Ontwikkeling in het tijdperk van het antropoceen

‘Zal in 2021 de zon opgaan of ondergaan voor de mensheid?’

CC Gie Goris (CC BY-NC 2.0)

Deze generatie kan zelf bepalen hoe haar nalatenschap eruit zal zien. Aanvaarden we een verwoeste planeet en een ongelijke samenleving nog langer? Achim Steiner, hoofd van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties, over de uitdagingen van het antropoceen.

2021 was een jaar zoals nooit tevoren. Hele landen werden gesloten. Evenementen afgelast: bruiloften, vakanties, de Olympische Spelen. Velen droegen voor het eerst een gezichtsmasker of herinneren zich nog goed de laatste keer dat ze werden geknuffeld.

De COVID-19-pandemie is zowel een verontrustende blik op wat ons nieuwe normaal zou kunnen worden als een deur die opent naar verandering.

We hebben ervaren hoe de vooruitgang, in reizen en technologie, ons kwetsbaarder maakt voor virussen en desinformatie. Oceanen en grenzen fungeren niet langer als beschermende barrières. De rijkste landen waren niet noodzakelijk het best voorbereid.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Landen als Rwanda – met de hulp van door 50.000 gezondheidswerkers – en Vietnam, dat grenst aan China, hebben aangetoond dat je niet rijk of een eiland hoeft te zijn om een epidemiologische curve te doorbreken.

Een nieuw VN-rapport bevestigt verder hoe vooruitgang een tweesnijdend zwaard is geworden.

Een nieuw VN-rapport bevestigt verder hoe vooruitgang een tweesnijdend zwaard is geworden.

Mensen leven langere, veiligere en welvarender levens, maar brengen daardoor net de planetaire systemen waarvan we afhankelijk zijn uit evenwicht. De ongelijkheid holt onze samenlevingen uit en wordt alleen maar erger, zoals blijkt uit het feit dat miljardairs tijdens de pandemie exponentieel rijker werden terwijl hun werknemers hun baan verloren, velen van hen geen kans meer hadden om terug te keren, wat hen vaak zonder toegang hadden tot gezondheidszorg zette.

Deze consolidatie van rijkdom aan de top stelt de machtigsten in staat steeds meer maatregelen te blokkeren om de piramide op zijn kop te zetten. Tegelijkertijd wordt het voor degenen met de grootste behoeften steeds moeilijker om de gang van de wereld te keren, aangezien hun stem en hun mogelijkheid om te handelen worden uitgehold.

Deze machtsonevenwichtigheden sluiten de mens op in zijn eigen kortzichtigheid, terwijl we oceanen verzuren, onze watervoorziening vervuilen en de biodiversiteit in gevaar brengen – en met een klimaatcrisis die steeds meer invloed heeft op ons dagelijks leven.

Als je dit leest, heb je misschien het gevoel dat de strijd al verloren is. Verre van dat.

Als je dit leest, heb je misschien het gevoel dat de strijd al verloren is. Verre van dat.

Bedenk dat COVID-19 slechts een hoofdstuk is in een grotere maar minder bekende saga, die gemarkeerd wordt door het feit dat de mens de dominante kracht geworden is die de aarde vorm geeft. Wetenschappers noemen dit opkomende tijdperk het antropoceen.

Het antropoceen geeft mensen de macht om een toekomst die ze zich verbeelden in werkelijkheid om te zetten. Maar om deze nieuwe mogelijkheden echt aan te boren, moeten we een nieuwe lens vinden om vooruitgang mee te meten.

De afgelopen dertig jaar heeft UNDP een Index van de Menselijke Ontwikkeling gepubliceerd, waarin alle landen ter wereld worden gerangschikt naar gezondheid, onderwijs en levensstandaard — een maatstaf voor de mate waarin mensen in die landen vrijheid en kansen hebben om het leven te leiden dat zij belangrijk vinden.

Vorig jaar bevonden 62 landen zich in de hoogste categorie van de index, wat betekent dat hun bevolking — als geheel — een goed leven heeft.

Maar omdat de brongegevens meestal van voor de pandemie dateerden, dreigde de 2020-index irrelevant te worden. Daarom hebben we besloten iets nieuws te proberen. De index van dit jaar bevat een experimenteel meetinstrument: nationale kooldioxide-emissies en materiële voetafdruk.

Het resultaat is een minder rooskleurige maar helderder analyse van de menselijke vooruitgang. De Planetary Pressures-Adjusted Human Development Index is een proefproject en belichaamt de principes van de grote transformatie waartoe wij oproepen.

Als we landen plotten met op de verticale as hun materiële voetafdruk en op de horizontale as de traditionele menselijke ontwikkelingsindex, dan toont de grafiek ons het belangrijkste inzicht van deze oefening. Er zijn landen die een minimale afdruk op de planeet achterlaten (A) en er zijn landen met een welvarende bevolking (B). Maar geen enkele natie ter wereld zit in beide kampen en dus hebben we een “leeg kader” (groen gekleurd op de grafiek hieronder).

Geen enkel land heeft een kleine voetafdruk én hoge menselijke ontwikkeling.

Dit onbetreden terrein toont aan dat geen enkele natie zich gedraagt op een manier waarbij vrijheid en kansen voor iedereen groeien zonder bij te dragen tot het onbewoonbaar maken van onze planeet.

Vele landen zijn echter op de goede weg.

Costa Rica bijvoorbeeld schiet 37 plaatsen omhoog in de index. Het land heeft waterkracht benut om zijn elektriciteit koolstofvrij te maken en de burgers verdienen een waardig loon terwijl ze mangroves heraanplanten en schildpadden beschermen.

Het land heft belasting op fossiele brandstoffen, een fiscale tegenreactie op de 5000 miljard dollar die overheden in de hele wereld jaarlijks uitgeven aan subsidies voor fossiele brandstoffen. De opbrengsten van deze belasting worden in Costa Rica gebruikt om armoede en ongelijkheid aan te pakken en bossen te herstellen die verloren gingen als gevolg van de vraag naar rundvlees, bananen en hout.

Bij de bescherming en het herstel van schilderachtige landschappen staat niet alleen schoonheid op het spel, het gaat ook om macht.

Maar bij de bescherming en het herstel van schilderachtige landschappen staat niet alleen schoonheid op het spel, het gaat ook om macht.

De vernietiging van de natuur door toedoen van de mens heeft vaker wel dan niet te maken met macht. Er is een onlosmakelijk verband met ongelijkheid, die vaak diepe wortels heeft in kolonialisme en racisme. Degenen die al meer hebben, trekken de rijkdom van de natuur naar zich toe, terwijl ze de kosten daarvan voor anderen laten. Daardoor worden de kansen van degenen die minder hebben de keel toegeknepen en hun mogelijkheden om daar iets aan te doen worden ook nog eens verminderd.

Kijk naar het zuidoosten, van Costa Rica naar het Amazonegebied. Hoewel het land dat door inheemse volken in het Amazonegebied wordt beheerd het equivalent absorbeert van de CO2 die door de rijkste 1% van de wereldbevolking wordt uitgestoten, worden de inheemse volken nog steeds geconfronteerd met ontberingen, vervolging en discriminatie.

Op weg naar dat lege vakje op de opnieuw geordende wereldgrafiek gaat het niet om een keuze tussen mensen of bomen. Het gaat om de keuze om dingen anders te doen.

Er zijn oplossingen in overvloed, gebaseerd op de natuur en op veranderende normen en stimulansen, maar de grootste uitdaging is het overwinnen van de grote ongelijkheden in macht en kansen. Want die ongelijkheden vervalsen het spel en binden de meerderheid de handen en op de rug.

Het zijn menselijke beslissingen die bepaald hebben welke vorm de pandemie aannam

Het schrille contrast tussen het lot van verschillende landen en gemeenschappen onder COVID-19 toont aan hoe verschillend de niet-zo-verre toekomst eruit kan zien. Het zijn menselijke beslissingen die bepaald hebben welke vorm de pandemie aannam: of regeringen testen en opsporen, of maskers even oncontroversieel werden als veiligheidsgordels, maar ook wie toegang krijgt tot een vaccin en wanneer.

Maar het zal de eerste keer niet zijn dat mensen een feniks uit de as laten herrijzen. Men zegt dat de Polynesiërs hun geavanceerde kano’s bouwden en navigeerden om te ontsnappen aan de beperkingen van het leven op eilanden waar de grondstoffen te schaars geworden waren. Toen de Italianen in de 14e eeuw met de pest werden geconfronteerd, stelden zij gezondheidsraden in om de quarantaines te beheren. Multilateralisme en de Verenigde Naties ontstonden in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog.

De les is duidelijk: bedenk ongekende oplossingen en zet je er volledig voor in. Wij zijn de eerste generatie van het antropoceen; wij hebben de middelen om te bepalen hoe onze nalatenschap eruit zal zien. Het donkerste uur is net voor zonsopgang.

Achim Steiner schreef deze opinie naar aanleiding van het Human Development Report 2020 (met als titel: The next frontier: Human development and the Anthropocene. Steiner stelt, samen met onder andere minister voor Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir, het Human Development Report voor op woensdag 27 januari. Gie Goris modereert de online voorstelling. Deelname is gratis, inschrijven nodig.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.