Fartuun Adan en Ilwad Elman strijden voor onderwijs, werk en hoop

Dit is de meest vredevolle familie van Somalië

© Kristof Devos

 

De beste manier om jongeren weg te houden van gewapende milities? Onderwijs, werk en hoop, weten Fartuun Adan en haar dochter Ilwad Elman. Zij timmeren verder aan de vredesdroom van hun overleden echtgenoot/vader met de succesvolle Somalische ngo Elman Peace. ‘Er was maar één optie, en dat was doorgaan.’

‘Nu we hier in Brussel zijn, hopen we de aandacht op de uitdagingen in ons land te vestigen.’ Ilwad Elman en haar moeder Fartuun Adan zijn naar Brussel gereisd om de Afrika Prijs van de Koning Boudewijnstichting in ontvangst te nemen. ‘Vrede is meer dan het neerleggen van wapens’, is de boodschap die ze willen benadrukken.

De schijnwerpers op hun land zijn nodig, benadrukken ze. ‘Somalië is een land in transitie. Net nu mag de aandacht van de internationale gemeenschap niet verslappen’, zegt Ilwad. De Canadese tongval van de 32-jarige activiste getuigt van de omzwervingen die haar familie noodgedwongen onderging. Canada was een tijdelijke tussenstop waar ze opgroeide na de moord op haar vader, in 1996. Maar intussen is ze al dertien jaar weer thuis, in Somalië, waar ook haar moeder Fartuun woont.

‘Je ziet altijd maar dat beeld van geweld in ons land. Wat je niet ziet, is de gemeenschap, de weerbaarheid van Somaliërs.’
Ilwad Elman

De lange burgeroorlog heeft niet enkel deze familie getekend, hij heeft overal in Somalië sporen nagelaten. Terreurgroep Al Shabaab blijft de stabiliteit in het land ondergraven. En de droogte en de graancrisis, door de oorlog in Oekraïne, zorgen voor een acuut voedseltekort.

‘Maar er is een momentum’, zegt Ilwad hoopvol. Ze put moed uit het feit dat president Mohamed Abdullahi Mohamed zijn termijn toch niet kon verlengen, ook al probeerde hij dat te doen. ‘Een nieuwe president geeft altijd hoop’, vult haar moeder aan. ‘Al is Hassan Sheikh Mohamud niet echt een nieuw gezicht. Maar de ervaring die hij eerder als president opdeed, kan misschien een voordeel zijn’, hoopt ze.

Moeder en dochter beseffen hoe hun land erg vaak op een negatieve manier het internationale nieuws haalt. De positieve verhalen uit Somalië delen, dat vinden ze bijzonder belangrijk. ‘Want je ziet altijd maar dat beeld van geweld. Wat je niet ziet, is de gemeenschap, de weerbaarheid van Somaliers’, benadrukt Ilwad. Het was door en voor haar landgenoten dat ze, na een bezoek aan haar moeder in 2009, haar vakantie in Somalië maar bleef verlengen. ‘En nu zijn we al dertien jaar later’, lacht ze.

Ilwad is trots op de Somaliërs, maar vreest ook wat er kan gebeuren als de internationale gemeenschap wegkijkt van de uitdagingen in haar land. ‘We zien hoe internationale middelen, die aanvankelijk aan ons land waren toegewezen, geheroriënteerd worden.’

De oorzaak daarvoor? De oorlog in Oekraïne. Die heeft nochtans ook een onverwacht grote impact op Somalië. ‘Voordien wisten we amper waar ons voedsel vandaan kwam. Wie had kunnen denken dat een oorlog in Europa de voedselprijzen bij ons zo omhoog zou stuwen?’, vult moeder Fartuun aan.

‘Landen plooien door de Oekraïnecrisis enerzijds meer terug op zichzelf. Maar anderzijds leert het ons ook dat men in Europa wel nog bereid is om een ander te helpen. Mensen hebben niet gewacht op hun overheid om hun solidariteit met slachtoffers te tonen. Stel je voor dat men op dezelfde manier naar menselijk lijden elders in de wereld zou kijken?’, oppert Ilwad.

© Elien Spillebeen

Fartuun Adan

Neem een pen

Moeder en dochter zetten vandaag het engagement van hun echtgenoot respectievelijk vader verder. ‘Elman was mijn man’, vertelt Fartuun. ‘Hij wou kansen geven aan jongeren. Hij wist dat dat echt wel een verschil kon maken, hij was zelf wees.’

Elman Ali Ahmed groeide op als straatkind in Mogadishu. Maar zijn leven nam een andere wending toen hij geselecteerd werd voor een studiebeurs in Italië. Elman studeerde in Europa af als ingenieur. ‘Maar hij kwam terug naar Somalië, omdat hij vond dat hij een kans gekregen had en iets wou teruggeven.’

Al snel richtte Elman er verschillende ondernemingen op, waaronder een autobedrijf en –herstelplaats. ‘Mijn man gebruikte vervolgens zijn eigen geld om elektriciteit op te wekken in de hoofdstad en om jongeren te helpen.’ Elman zette een centrum voor technische opleidingen op en koppelde daar meteen een baan aan in zijn eigen of in andere ondernemingen. Hij investeerde in banen en onderwijs. Hij richtte een sociale voetbalploeg op, waarin sport bijzaak was en menselijkheid en vrede hoofdzaak.

‘Maar met de campagne Drop the gun, pick up the pen maakte hij vijanden.’ Want Somalië was veranderd. Gewapende clans ondermijnden het centrale gezag van president Siad Barre, en in 1991 begon die daarop een gewelddadige campagne tegen clans.

© Elman Peace

Fartuun Adan zet het vredeswerk van haar man verder. ‘Hij creëerde technische opleidingen en jobs voor jongeren. De warlords raakten daardoor rekruten kwijt.’

‘Mijn man werd vermoord omdat zijn werk impact had’, legt Fartuun Adan uit. ‘Hij beloofde jobs aan jongeren die zouden stoppen met vechten. De warlords raakten daardoor rekruten kwijt. Daar hielden ze natuurlijk niet van. Hij kreeg vaak waarschuwingen dat hij moest stoppen. Maar hij luisterde niet’, schudt zijn weduwe het hoofd. ‘Hij zei altijd: “Ik ben geen politicus, ik wil gewoon helpen.”’

Na de vele bedreigingen werd hem persoonlijke beveiliging aangeboden, maar dat kon de activist niet aanvaarden. ‘Hoe kan ik jongeren vragen om de wapens neer te leggen met gewapende mensen aan mijn zijde?’, argumenteerde hij aan zijn vrouw.

© Elman Peace

 

Ballingschap

Het koppel had drie jonge dochters. Samen doken ze, omwille van de bedreigingen, even onder in Kenia. Maar Elman besliste al snel om terug te keren. ‘Hij wou zijn werk verderzetten. Hij kende de risico’s, maar uiteindelijk werk je van dag tot dag, van project naar project en vergeet je de gevaren.’

Fartuun bleef in Kenia achter met de kinderen. Op 9 maart 1996 werd Elman vermoord. De man die licht in de hoofdstad deed branden met zijn eigen middelen, en met die van andere zakenlui die hij wist te overtuigen, moest uit de weg worden geruimd. Drie jaar later kregen Fartuun en haar drie dochtertjes bescherming in Canada. Ze verhuisden en de kinderen liepen er succesvol school, ver weg van Somalië.

‘Maar een echte opvolging van de erfenis van mijn man was er niet.’ Dat woog mentaal op haar, legt de weduwe uit. Voetbalploeg FC Elman werd wel overgenomen door een vriend, maar de waarden verdwenen naar de achtergrond. De elektriciteitscentrale kon overleven dankzij zijn broer en vader.

‘Ik voel me bevoorrecht dat ik al op jonge leeftijd mijn roeping gevonden heb.’
Ilwad Elman

‘Ik moest terug. Ik was mijn man al kwijt, ik wou zijn erfenis niet ook kwijtspelen. Maar zolang mijn kinderen te jong waren, kon dat niet. Vanaf het moment dat mijn dochters oud genoeg waren, ging ik terug naar Somalië.’

Ilwad was op dat moment 16 jaar. De drie zussen moesten het alleen zien te redden. Haar oudste zus, Almaas, was ondertussen meerderjarig en hield het schip recht. ‘Mama’s vertrek was geen verrassing’, vertelt Ilwad. ‘Ze had het ook altijd zo gezegd. Ze heeft ons zelfstandig opgevoed. En we waren blij dat ze nu opnieuw haar eigen leven kon leiden.’

Fartuun bedankt haar dochter met een glimlach voor de steun. ‘Ik ging terug om wat restte bijeen te rapen en vervolgens weer op te bouwen. In 2007 werd een eerste bureau van onze ngo Elman Peace geopend en twee jaar later waren we operationeel.’

Best indrukwekkend, vindt Ilwad. ‘Want als weduwe, zonder mannelijke erfgenaam, had mijn moeder geen recht op mijn vaders nalatenschap.’ Geld was er niet, bevestigt haar moeder. ‘Maar mijn man was bekend en genoot veel steun. Met een zoon was het misschien makkelijker geweest. Maar we gaven niet op.’

© Elien Spillebeen

Ilwad Elman

Permanent bezoek

Fartuun had liever gezien dat haar dochters een toekomst in Canada zouden uitbouwen. ‘Ik zei altijd dat ze niet moesten komen. Blijf daar! Maar ze kwamen toch. Eén voor één.’ ‘Ik kwam aanvankelijk gewoon op bezoek’, vertelt Ilwad. ‘Maar mijn verblijf werd steeds langer, tot van terugkeren geen sprake meer was. Mijn moeder probeerde het wel uit mijn hoofd te praten, maar ik ben blij dat ik gebleven ben. Ik voel me bevoorrecht dat ik al op jonge leeftijd mijn roeping gevonden heb.’

Vandaag stelt Elman Peace zelf 200 mensen tewerk. De organisatie werkt vanuit acht regionale kantoren. Drop the Gun, Pick up the Pen blijft een belangrijk programma voor de organisatie. Het project She Will focust dan weer op onderwijs voor tienermeisjes. Elman Peace werd ook de eerste Somalische organisatie die hulp bood aan slachtoffers van seksueel geweld.

‘Jongeren zijn trots op hun land. We zien een hele generatie nieuwe activisten opstaan.’
Ilwad Elman

‘Maar we leerden al snel dat je niet kan stoppen bij medische hulp’, geeft Ilwad als antwoord op de vraag waar ze soms faalden. ‘We leerden dat we ook een veilig onderkomen moesten kunnen aanbieden. En een toekomstperspectief heden is ook erg belangrijk. Dat doen we nu door opleiding en onderwijs te organiseren. Ook sensibiliseren is noodzakelijk als je de grondoorzaken wil aanpakken.’

Ze gelooft in haar leeftijdsgenoten, de jongeren van Somalië, die meer dan de helft van de bevolking uitmaken. Het is die generatie die haar hoopvol stemt: ‘Jongeren zijn trots op hun land. We zien een hele generatie nieuwe activisten opstaan. Ze hebben toegang tot informatie en zijn digitaal verbonden met de buitenwereld. Ze weten te mobiliseren en zoeken een antwoord op het feit dat ze systematisch uitgesloten worden van de politieke besluitvorming. Het is mijn moeders verdienste dat ze inzet op die volgende generatie, de jongeren’, complimenteert ze.

‘Onderwijs is vandaag de belangrijkste pijler van onze werking’, legt Fartuun uit. ‘Als kind ging ik nog naar publiek onderwijs. Maar dat is volledig ineengestort. Enkel het privéonderwijs bleef enigszins overeind. Maar dat is voor veel mensen onbetaalbaar.’ Ze deelt de visie van haar man dat onderwijs de sleutel is tot een job, en dat werk een manier is om uit handen te blijven van de milities.

© Elman Peace

 

Tegenkanting en tragedie

In vijftien jaar tijd wisten moeder en dochter, samen met een gemotiveerd team en veel lokale steun, Elman Peace weer een sterke reputatie te geven. Somalië is een federale staat: bij de opening van elk nieuw kantoor moeten daardoor nieuwe partners voor samenwerking gevonden worden.

‘Dankzij onze op de arbeidsmarkt gerichte beroepsopleidingen zien ondernemers ons ook wel graag komen.’
Fartuun Adan

‘Elke deelstaat is semi-autonoom’, legt Ilwad uit. ‘Die federale constructie heeft zeker heel wat zwaktes. Maar we worden altijd wel positief onthaald, en die bestuursvorm geeft ons ook wel de kans om lokaal gerichte partnerschappen af te sluiten.’

‘De relaties zitten op verschillende locaties wel goed’, vindt ook Fartuun. ‘Mensen zien onze resultaten. Dankzij onze op de arbeidsmarkt gerichte beroepsopleidingen zien ondernemers ons ook wel graag komen. En de bekendheid van mijn man geeft ons iets meer bewegingsvrijheid in het land.’

‘Maar je kan ook niet verwachten dat iedereen ons steunt’, geeft Fartuun zelf toe. Zeker het thema vrouwenrechten, dat ze met haar dochters in het discours en in de werking opnam, wekt soms weerstand op. ‘En we zijn natuurlijk nog steeds een organisatie die werkt aan vrede en die vraagt aan gewapende groepen om de strijd te staken’, vult Ilwad aan. Elman Peace werd sinds de terugkeer geregeld geconfronteerd met tegenkanting. ‘We hebben wel meegemaakt dat onze centra werden gesloten en dat personeel werd gearresteerd.’

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

‘We maakten ook persoonlijke tragedies mee’, vervolgt Ilwad met lichte aarzeling in haar stem. Ze verwijst daarmee naar het verlies van haar grote zus, Almaas Elman.

Op 4 november 2019 boorde zich een kogel door het lichaam van Almaas in de luchthaven van Mogadishu, de hoofdstad van Somalië. Ook zij had Canada ingeruild voor haar geboorteland, maar was vervolgens in Kenia gaan werken. Ze was net op bezoek geweest in Somalië om een activiteit van Elman Peace bij te wonen.

Almaas was pas gehuwd, vier maanden zwanger en was net begonnen aan een nieuwe baan als verbindingsofficier bij de Europese Unie in Kenia. De oudste dochter van Fartuun, de grote zus die na het vertrek van haar moeder Ilwad en haar jongste zus onder haar hoede nam, stierf in de luchthaven van Mogadishu. Ze was 31. Haar dood werd nooit opgehelderd. Een verdwaalde kogel, was de officiële conclusie. Maar wie die kogel dan wel afvuurde en waarom, weet de familie nog steeds niet.

Na haar dood werd Fartuun overvallen door twijfel: ‘Waarom ben ik teruggekeerd?’, vroeg ik mij af. Had ik dat niet gedaan, dan leefde ze nog.’ Samen met haar twee dochters reisde ze na het overlijden naar Canada. ‘Maar al snel wist ik dat ik niet gewoon thuis kon zitten. Na een maand ben ik teruggekeerd.’

‘Je vraagt je af wat je nu moet doen’, zo beschrijft Ilwad die dagen. ‘Maar er was niet echt een andere optie. We moesten opnieuw aan de slag, voor de gemeenschap waar we mee werken.’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Hoop

Het verdriet blijft, maar de Elmans vinden ook hoop in de verbetering die ze in hun land zien. ‘Toen ik dertien jaar geleden terugkwam, kon je in bepaalde wijken van de hoofdstad gewoon niet komen. Tenzij je je schietend een weg door de straat zou banen, in de hoop niet zelf te worden neergeschoten.’

‘Angst is wat gewapende groepen willen. Op angst kunnen ze rekruteren. Maar er is weerstand van jongeren, om niet toe te geven aan dat gevoel van angst.’
Ilwad Elman

Vandaag zijn er geen echte no-gozones meer, al gebeuren er wel nog dodelijke aanslagen. ‘Makkelijk gaat het niet. Mensen blijven op hun hoede. Maar voor veel Somaliërs is dit de veiligste situatie die ze sinds het begin van de burgeroorlog (in 1991, red.) gekend hebben’, een gevoel dat, zo zegt ze, ook onderzoek van de onafhankelijke ngo Heritage Institute for Policy Studies (HIPS) bevestigt.

‘Veel mensen uit de diaspora zijn ook aan het terugkeren’, merkt Fartuun. ‘Ze zetten ondernemingen op. Ze geloven in de toekomst.’ Tegelijk is niemand blind voor de problemen die er nog zijn. ‘Eén grote explosie en die hoop is weer even zoek’, nuanceert ze. ‘Mensen zijn nog steeds voorzichtig. Maar er is wel weerstand van jongeren om niet toe te geven aan dat gevoel van angst. En angst is wat die gewapende groepen ook graag willen. Op angst kunnen ze rekruteren.’

© Estevan Padilla

Somalische jongeren hebben zin om buiten te komen en hun leven te leiden, ondanks angst of geweld, merkt Ilwad Elman.

Ilwad merkt dat jongeren zin hebben om buiten te komen en hun leven te leiden, ondanks angst of geweld. Ze ziet een gemeenschap die weerbaarder is dan ooit. Met het prijzengeld van de Koning Boudewijnstichting hopen moeder en dochter nu te kunnen investeren in de mensen die op de barricades staan: hun eigen lokale personeel én medewerkers uit het Somalische middenveld. Ze willen hen toegang geven tot mentale ondersteuning.

Want werken aan vrede kan soms zwaar wegen. ‘In Somalië werken ook buitenlandse ngo-medewerkers, en je ziet vaak dat die even op adem moeten komen in het buitenland. Maar we moeten er vooral ook voor zorgen dat lokale activisten niet afhaken. We organiseren al groepstherapie voor jongeren die de wapens hebben neergelegd, en we willen nu ook inzetten op vredesactivisten zelf. Al moeten we nog uitwerken hoe we dat precies gaan doen. We moeten deze mensen absoluut aan boord weten te houden.’

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Word proMO* voor slechts 4 euro per maand en je ontvangt ons magazine. Je steunt zo ook ons journalistiek project en geniet van tal van andere voordelen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.