Deze boer raakt de bodem nauwelijks aan

Hoe kun je als boer een positieve ecologische voetafdruk achterlaten? Daar is Anne van Leeuwen van ‘regeneratieve boerderij’ Bodemzicht dagelijks mee bezig. ‘Het bekende duurzaamheidsverhaal draait om minder schadelijk zijn; ik wil helemaal niét schadelijk zijn.’ Haar doel: meer CO2 opvangen dan uitstoten, en meer leven creëren dan vernietigen.

‘Dit moet je proeven. Dan wil je nooit meer naar de supermarkt.’ Anne van Leeuwen (33) plukt een paar groene bladeren van een muntplant. Van de struik ernaast plukt ze een after-eight-blad dat naar de beroemde chocolaatjes smaakt; daarna verse oregano, peterselie, eetbare bloemen en een venkelblad dat ‘net een snoepje is’.

Ze loopt langs de lange rijen van oranje, gele, paarse, roze en groene kruiden en groenten, op de achtergrond klinkt het geluid van krekels en kakelende kippen. Dit is haar eigen ‘no-dig-garden’, een niet-graven-tuin zeg maar.

In de no-dig-garden wordt, anders dan op de meeste boerderijen, niet geploegd en zo min mogelijk in de grond gegraven, zodat de bodem niet of nauwelijks beschadigt. ‘Want als je ploegt of schoffelt, dan keer je de bodem om. Alle kleine levende wezens, de koolstof én het water gaan dan verloren.’

Ook wordt er getuinierd in compostbedden die op de bodem liggen. Dat helpt het bodemleven verder te groeien, waardoor de gewassen alle mineralen krijgen die ze nodig hebben. De planten floreren én doen hun werk als natuurlijke CO2-opvangers, en dat allemaal zonder dat er chemische stoffen of machines aan te pas komen.

‘Toen we begonnen was ons weiland helemaal kaal, nu is het gras van wel 1,5 tot 2 meter hoog.’

De tuin ligt op boerderij Bodemzicht, net buiten het hart van Nijmegen, die wordt gerund door Van Leeuwen en haar vriend en bioloog Ricardo Cano Mateo. Bodemzicht is niet zomaar een boerderij: het is een van de eerste regeneratieve boerderijen van Nederland.

Regeneratieve landbouw draait om de vraag: hoe kun je als boer een positieve afdruk achterlaten op klimaat en milieu? ‘Dat spreekt mij veel meer aan dat het bekende duurzaamheidsverhaal’, zegt Van Leeuwen. ‘Dat draait om de vraag hoe je minder schadelijk kunt zijn als mens. Ik wil helemaal niét schadelijk zijn, en “klimaatneutraal” is ook niet genoeg: ik wil meer CO2 opvangen dan uitstoten, meer leven creëren dan vernietigen, en daarnaast gemeenschappen bouwen én winst maken als boer.’

Niet circulair, maar overvloed

Bodemzicht ging begin 2020 van start en levert lokaal groente, fruit en eieren aan 75 huishoudens en 4 restaurants. Juist door goed voor de bodem te zorgen, kan Bodemzicht zonder grote kassen en megastallen veel produceren, zegt Van Leeuwen. Dat is niet onbelangrijk, want een boer moet nou eenmaal monden voeden. En regeneratieve landbouw laat geen ruimte voor uitbuiting: niet van de bodem, en ook niet van de boer.

Dat ze goed voor de bodem zorgt, is te zien. ‘Toen we begonnen was ons weiland helemaal kaal, bijna een soort woestijngrond. En je ziet het, nu is het gras van wel 1,5 tot 2 meter hoog.’ Dat heeft alles te maken met de kakelende kippen en drie lichtblauwe wagens die verspreid staan over het veld.

Dit zijn zogeheten kipmobielen: kleine voertuigen waarmee een kudde kippen om de paar dagen wordt verplaatst naar een nieuwe plek. Het gebied waar ze verblijven wordt afgesloten met een net, zodat de kippen alleen daar grazen, gras platslopen en hun behoeftes doen. Dat helpt het gras zo vol mogelijk te groeien, zolang de kippen niet te lang op dezelfde plek blijven waardoor ze het gebied overbegrazen.

Dat is wel iets anders dan de megastallen waar industriële boeren gebruik van maken. Maar het gaat óók verder dan biologische of zelfs circulaire landbouw, zegt Van Leeuwen. ‘Ik ben niet geïnteresseerd in “circulair”, ik wil overvloed.’ Al dat aangegroeide gras vangt namelijk koolstof af, dat de bodem intrekt. Hierdoor kan de bodem meer water vasthouden, waardoor er meer leven ontstaat en nog meer koolstof wordt opgevangen, enzovoorts.

En dat is hard nodig: in de afgelopen decennia is de hoeveelheid vruchtbare bodem wereldwijd drastisch afgenomen. Per minuut verliezen we zo’n dertig voetbalvelden aan vruchtbare aarde, waarschuwt Van Leeuwen. ‘Zonder levende bodem houd je een woestijn over. En als je niets doet, duurt het tientallen tot honderden jaren voordat levende bodem aangroeit. Zoveel tijd hebben we niet.’

We lopen achter

‘We lopen tegen wet- en regelgeving aan die gemaakt is voor grootschalige, industriële monocultuurlandbouw.’

In Nederland is Bodemzicht een pionier, maar in andere landen is regeneratieve landbouw al groot, zegt Van Leeuwen. ‘Nederland loopt heel erg achter.’ Dat heeft waarschijnlijk te maken met de economische belangen van de agrarische sector: als een na grootste exportland ter wereld valt er veel winst te maken in Nederland, dus grote bedrijven zien het systeem van overproductie liever niet op de schop gaan. ‘En daarnaast zie je in Nederland niet hoeveel levende bodem er verdwijnt, want door alle regen blijft het landschap redelijk groen.’

Het koppel wil met Bodemzicht vooral laten zien wat er mogelijk is – al gaat dat niet zonder slag of stoot. ‘We lopen tegen veel wet- en regelgeving aan, omdat die gemaakt is voor grootschalige, industriële monocultuurlandbouw’, verzucht Van Leeuwen. ‘Een simpel voorbeeld: ik heb niet de vereiste ventilatiesystemen voor kippenstallen, want ik héb geen kippenstallen, ik heb zelf-ventilerende kipmobielen.’

Dat telkens weer uitleggen en regelen is veel werk, maar Van Leeuwen en Cano Mateo blijven onvermoeibaar. ‘Het hoort erbij, als je een pionier bent: het systeem is hier nog niet voor ingericht. We moeten onszelf opnieuw uitvinden, de landbouwsector en de mens. We hoeven niet schadelijk te zijn, we kunnen ook met al dat leven samenwerken en het land beter achterlaten.’

Deze reportage verscheen eerder op Oneworld.nl