“‘‘We verliezen iets fundamenteels als we commissies herleiden tot randdecoratie’’

Zijn onafhankelijke commissies wel mogelijk?

Een vaak gehoord argument, vooral aan rechtse zijde, is dat deze commissies niet echt “onafhankelijk” zijn. Ze zouden “linkse netwerken” bevoordelen, een tunnelvisie hanteren, het maatschappelijk middenveld versmallen tot een progressieve bubbel. En eerlijk: dat debat verdient het om gevoerd te worden. Want volledige neutraliteit bestaat inderdaad niet. Mensen brengen hun waarden mee in een commissie, net als hun ervaring en referentiekader.

Maar laten we dan tenminste erkennen waar het echt om gaat: over representativiteit en legitimiteit. Niet elk verschil van visie betekent dat een commissie partijdig is. Integendeel, net die verschillende stemmen maken het oordeelsproces rijk. Ja, commissies zijn samengesteld uit mensen met sectorkennis, ervaring, voeling. Ze zijn dus per definitie geen willekeurige afspiegeling van “de samenleving”, maar wél representatief voor het werkveld waarover geoordeeld wordt.

En dat is precies wat nodig is.

Want je hebt meer aan iemand die jarenlange ervaring heeft met participatief werk in een diverse buurt, dan aan een toevallige ambtenaar of politicus die in de commissie wil “rechtzetten” wat ideologisch scheef zit. Commissies zijn geen perfecte garantie op neutraliteit, maar ze bieden wel een verdedigbaar kader van expertise. Als we dat in twijfel trekken, dan moeten we eerlijk zijn: dan trekken we het hele systeem in twijfel.

De prijs van wantrouwen

Als je niet gelooft dat commissies onafhankelijk kunnen functioneren, dan rest maar één alternatief: politieke macht. Dan zeggen we gewoon luidop dat de minister of de regering beslist wat maatschappelijk relevant is, wie er geld krijgt en wie niet. Dan worden dossiers bij voorbaat gerangschikt op basis van ideologische aansluiting. En dan zijn we het model kwijt dat we als sector zo lang mee hebben opgebouwd.

Dat is geen technische nuance. Dat is een verschuiving van macht. Weg van expertise, weg van peer review, richting zuivere beleidswil.

En ja, dan moet links zich de vraag stellen: waarom verdedigen we die commissies niet luider? Waarom zeggen we niet dat het oké is dat een commissie een mening heeft, dat die mening soms niet strookt met het politieke klimaat, maar net daarom van waarde is? Of is de angst voor het verwijt van “linkse vriendjespolitiek” zó groot geworden dat we de essentie van onafhankelijke beoordeling maar laten varen?

Wat verliezen we?

We verliezen iets fundamenteels als we commissies herleiden tot adviserende randdecoratie. We verliezen de erkenning dat sectorkennis, ervaring, praktijkvoeling, kritisch denken en gedeelde normen ook een vorm van democratische legitimiteit zijn.

We verliezen de ruimte voor nuance, voor inhoudelijke toetsing, voor feedback vanuit het werkveld zelf. We verliezen het vertrouwen dat je als organisatie met een goed dossier, degelijk werk en maatschappelijke impact, kans maakt op erkenning. Niet omdat je in de juiste politieke schuif zit, maar omdat je werkt aan een gedeeld maatschappelijk project.

En we verliezen het idee dat de samenleving mee oordeelt over zichzelf, via mensen die weten wat telt in het veld.

Misschien is dat wel de kernvraag die we ons moeten stellen: willen we dat maatschappelijke impact beoordeeld wordt door experten met praktijkkennis, of door politici met beleidsmacht? Vertrouwen we commissies niet meer, of vertrouwen we de samenleving niet meer?

En als we aanvaarden dat het oordeel van onafhankelijke commissies niet langer telt, dan moeten we dat tenminste luidop zeggen.

Dan kunnen we het tenminste nog tegenspreken.