaan van de democratie in 1994

Verkiezingsuitslag zal interne strijd ANC, en zo de toekomst van Zuid-Afrika bepalen

Verkiezingsuitslag zal interne strijd ANC, en zo de toekomst van Zuid-Afrika bepalen
Verkiezingsuitslag zal interne strijd ANC, en zo de toekomst van Zuid-Afrika bepalen

Op 8 mei stemmen de Zuid-Afrikanen en het belooft de spannendste strijd te worden sinds het ontstaan van de democratie in 1994. Toch zal de uitslag vooral impact hebben op de strijd binnen het Afrikaanse Nationaal Congres (ANC) zelf, meer dan op die om de regeringsmacht, schrijft politicoloog Steven Friedman van de Universiteit van Johannesburg.

UN Photo/Sattleberger (CC BY-NC-ND 2.0)

Kiezers van het ANC en Nelson Mandela in 1994

UN Photo/Sattleberger (CC BY-NC-ND 2.0)

Op 8 mei stemmen de Zuid-Afrikanen en het belooft de spannendste strijd te worden sinds het ontstaan van de democratie in 1994. Toch zal de uitslag vooral impact hebben op de strijd binnen het Afrikaanse Nationaal Congres (ANC) zelf, meer dan op die om de regeringsmacht, schrijft politicoloog Steven Friedman van de Universiteit van Johannesburg.

Het ANC zag het aantal kiezers in de afgelopen jaren dalen. In 2004 haalde het nog bijna 70 procent van de stemmen, bij de lokale verkiezingen in 2016 was dat 54 procent.

Dat lijkt erop te wijzen dat het ANC niet langer verzekerd is van herverkiezing op nationaal niveau en in de meeste provincies. Velen sluiten niet uit dat het ANC onder de 50 procent zakt, wat betekent dat er coalities gevormd moeten worden om te kunnen regeren.

Opiniepeilingen

In Gauteng, het economische hart van het land, haalde het ANC bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2016 slechts 46 procent. De partij werd in de oppositie gedwongen in twee stedelijke gebieden: Tshawane en Johannesburg. De gebeurde doordat de Economische Vrijheidsstrijders (EFF), een afsplitsing van het ANC die een meer militant Afrikaans nationalisme nastreeft, de op één na grootste partij Democratische Alliantie (DA) besloot te steunen. Het zou dus kunnen dat zich bij deze verkiezingen een soortgelijk scenario voordoet, waarbij het ANC in Gauteng of landelijk niet meer in de regering zit.

Het ANC zag het aantal kiezers in de afgelopen jaren dalen. In 2004 haalde het nog bijna 70 procent van de stemmen, bij de lokale verkiezingen in 2016 was dat 54 procent

Kunnen we dus verkiezingen verwachten waarbij de nationale macht in andere handen komt? Nee. Het ANC zal vrijwel zeker in de regering blijven in alle acht provincies waar dat nu ook het geval is, inclusief Gauteng. Dan blijft er nog één over, Westkaap. Die is in handen van de DA en het is waarschijnlijk dat dat zo blijft, ondanks verhalen over problemen. Het is de enige provincie waar het ANC niet regeert.

Deze voorspelling is niet gebaseerd op opiniepeilingen die bij deze verkiezingen de traditie voortzetten dat ze meer verwarring zaaien dan informeren. In een van de peilingen haalt het ANC 61 procent. In een andere dreigt het ANC de meerderheid kwijt te raken. De voorspellingen voor de DA laten ook grote verschillen zien. De enige constante factor zijn voorspellingen dat de EFF zal groeien, al bleef de aanhang bij tussentijdse gemeentelijke verkiezingen grotendeels gelijk.

We kunnen dus weinig met de opiniepeilingen en er is een goede reden ze te negeren. Maar ze laten wel iets zien. Ze zijn het grotendeels eens over wat niet zal gebeuren: het ANC zal zijn macht niet verliezen.

De macht van het ANC

Voorspellen dat het ANC aan de macht blijft buiten Westkaap is gebaseerd op politiek gezond verstand.

Mocht het ANC minder dan 50 procent van de stemmen halen, dan betekent dat dat de oppositie daar ver achterblijft. De oppositiepartij die buiten Westkaap het dichtstbij kwam, was de DA in 2016 in Gauteng, met 37 procent. De enige manier om het ANC uit de regering te houden, is door opnieuw een deal tussen de DA en EFF te sluiten.

Maar EFF-leider Julius Malema heeft gezegd dat niet van plan te zijn. Hij voelt meer voor een coalitie met het ANC. Wat politici zeggen over coalities moet echter niet altijd serieus genomen worden. Later beweerde Malema een coalitie met de DA of het ANC te willen overwegen, als die partijen instemmen met verbetering van de omstandigheden in townships waar de arme zwarte bevolking leeft.

Een DA-EFF-coalitie lijkt echter onmogelijk. Op het gebied van land staan ze lijnrecht tegenover elkaar. In het lokale bestuur, dat niet over landbeleid gaat, maakt dat niet uit. Maar het doet er absoluut toe in een nationale regering en tot op zekere hoogte in de provincies.

Zonder deal tussen de DA en EFF, kan het ANC de macht alleen verliezen als een van die partijen een meerderheid haalt, of genoeg stemmen heeft om te regeren met kleinere partijen. In Gauteng blijkt uit geen enkele opiniepeiling dat de DA meer dan 38 procent van de stemmen haalt. En elders heeft de partij minder aanhang. In de provincie Noordwest, de zwakste provincie voor het ANC buiten Gauteng en Westkaap, is de EFF de tweede partij, met slechts 16 procent van de stemmen in 2016.

ANC-facties

Nationaal en buiten Westkaap zijn twee uitslagen mogelijk: het ANC haalt een meerderheid of is veruit de grootste partij en de enige die in staat is een coalitie te vormen.

Wie een verandering in regeringsmacht voorspelt, negeert dat er geen andere partij is die het ANC kan verslaan. Zelfs als het ANC slecht presteert, zal het vrijwel overal in de regering blijven.

Hoewel de verkiezingen het ANC dus waarschijnlijk niet in de oppositie zullen dwingen, kunnen ze wel de machtsbalans tussen twee facties binnen de partij veranderen. De ene factie steunt president Cyril Ramaphosa, de andere voormalig president Jacob Zuma.

De Zuma-factie is nog sterk vertegenwoordigd in de besluitvorming in het ANC. De strijd tussen beide facties gaat door en het verschil in standpunten is vaak groter dan dat tussen het ANC en delen van de oppositie. Wat het ANC ook doet, het is altijd noodzakelijk te kijken welke factie erachter zit, om het goed te kunnen plaatsen.

Geloofwaardigheid

Ramaphosa werd in 2017 gekozen omdat sleutelfiguren binnen het ANC, met name de huidige plaatsvervangende president David Mabuza, geloofden dat het ANC deze verkiezingen zou verliezen als de partij geleid zou worden door de Zuma-factie. Ramaphosa’s geloofwaardigheid bij sommige machtige partijleden zal dan ook afhangen van de vraag of hij een verdere neergang van het ANC weet tegen te houden.

Als het ANC het beter doet dan bij de verkiezingen van 2016 kan Ramaphosa bogen op de eerste toename van het aantal stemmen in vijftien jaar tijd. Daarmee zal hij zijn kansen om te worden herverkozen als ANC-president in 2022 aanzienlijk vergroten, omdat de ANC-politici dan weten dat dat extra zetels kan opleveren.

Veel Zuid-Afrikanen kunnen niet profiteren van de voordelen van de markt. Zetels in gemeenteraden en legislaturen zijn daarom vaak het enige ticket tot de middenklasse

Omdat veel Zuid-Afrikanen niet kunnen profiteren van de voordelen van de markt, zijn zetels in gemeenteraden en legislaturen vaak het enige ticket tot de middenklasse. Een ANC-winst bij deze verkiezingen zal dus zeker de positie van Ramaphosa verstevigen, nu en in 2022. Het laat zien dat zijn leiderschap extra kansen biedt voor ANC-politici.

Zelfs als het aantal stemmen even hoog is als dat bij de laatste verkiezingen, of er dichtbij komt, kan de conclusie zijn dat Ramaphosa het ANC uit de oppositiebanken heeft gered.

Als het ANC rond 50 procent eindigt, zal het risico dat Ramaphosa in 2022 verliest ervan afhangen of ANC-gedelegeerden erin slagen de schuld te leggen bij Zuma en zijn aanhang. En dat is nog lang niet zeker. Wat duidelijk is, is dat hoe slechter het ANC het doet, hoe groter de kans is dat de Zuma-aanhang erin slaagt om Ramaphosa weg te krijgen tijdens de nationale conferentie in 2022.

De twee facties hebben een zeer verschillende visie op besturen en de strijd tussen hen zal de toekomst van het land bepalen. Het is deze strijd, niet die tussen de partijen, die bepaald wordt door de verkiezingsuitslag.

Bron: The Conversation