Hoop op democratische hervormingen houdt Koerden in Turkije strijdbaar

Schulden, gronddeals en bouwprojecten

Wie ‘trustees’ en ‘corruptie’ googelt stuit al snel op een lange lijst van schandalen. Van Mustafa Yaman tot andere trustees, de lokale media staan bol van de verhalen over fraude en torenhoge schulden.

Volgens een rapport van de DEM-partij steeg de schuld van Mardin van 63 miljoen Turkse Lira (TL) in 2016 naar 1 miljard TL in 2019. Yamans opvolgers, Mahmut Demirtaş en Tuncay Akkoyun, lieten die in 2024 zelfs oplopen tot een verbluffende 5,6 miljard TL, meldt ook de Turkse onlinekrant T24. 

Het DEM-rapport, lokale media en bevindingen van de Rekenkamer wijzen op wanpraktijken, zoals de verkoop van gemeentelijke grond voor spotprijzen zónder protocol. In het nieuwe Mardin, waar opvallend veel nieuwe gebouwen verrijzen, valt inderdaad op hoezeer de stad is veranderd. Volgens verschillende inwoners vind je de corruptie dan ook vooral terug in de bouwsector.

‘De werkwijze? Die is overal hetzelfde. Heb je grond, dan moet je toestemming vragen aan de gemeente om te bouwen. Die brengt je dan in contact met een bouwbedrijf dat goede connecties heeft met de trustee. Daarna gaat het snel: valse facturen, materialen die nooit geleverd zijn of werk dat nooit is gedaan’, vertrouwen enkele inwoners me toe.

Opvallend is dat veel van de privébedrijven die betrokken zijn bij deze bouwprojecten gemeentelijke bedrijven zijn. Dat bevestigt ook academisch onderzoek van Sultan Tepe en Ayça Alemdaroğlu. De bedrijven zijn officieel opgericht om publieke diensten te leveren maar functioneren vaak als privébedrijven zonder overheidscontrole. 

‘Dat hotel daar? Van de Nasiroğlu-familie’, vertelt een jonge vrouw terwijl we over de brede Diyarbakir Boulevard lopen, het kloppend hart van de stad Batman, op zo’n anderhalf uur rijden van Mardin. Even later wijst ze me op een toegangspoort met daarboven ‘Nasiroğlu Merkez’, in grote letters. ‘Hier nog eentje.’

Hotels, winkels, restaurants, moderne appartementsgebouwen: Batman bruist. Overal zie je jonge mensen koffiedrinkend, winkelend, of wandelend door de bazaar. Aan de ene kant van de stad voel je de frisse, moderne sfeer. Aan de andere kant is het traditioneler, conservatiever.

Net als in Mardin stemde de meerderheid hier de voorbije jaren op de DEM-partij. Toch staat ook Batman sinds 2016 onder het bestuur van een trustee. Waar Mardin etnisch divers is, bestaat Batman vooral uit Koerden. Door de ontdekking van olievelden in de jaren ’90 is de stad letterlijk groter geworden, met een flinke uitbreiding van het stadsgebied.

Ook hier gonst het van de verhalen over vriendjespolitiek. De invloed van de Nasiroğlu’s zie je overal. De familie bezit grond in en rond de stad. Haar bedrijven zijn actief in zowat alles: bouw, energie, gas, voedsel, toerisme. ‘Van Batman naar de top van de wereld: het verhaal van de familie Nasiroğlu’, legt Ferhat Nasiroğlu trots uit in een uitgebreid interview met het Turkse nieuwsmedium Storybox.

Familieleden zouden volgens getuigen die liever anoniem blijven ook zetelen in het parlement van Batman namens de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) – de partij van de trustees en president Erdoğan. ‘De Nasiroğlu’s zijn corrupt, net als de trustees. Ze denken alleen aan hun eigen gewin’, klinkt het.

Ik begin steeds beter te begrijpen hoe het systeem in deze regio werkt: alles draait om grond. Oneindige vlaktes strekken zich uit, stoffige wegen snijden erdoorheen en af en toe doemt een dorp op of werkt een boer op zijn veld. In deze regio bepaalt landbezit wie invloed uitoefent, wie geld verdient en wie aan de kant blijft staan.

Bouwbedrijven met banden met de trustees winnen steevast de aanbestedingen. Families met land rijven het geld binnen als ze hun grond verkopen of bebouwen. Ondertussen zijn de plekken waar de brede bevolking kan werken, zoals ziekenhuizen, in handen van partijgetrouwen of direct van de staat. En de trustees? Die pikken gretig een graantje mee.

Zelfs de olie, die Batman ooit welvaart beloofde, stroomt de regio uit, zonder dat de inwoners er écht beter van worden. ‘Tüpraş, het bedrijf dat de olie verwerkt, is verbonden met de staat. Wij hebben de olie, maar de mensen die hier werken komen van andere delen van Turkije en exporteren het’, klinkt het bij een bewoner die liever anoniem blijft.

De regio zit gevangen in een vicieuze cirkel van corruptie en vriendjespolitiek, bevestigen Sultan Tepe en Ayça Alemdaroğlu. Zo ontstaat er een duidelijke kloof tussen wie van het systeem profiteert en de rest.

Zelf ervaar ik tijdens mijn verblijf in Mardin dat de basisvoorzieningen kwetsbaar zijn. Elektriciteit valt uit en water is enkele dagen voor een paar uur niet beschikbaar. ‘Dit gebeurt hier vaak’, zeggen mensen laconiek. Mijn zoektocht naar het waterbedrijf en de stroomleverancier leidt naar artikelen over schulden, corruptie en hun nauwe banden met trustees.

‘Kijk naar de chique auto’s hier in Mardin’, merkt een bewoner op. ‘Boeren zijn rijk geworden dankzij dat systeem’, vertelt hij. Gesprekken met jongeren leren me dat wie op zoek is naar duurzame kansen wegtrekt naar steden als Izmir of Istanbul.

Dat mensen wegtrekken uit de Koerdische regio is niet nieuw. De Turkse overheid heeft hen jarenlang onderdrukt, met gerichte vervolgingen en in de jaren ´80 ook gedwongen uitzettingen uit de dorpen. Ze arresteerde mensen louter omdat ze Koerdisch spraken en verboden culturele uitingen. Daardoor vertrokken veel Koerden uit het oosten richting het westen van het land.

Doordat jongeren wegtrekken naar grote steden waar mensen vooral Turks spreken, verliezen ze geleidelijk hun identiteit. ‘Mardin is een voorbeeld van een stad waar mensen met verschillende identiteiten naast elkaar leven. Welnu, de Turkse regering wil deze diversiteit vernietigen. Ze staat voor één staat, één vlag, één taal’, klinkt het bij verschillende inwoners van de stad. 

‘Wanneer ik in Bodrum werk, spreekt niemand Koerdisch. Mijn vader roept me altijd op om onze taal te spreken en te praten over onze cultuur’, vertelt een jonge vrouw. ‘Tien jaar geleden spraken families nog volop Koerdisch thuis. Maar nu? Ouders doen het steeds minder’, vertelt een leerkracht.

Veiligheid als politiek wapen

Nochtans lijkt er vandaag meer ruimte te zijn. Je ziet Koerdische boeken in winkels, Koerden vieren openlijk traditionele feesten en Koerdische muziek klinkt uit autoradio’s. In Batman is zelfs een kunstwerk ter ere van Koerdische artiesten en schrijvers. Dat was vroeger ondenkbaar.

Maar wat is er écht veranderd? In de grondwet is de Koerdische taal en cultuur nog steeds niet erkend. Daardoor lijkt het alsof de Turkse overheid vandaag een subtielere strategie hanteert: economische verwaarlozing en politieke controle.

Dat werkt zo: het Turkse ministerie van Binnenlandse Zaken kan burgemeesters uit hun functie zetten zodra ze die verdenkt van betrokkenheid bij terrorisme. De overheid stelde daarvoor in 2016 een wettelijk kader op. Dat gebeurde kort na een poging tot staatsgreep, waarbij een factie binnen het leger de regering omver probeerde te werpen. De poging mislukte maar leidde tot een harde reactie van de staat.  

‘De AKP van Erdoğan ziet de oppositie als een directe bedreiging’, lezen we in de rapporten van Tepe en Alemdaroğlu. Politieke en sociale aangelegenheden worden daarom voorgesteld als veiligheidsproblemen.’

De Turkse overheid trekt al jaren de veiligheidskaart, vooral onder het mom van het conflict met de Koerdische Arbeiderspartij (PKK). De PKK ontstond in de jaren ‘70 als verzetsbeweging tegen de onderdrukking van de Koerden. Door de jaren heen eiste het conflict tienduizenden levens, zowel aan Koerdische als Turkse kant.

De PKK is vandaag niet langer militair actief in Turkije. De gebieden waar vroeger PKK-strijders aanwezig waren, staan nu onder controle van het leger. De regio is al jaren veilig om te reizen. De PKK houdt zich inmiddels schuil in de bergen van Iraaks-Koerdistan. En zelfs daar klinken intussen andere geluiden: in februari 2025 riep PKK-leider Abdullah Öcalan publiekelijk op tot het neerleggen van de wapens. Deze week gaf de PKK gehoor aan die oproep en heft de partij zichzelf op.

Toch blijft volgens Tepe en Alemdaroğlu de Turkse staat het conflict met de PKK aangrijpen als rechtvaardiging voor harde maatregelen, zeker voor politici van de pro-Koerdische oppositiepartij DEM. Deze partij wil immers niet alleen grondwettelijke erkenning voor Koerden, maar ook politieke en economische autonomie voor het zuidoosten van het land. Dat past niet in het centralistische model dat de Turkse staat voor ogen heeft, klinkt het bij critici. Daarom zou de overheid elke vorm van Koerdische politieke organisatie actief proberen te onderdrukken.

Ondemocratisch

‘Mensen zomaar vervangen door regeringsfunctionarissen is allesbehalve democratisch’, vertellen verschillende inwoners me in de steden die ik bezocht. En zij staan niet alleen in hun kritiek. Het Europese Parlement veroordeelde de afzettingen van democratisch gekozen burgemeesters toen het in februari 2025 stemde voor een pakket aan maatregelen tegen de Turkse regering.

Bovendien gaat het om meer dan burgemeesters die wandelen worden gestuurd. ‘De overheid zet mensen in de gevangenis zonder bewijs. In plaats van gericht bewijs te zoeken, doen ze niets. Vaak zitten mensen jarenlang vast voordat er een uitspraak komt’, vertellen advocaten van de Orde van Advocaten in Diyarbakir. Ze beschouwen dit als een strategie van de overheid om mensen zo lang mogelijk vast te houden zonder een eerlijk proces.

De Orde vecht tegen deze onwettige praktijken, maar vooralsnog zonder succes. ‘We krijgen geen antwoord als we beroep aantekenen tegen de beschuldigingen. Rechters durven geen beslissingen te nemen die tegen de staat ingaan. Als ze de wil van de regering niet volgen, moeten ze ergens anders gaan werken.’

Volgens de Orde geeft het systeem ruim baan aan regeringsgezinde rechters. ‘Dat maakt het bijna onmogelijk om vertrouwen te hebben in ons eigen rechtssysteem. Het zorgt ook voor angst: angst voor gevangenisstraffen, voor wat er met je familie kan gebeuren, voor een toekomst zonder gerechtigheid.’

(Vrouwen)verzet

‘Ik wist dat een trustee mijn plaats zou innemen. Maar dat maakt het niet minder pijnlijk’, vertelt Devrim Demir. Ik ontmoet de afgezette burgemeester van Mardin en haar collega Gülistan Sönük in de lokale DEM-kantoren. Beiden groeiden op in dorpen in de regio. ‘Elke week kwamen soldaten naar ons huis’, herinnert Sönük zich. ‘Ze maakten ons bang. Ze verdreven ons.’ 

(Links: Devrim Demir; rechts: Gülistan Sönük)

De hoop op een betere toekomst is wat hen strijdvaardig houdt. ‘Het is niet gemakkelijk, want we krijgen geen geld van de lokale overheid. Maar we blijven samenkomen’, vertelt ook Neslihan Şedal, de afgezette burgemeester van de stad Van tijdens een bijeenkomst voor vrouwen. 

Volgens Şedal is de strijd tegen de trustees ook een strijd voor de vrijheid en rechten van vrouwen in Turkije. Şedal: ‘De overheid staat vijandig tegenover vrouwen.’ Ze beschrijft een samenleving waarin een dominant mannelijk denkkader overheerst, versterkt door de partij van de trustee.

De DEM-partij wil dat doorbreken. Ze richtte verschillende initiatieven op voor vrouwen, zoals Coffee Jin in Mardin. Maar die moest van de trustee de deuren sluiten. ‘Nu is het gewoon een koffieplek’, vertelt een medewerker van de DEM-partij wanneer we kijken naar een aantal vrouwen die er koffiedrinken. ‘Ik ken ze: ze staan dicht bij de partij van de trustee’, vertelt de medewerker.

Na de aanstelling van de trustees protesteerde de bevolking in de steden waar die het voor het zeggen hebben. ‘Zeventien dagen lang stonden we elke dag voor het gemeentehuis van Batman. Duizenden mensen kwamen opdagen. Jong, oud, vrouwen: ik had zoiets nog nooit meegemaakt’, vertelt Sönük. ‘De politie sloot alle straten af, overal stonden agenten. Ze pakten verschillende betogers op, maar beetje bij beetje lieten ze hen weer vrij. We liepen hand in hand, schouder aan schouder over de brede Diyarbakir boulevard. Het was een moment van kracht en eenheid.’

Sommigen protesteren actief, terwijl anderen de trustees juist steunen. ‘Anders komt het geld bij terroristen terecht’, luidt hun argument. Maar ongeacht de politieke voorkeur van mensen, het resultaat is hetzelfde: overal klinkt frustratie en groeiende bezorgdheid over hoe de aanstelling van trustees de democratie ondermijnt.