'Waarom we het Amerikaans-Europees handelsverdrag verwerpen'

De onderhandelingen mogen dan al bijzonder technisch zijn, toch is het Amerikaans-Europees vrijhandelsverdrag geen ver-van-mijn-bedshow. De twee economische grootmachten maken immers belangrijke keuzes, ook over de impact van multinationale bedrijven op de samenleving. Die samenleving maken wij.

Een goed onderhandeld handelsverdrag is met andere woorden cruciaal. ISDS maakt daar voor ons geen deel van uit. Deze mond vol woorden maakt het mogelijk voor bedrijven om landen aan te klagen voor aparte arbitragehoven, zeg maar privé-rechtbanken. Ze kunnen dat doen als ze menen dat nieuwe wetgeving hun winsten op de helling zet..

Het systeem werd bedacht om bedrijven die investeren in landen met kwalijke regimes, waar rechtbanken onder zware druk staan van de politiek, toch een zekere ‘rechtspraak’ te bieden. Maar de praktijk draait ondertussen anders uit. Zo heeft Philip Morris zowel Australië als Uruguay voor een ISDS gesleept omdat de sigarettenfabrikant vond dat gezondheidswaarschuwingen op verpakkingen hun winst inperkten. Het Zweedse Vattenfal eiste 3,7 miljard euro van Duitsland toen dat land in 2012 overging tot haar uitdoofbeleid voor kernenergie.

De samenleving wordt geen twee, maar drie keer buitenspel gezet. 

Het kan toch niet de bedoeling zijn om de machtsbalans in het proces van mondialisering verder in het voordeel van grote multinationals te laten doorslaan? Want daar komt het wel op neer, als je diezelfde multinationals de mogelijkheid geeft om wetten onderuit te halen die burgers moeten beschermen: arbeidswetgeving, sociale wetgeving, milieu- en consumentenbescherming of volksgezondheid.

Niet alleen dreigt ISDS die beschermende regelgeving naar de prullenmand te verwijzen, bedrijven die zo’n arbitrageprocedure winnen kunnen gigantische schadeclaims eisen. Op het einde van de rit betalen de belastingbetalers, wij allemaal dus, die schadeclaims. Een beroepsprocedure tegen een uitspraak van die wazige arbitragehoven bestaat evenmin. De samenleving wordt dus geen twee, maar drie keer buitenspel gezet. 

Dat is niet alles; in ISDS-arbitragehoven zitten geen onafhankelijke rechters. Ze bestaan uit een select clubje privé-arbiters: bedrijfsjuristen die de multinationals waarover ze moeten oordelen bij investeringsconflicten, ook adviseren of verdedigen in andere zaken. Ze wisselen dus voortdurend van petje en spelen zowel rechter als partij. Van een onafhankelijke rechtspraak kan dus geen sprake zijn.

Uit een onderzoek van de Corporate Europe Observatory en het Transnational Institute blijkt dat de arbiters voor het leeuwendeel van de zaken uit een selecte lijst van vijftien namen kwamen. De parallel met de ons-kent-ons-wereld die tot de financiële crisis heeft geleid, zoals Joris Luyendijk die  alarmerend beschrijft in zijn boek ‘Dit kan niet waar zijn’, is zonneklaar.

Als klap op de vuurpijl is ISDS ook een flagrante discriminatie voor binnenlandse investeerders die geen toegang hebben tot deze vorm van ‘juridische apartheid’. In gerespecteerde rechtsstaten zoals de Europese lidstaten of de VS is dergelijke vorm van juridische discriminatie wraakroepend. Alle bedrijven, of het nu gaat om binnenlandse of internationale bedrijven, moeten kunnen rekenen op een faire en gelijke behandeling.

Alle bedrijven moeten kunnen rekenen op een faire en gelijke behandeling.

De Europese Commissie claimt te werken aan een ‘ISDS 2.0’ waarbij zou worden tegemoetgekomen aan de bezorgdheden die tijdens de publieke consultatie aan bod kwamen. Maar liefst 97 procent van de antwoorden in die consultatie spraken zich uit tégen ISDS. Of sleutelen aan de modaliteiten van ISDS de Europese burgers zal behoeden voor misbruik is erg twijfelachtig. ISDS zet de deur immers open voor sluwe bedrijfsjuristen om in de complexiteit van de verdragen achterpoortjes te vinden.

ISDS toelaten in dit verdrag zal – zeker gezien het stijgend aantal ISDS-zaken - snel leiden tot procedures waarbij een Amerikaans bedrijf een Europese overheid voor zo’n arbitragetribunaal sleept. Dat zou de Europese Commissie nog verder discrediteren, terwijl het publieke vertrouwen in de EU en haar instellingen al op een dieptepunt zit. Gemorrel in de marge verandert ook niets aan het discriminerende effect van ISDS op binnenlandse bedrijven. Studies, van onder meer van de United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), hebben bovendien aangetoond dat zonder ISDS er niet minder wordt geïnvesteerd. Tenslotte is er in geen enkel geval nood aan een extra (privaat) juridisch forum voor buitenlandse investeerders in een goed functionerende rechtsstaat. 

Voor sp.a is handel een instrument om te komen tot meer, eerlijk verdeelde welvaart voor iedereen, solidariteit en duurzaamheid. Ons Europese model van hoge sociale, milieu- en veiligheidsstandaarden willen we uitdragen om zo de mondialisering progressief in te vullen – een race to the top. In zoverre het handelsverdrag met de VS een instrument is dat hiertoe bijdraagt, kan rekenen op een voldoende groot maatschappelijk draagvlak en de baten evenwichtig verdeelt over de samenleving, zal sp.a dit akkoord steunen.

Een systeem waarbij multinationals -  in het belang van hun bedrijfswinsten – een samenleving voor private tribunalen kunnen slepen, past niet in deze visie. ISDS kan de beleidsruimte beperken, de belastingbetaler hiervoor doen opdraaien en de machtsbalans verder verschuiven van de democratie naar multinationals. Voor ons is TTIP mét ISDS dan ook onaanvaardbaar.

Kathleen Van Brempt (Europees Parlement) - Dirk Van der Maelen (Kamer) - Güler Turan (Vlaams Parlement) - Jef Van Damme (Brussels Parlement)