‘Wat als er vóór de ramp in Rana Plaza verplichte ketenzorg had bestaan?’

Het is vandaag 9 jaar geleden dat in Bangladesh het Rana Plaza-gebouw instortte. Daarbij kwamen 1134 kledingarbeiders om het leven. Zij maakten de kleding van grote merken die u en ik dragen. Wat als er vóór Rana Plaza verplichte ketenzorg had bestaan?, vraagt Sara Ceustermans van de Schone Kleren Campagne zich af.

De eis van vakbonden en ngo’s wereldwijd om de mistoestanden in de internationale ketens van bedrijven een halt toe te roepen, gaat al een tijdje mee. Voor de werknemers die vandaag nog steeds onzichtbaar zijn in de toeleveringsketens kan zinvolle wetgeving het verschil betekenen tussen leven of dood.

De wet als ultiem wapen

Er is wetgeving in de maak die bedrijven verplicht om de mensenrechten, arbeidsrechten en milieunormen te respecteren doorheen hun internationale toeleveringsketens. Specialisten spreken van Human Rights Due Diligence (HRDD). Duitsland, Nederland en Frankrijk hebben al wetgeving. België en Europa bleven lang achter, maar er is beweging op verschillende niveaus.

Op Belgisch niveau ligt er al bijna 1 jaar een wetsontwerp dat veel ambitie uitstraalt.

Op Europees niveau beloofde landgenoot Didier Reynders, Eurocommissaris van Justitie, ons revolutionair vernieuwende wetgeving. Groot was dan ook de teleurstelling toen op 23 februari 2021 bleek dat de ontwerptekst op minder dan 1% van alle bedrijven in de EU van toepassing zou zijn en bovendien nog eens vol met gebreken zit.

Op Belgisch niveau ligt er al bijna 1 jaar een wetsontwerp dat veel ambitie uitstraalt, met een verplichting voor bedrijven om zorg te dragen voor de mensenrechten en milieunormen in hun keten, en de mogelijkheid om hen aansprakelijk te houden.

Campagnes voor HRDD-wetgeving zijn er onder meer gekomen na grote rampen, zoals de instorting van het Rana Plaza-complex in Bangladesh. Wat als er vóór Rana Plaza verplichte ketenzorg had bestaan?

Veilig

Om te beginnen gebeurt de productie dan niet in een structureel onveilig gebouw. Onafhankelijke inspecteurs sporen veiligheidsproblemen op en de aankooppraktijken van de kledingmerken stimuleren de fabriekseigenaren om te investeren in veiligheid. Omdat de merken een correcte prijs betalen aan de leverancier, heeft die de financiële middelen om dat te doen.

Tal van bedrijven ontlopen iedere verantwoordelijkheid voor de schendingen die zich voordoen in hun internationale ketens.

De regering van Bangladesh wordt ook aangemoedigd om de investeren in betere arbeidsinspectie omdat het voor multinationals zo minder risicovol wordt om in hun land te investeren. Hoe meer het land zelf reguleert, hoe minder ketenzorgmaatregelen merken moeten nemen. Vandaag zie je het omgekeerde: om buitenlandse investeringen aan te trekken én te behouden, stellen regeringen in productielanden zich erg soepel op onder druk van internationale bedrijven. Lees: lage wettelijke minimumlonen, wetgeving die het vakbonden zo moeilijk mogelijk maakt, nauwelijks arbeidsinspecties,…

Leefbaar loon

Doordat kledingbedrijven een correcte prijs betalen, verdienen de kledingarbeiders een leefbaar loon. Daardoor kunnen ze wat geld opzij zetten, zodat ze de financiële ruimte hebben om onveilig werk te weigeren. Klinkt normaal, maar is het niet.

De scheuren in het Rana Plaza complex waren al zichtbaar op 23 april 2013 waarna het gebouw geëvacueerd werd. Maar op de ochtend van 24 april dreigden opzichters ermee het loon van die maand niet te betalen als de kledingarbeiders niet aan het werk zouden gaan. Voor arbeiders die sowieso de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen en maandelijks moeten lenen om hun basiskosten te betalen, is dat een ramp.

Vakbond

Aangezien het recht op vereniging actief bevorderd wordt, hebben arbeiders ook een vakbond op fabrieksniveau of op z’n minst een democratisch verkozen veiligheidscomité. Daardoor hebben ze de problemen met de veiligheid van het gebouw al op de agenda kunnen zetten van de sociale dialoog met hun werkgever. Er is ook een veilig mechanisme om klacht in te dienen over veiligheid en andere problemen.

Stort de fabriek op de een of andere manier toch in, dan moet niemand zijn leven riskeren door in het puin naar labels te graven. In plaats daarvan kost het maar een paar muisklikken om erachter te komen welke merken in Rana Plaza laten produceren, aangezien de productielocaties van de merken openbaar zijn.

Compensatie

Rouwende families en gewonde en getraumatiseerde overlevenden moeten niet rekenen op wereldwijde campagnes en mobilisaties om gecompenseerd te worden voor hun verlies. Merken worden aansprakelijk gesteld voor hun nalatigheid op het gebied van ketenzorg. Families krijgen een correcte schadevergoeding.

Naar schatting 45,8 miljoen volwassenen zijn vandaag nog het slachtoffer van moderne slavernij.

Jammer genoeg is dit een gedachte-experiment, en zullen we de tragische verjaardag van Rana Plaza jaar na jaar blijven herdenken. En niet alleen in de kledingindustrie doen er zich rampen voor.

Miljoenen mensen

Een groot deel van onze producten blijven made in misery. Naar schatting 45,8 miljoen volwassenen zijn vandaag nog het slachtoffer van moderne slavernij. Wereldwijd zijn er ook 160 miljoen kinderen die illegaal werken, waarvan 79 miljoen in gevaarlijke omstandigheden. Ook het milieu heeft ernstig te lijden onder meer door de productie van bepaalde grondstoffen zoals palmolie, cacao en koffie. En het verven van stoffen in de kledingindustrie veroorzaken ernstige milieuschade. Tal van bedrijven ontlopen dus iedere verantwoordelijkheid voor de schendingen die zich voordoen in hun internationale ketens.

HRDD-wetgeving zal niet van de ene dag op de andere de kledingsector veranderen – en andere sectoren die berucht zijn omwille van de vele mensenrechtenschendingen. Maar het zou de voorwaarden creëren voor structurele verandering.

Made with respect is dringend nodig. Voor miljoenen mensen.

Onder de hashtag #MadeWithRespect voeren 25 middenveldorganisaties hierrond campagne, waaronder vakbonden als het ACV en ngo’s als 11.11.11 en WSM.

Sara Ceustermans is coördinator van de Schone Kleren Campagne.