Dit is hoe Europa een Afghaanse jongeman verwelkomde na zijn vlucht voor de Taliban

Toen we op 5 april aan boord waren van de nachtferry van Mytilene (Lesbos) naar Chios, werden we geïnformeerd dat onze bestemming zou wijzigen door “de vluchtelingensituatie”. Honderden vluchtelingen en migranten verbleven namelijk in open lucht op de centrale aanlegstijger van de haven van Chios. Omdat onze ferry – een kolossale massa van twee voetbalvelden lang – een mogelijke bedreiging vormde voor hen, werden we omgeleid naar een andere haven op een uur daarvandaan.

Op dat moment ving het eiland Chios meer dan 1600 vluchtelingen en migranten op. Lesbos zelfs dubbel zoveel. Maar liefst 1200 mensen leefden in VIAL, een gesloten instelling op Chios die rond een verlaten aluminiumfabriek gebouwd werd, 5.5 km landinwaarts. Nog enkele honderden mensen sliepen noodgedwongen in de haven, omdat ze VIAL ontvluchtten na conflicten die er enkele nachten eerder plaatsvonden.

Neergestreken aan de rand van de haven

De ochtend nadien zagen we met eigen ogen hoe zorgwekkend de levensomstandigheden waren van de mensen die in de haven kamperen. Het contrast de ellende op de dokken en de drukke bedrijvigheid in de havencafés enkele meters verder kon niet groter zijn.

Tientallen tenten en geïmproviseerde schuilplaatsen, gemaakt van dekens en zeilen, stonden opgelijnd naast de omheining van het havendok. Veel mensen lagen gewikkeld in dekens bij de waterkant of ineengedoken in de schaduw van de aangrenzende straat. Op een roze-rode tent in het midden van het dok lazen we enkele handgeschreven smeekbedes om hulp. Eén daarvan, gekrabbeld op het slabbetje van een baby, zei: ‘Help ons, we zijn Syrische kinderen. We hebben dringend hulp nodig. We willen niet meer in Griekenland zijn en we willen niet terug naar Turkije. Wat we willen, is veiligheid en vrede.’

Wat verder kwamen we een witte tent tegen met het logo van de VN Vluchtelingenorganisatie (UNHCR). Het was de tijdelijke thuis geworden van enkele families. Kleine groepjes Syrische en Afghaanse mannen stonden er te praten, terwijl kinderen buiten speelden.

Vlucht vanuit Afghanistan

Terwijl we in de schaduw zaten van het politiegebouw, vertelden twee Afghaanse mannen ons hun verhaal. Een kleine jongen uit Kabul speelde op de achtergrond en keek ons af en toe nieuwsgierig aan.

Zijn oudere broer werkte als vertaler voor de Verenigde Naties, wat kennissen die bij de Taliban actief waren hem niet in dank afnamen.

Eén van de mannen, F., 20 jaar, vertelde dat hij en zijn familie de Afghaanse stad Herat moesten verlaten omdat het er niet meer veilig was voor hen. Zijn oudere broer werkte als vertaler voor de Verenigde Naties, wat kennissen die bij de Taliban actief waren hem niet in dank afnamen. Nadat hij doodsbedreigingen kreeg, sloeg de broer op de vlucht en vroeg hij asiel aan in Duitsland.

Vanaf dan waren de ogen van de Taliban echter ook op zijn familie gericht, die “heidenen” werden genoemd. Zowat een jaar geleden deelden ze F. enkele vuistslagen uit in het gezicht, waardoor hij nog steeds met ademhalingsproblemen kampt. Na deze agressie vluchtte ook hij uit Afghanistan, samen met zijn moeder en zijn vier jongere broers. Ze begonnen aan een moeilijke tocht doorheen Iran en Turkije.

Op het ogenblik dat de familie Chios per boot de Middellandse zee probeerde over te steken, kwam de Turkse politie tussen en werden ze uit elkaar gehaald. Weken later was er nog steeds geen nieuws over het lot van de twee jongste broers van 12 en 13, en F. vertrouwt ons toe dat zijn moeder gek werd van angst. Toen we de vrouw voor het eerst zagen, kon ze amper tegen ons praten en ook tijdens een volgende ontmoeting was ze luid aan het huilen, overmand door verdriet en stress. Ze toonde ons verschillende zakjes met medicatie die ze innam en gaf toe dat ze al dagen niet meer gegeten had.

Vastgehouden op Chios

Nadat F., zijn moeder en een vijftigtal andere mensen Chios bereikten, nam de politie hen mee naar de gesloten instelling VIAL. ‘Toen we ons de volgende dag gingen registreren, vroeg de politie niet waarom we hier waren of waar we naartoe wilden. Ze vroegen ons nooit of we asiel wilden aanvragen’, wist F. ons te vertellen. Integendeel, ze kregen te horen dat ze teruggestuurd zouden worden naar Turkije. ‘Maar we kunnen niet terug naar dat land’, verklaarde hij, duidelijk verontrust door dit vooruitzicht.

‘We kunnen niet terug naar dat kamp. We zijn naar hier gekomen om vrij te zijn, niet om opgesloten te zitten in een gevangenis.’

Net zoals vele andere vluchtelingen en migranten die we interviewden op Chios en Lesbos, was F. verward door de asielprocedure en over zijn rechten. Na een verblijf van meer dan een week in de instelling kregen hij en zijn moeder een informatiedocument in het Farsi, Arabisch en Engels. Toch dienden ze geen aanvraag in, want er werd hen verteld dat dit enkel mogelijk was voor mensen die net aangekomen waren.

Later, tijdens de nacht van 1 april, brak een conflict uit tussen Afghaanse en Syrische vluchtelingen in het centrum. F. vertelde dat het geweld enorm angstaanjagend was en dat het zijn moeder nog banger maakte dan ze al was. Haar bloeddruk steeg aanzienlijk en snel verzamelden ze hun spullen om te kunnen vluchten. Samen met 400 anderen ondernamen ze een ontsnappingspoging uit het VIAL en trokken ze naar de haven.

‘De situatie is hier verschrikkelijk, er is geen voedsel, geen water, niets. Ze vroegen ons om terug naar VIAL te gaan om een asielvraag in te dienen, maar we kunnen niet terug naar dat kamp. We zijn naar hier gekomen om vrij te zijn, niet om opgesloten te zitten in een gevangenis’, meent F.

Opnieuw onderweg

Een week nadat de vluchtelingen en migranten de haven bereikten, kende de spanning tussen de vluchtelingen en de plaatselijke bevolking een hoogtepunt en bestormden enkele manifestanten het geïmproviseerde kamp. In de nacht van 7 op 8 april maakte de politie het dok vrij en werden vluchtelingen en migranten overgeplaatst naar een ander deel van de stad.

Wanneer mijn collega’s F. later contacteerden, vertelde hij dat hij en zijn moeder de raad van de politie gevolgd hadden om naar een open centrum te gaan in de buurt van de kust. Hoewel ze er toegang hadden tot enkele faciliteiten en er ook relatief veilig waren, moesten ze in open lucht slapen omdat alle beschikbare tenten vol zaten.

Falend asielbeleid

Het verhaal van F. en zijn moeder is helaas slechts het topje van de ijsberg. Het team van Amnesty International interviewde 89 vluchtelingen en migranten op Lesbos en Chios, en elk verhaal was minstens even verontrustend. Een grote meerderheid wist bitter weinig over het verloop van de asielprocedure en over hun status als vluchteling of migrant, en bovendien was er geen nuttige informatie voorhanden over legale hulp. Er heerst kortom een sfeer van onzekerheid, angst en verwarring.

Deze chaos is het rechtstreekse resultaat van de gebrekkige voorbereidingen van de Griekse en Europese regeringen om het vluchtelingenakkoord tussen de EU en Turkije, dat midden maart werd bereikt, te implementeren. De gedwongen terugkeer van vluchtelingen moet een halt worden toegeroepen tot wanneer men degelijke mensenrechten kan garanderen.

Dit vluchtelingenakkoord is een beetje zoals een gigantisch schip: misschien is het te laat om het volledig te stoppen, maar de Europese leiders kunnen en moeten van koers veranderen indien ze willen vermijden dat vluchtelingen in hun kielzog verpletterd worden.

Conor Fortune is reporter bij Amnesty International.