‘Wie in armoede leeft, krijgt vaker psychische problemen’

Het coronavirus treft ons niet alleen lichamelijk, de aanhoudende maatregelen hebben ook een impact op onze mentale weerbaarheid. Opvallend is dat wie in armoede leeft of in precaire woonomstandigheden verblijft, vaker te kampen krijgt met psychische moeilijkheden. De antwoorden die vanuit de overheid gegeven worden, zijn volgens Thijs Smeyers van Caritas Vlaanderen ontoereikend. Hij biedt de beleidsmakers wat inspiratie aan.

COVID-19 blijft onze levens bepalen. Dat doet het niet alleen lichamelijk, met zware gevolgen voor wie de ziekte treft. De maatregelen die nodig zijn om het coronavirus in te kunnen dijken, treffen ons ook op andere manieren. Thuiswerken zorgt voor eenzaamheid en isolatie. De sluiting van bepaalde sectoren leidt tot onzekerheid en een verlies aan inkomen. Het beperken van sociale contacten brengt verschraling en huidhonger.

Stress, angst en spanning

Wie het voor COVID-19 financieel goed had, wie kon beschikken over een uitgebreid netwerk en wie sterk en weerbaar is, kan de impact van deze maatregelen relatief goed verteren. Psychologen stellen evenwel vast dat een deel van de bevolking het moeilijk heeft. Zij kunnen maar moeilijk om met de bijkomende stress, angst en spanning. Zij doen, vaker dan voorheen, een beroep op externe hulp.

Vooral wie geen netwerk heeft, wie niet over een goede gezondheid beschikt en wie financieel in onzekerheid leeft, lijkt ook mentaal extra kwetsbaar. Daarbij denken we aan ouderen in hun thuiscontext, aan mensen in sociale uitsluiting, aan wie al langer leeft in armoede. Dat zijn soms alleenstaanden, maar ook gezinnen met jonge of opgroeiende kinderen ondergaan de gevolgen van de coronamaatregelen.

Beperkte mentale weerbaarheid

Net deze groepen hebben doorgaans te kampen met mentale moeheid. In het gelauwerde boek Schaarste van Mullainathan en Shafir wordt deze band tussen het gebrek aan tijd, geld of sociale contacten en mentale weerbaarheid sterk beschreven. Die schaarste neemt mentale kracht en ruimte weg. Het continue bezig zijn met wat ontbreekt, ontneemt mensen de mogelijkheid om zich op andere zaken te concentreren. Of nog, de strijd om te overleven legt beslag op alle mentale ruimte, waardoor er geen plaats meer is om moeilijkheden op een andere manier aan te pakken.

Wie voor het uitbreken van deze pandemie al een gebrek aan mentale ruimte had, krijgt het steeds moeilijker om positieve energie te vinden.

Wie voor het uitbreken van deze pandemie al een gebrek aan mentale ruimte had, krijgt het steeds moeilijker om positieve energie te vinden. De beperkte mentale weerbaarheid leidt dan tot het wegebben van de veerkracht die in de huidige ongewone en onvoorspelbare situatie zo belangrijk is. Zonder degelijke hulp, van een eigen netwerk, vrijwilligers of professionelen, wordt het moeilijker en moeilijker om die veerkracht te kunnen benutten.

Drempels

Daarbij komt dat de toegang tot psychologische hulpverlening een verhaal blijft met hoge drempels. De taboesfeer rond psychologische hulpverlening blijft maar moeilijk te doorbreken. De hoge financiële kost van private aanbieders schrikt velen af. Daar waar de kostprijs lager is, zijn de wachttijden dan weer hoger.

Zeker in deze coronatijden is het broodnodig om die bestaande drempels weg te werken, want er komen er heel snel nieuwe bij. De afstandsregels maken persoonlijke gesprekken moeilijker. Het wantrouwen tussen mensen neemt toe. Gebrek aan internet of laptop zorgt voor nieuwe drempels in een wereld die steeds meer online geleefd wordt. Caritas Vlaanderen plaatst dit thema op de beleidsagenda en vraagt oplossingen om deze drempels weg te werken.

Inzetten op kwetsbare doelgroepen

De nood aan maatregelen die rekening houden met de specifieke noden van wie kwetsbaar is, is groot. Inzetten op online hulpverlening is zinvol, maar wie digitaal niet mee kan, heeft ook hier geen baat bij. Mensen ontmoeten in hun eigen tuin of in een park kan niet als er geen open ruimte in de buurt is. Een gesprek op de drempel van de woning is alleen maar mogelijk als dat in alle openheid en rust kan gebeuren.

Vandaag wordt er nog te weinig ingezet op laagdrempelige initiatieven die mensen mentaal weerbaarder maken.

Vandaag wordt er nog te weinig ingezet op laagdrempelige initiatieven die mensen mentaal weerbaarder maken. De psychologische functie van de eerstelijn heeft grote nood aan verdieping en uitwerking.

Een alternatieve regeling van psychologische consultaties via het Sociaal Huis of het Lokaal Dienstencentrum, in dienstverband bij een OCMW, komt de betaalbaarheid van psychologische zorg ten goede.

Outreachende psychologische zorg via mobiele teams blijft ook in coronatijden op een veilige en haalbare manier gegarandeerd. Doelgroepspecifieke psycho-educatie zorgt voor het doorbreken van taboes en zet in op vroeginterventie.

Kleine verbinding

Vele lokale organisaties hebben die boodschap al begrepen. Ook in deze tijden, ondanks de moeilijke omstandigheden, blijven kleinschalige initiatieven wegen zoeken om verbonden te blijven met ‘hun’ mensen. Zo bieden Café Anoniem in Hasselt, het Koraalhuis in Mechelen, ‘t Vlot in Antwerpen en Wederzijds hulpbetoon Sint Gillis een huiskamer aan wie er nood aan heeft.

De Fontein schenkt in Gent en Brussel met een douche en een wasbeurt van de kledij een beetje waardigheid aan mensen zonder dak boven het hoofd. Brussel Onthaal Open Deur biedt ook vandaag een luisterend oor aan wie dat nodig heeft.

Het zijn maar enkele van de sociale organisaties die we vanuit Caritas Vlaanderen via onze operationele werking ‘Caritas Hulpbetoon’ ondersteunen. Zelf zijn we sinds kort ook, in samenwerking met De Loodsen, gestart met een ‘Listening Center’ waar we een warm onthaal en eerstelijnszorg aanbieden. Deze lokale initiatieven zorgen voor een kleine verbinding, die voor mensen die het moeilijk hebben vaak een wereld van verschil betekenen.

Thijs Smeyers is medewerker bij Caritas Vlaanderen.