Overconsumptie antibiotica in China bedreigt wereldgezondheid
Eefje Rammeloo
13 juni 2017
Een arts of een ziekenhuis in China mag voortaan geen toeslag meer rekenen bovenop de prijs van een medicijn. De nieuwe regel moet de verkoop van medicijnen wat indammen. Het is een volgende stap in het offensief van China tegen een sluimerende ramp: bacteriën die niet onder de indruk zijn van antibiotica. ‘Tegen 2050 zullen in westelijk Azië 473 miljoen mensen per jaar sterven aan infecties door antibioticaresistente bacteriën’, waarschuwt professor Xiao Yonghong.
De verhuizing naar Shanghai is Adam niet in zijn koude kleren gaan zitten. De 22-jarige Chinees groeide op bij zijn opa en oma op het platteland. Nu hij volwassen is, woont hij voor het eerst sinds vijftien jaar weer bij zijn ouders die in de grote stad het geld verdienen waar ze de hele familie mee onderhouden.
De bultjes en rode vlekken op zijn armen breiden zich uit naar zijn borst en benen. Niets helpt, zo lijkt het. Zijn moeder geeft hem crèmes en trekt thee van kruiden die oma toestuurt. De dokter weet ook niet wat er aan de hand is.
En wat doe je in China als je niet zeker weet waar een patiënt aan lijdt? Dan zet je grof geschut in. Drie ochtenden meldt Adam zich bij de arts voor een infuus met antibiotica. En als het niet helpt, krijgt hij nóg een kuur.
Grof geschut
Dat grove geschut is in China helemaal niet meer zo grof: voor een simpele verkoudheid wordt al een kuurtje aangeraden. Waarom ook niet? Antibiotica zijn goedkoop en werken bijna altijd.
Van alle Chinezen die naar de dokter gaan, krijgt 22 procent antibiotica voorgeschreven, in ziekenhuizen is dat 68,9 procent.
Anders dan in de lage landen, neemt de patiënt in sommige culturen -zoals de Chinese- geen genoegen met ‘rust houden’ en ‘terugkomen als het na drie dagen niet over is.’
Dat tonen ook de cijfers. China verbruikte in 2010 tien miljard doses antibiotica, tegen ruim zes miljard in de Verenigde Staten. Dat betekent dat van alle Chinezen die naar de dokter gaan, 22 procent antibiotica voorgeschreven krijgt. Voor de patiënten die in het ziekenhuis worden opgenomen is dat 68,9 procent.
Het zijn letterlijk levensgevaarlijke aantallen. Bacteriën raken gewend aan de voorgeschreven middelen en vinden steeds meer manieren om te overleven. Als dat gebeurt, werken antibiotica niet meer.
Asian Development Bank (CC BY-NC-ND 2.0)
Internationale crisis
‘Antibioticaresistentie is een ernstige, internationale crisis’, zegt professor Xiao Yonghong die is gespecialiseerd in de materie. ‘Tegen 2050 zullen in westelijk Azië 473 miljoen mensen per jaar sterven aan infecties door antibioticaresistente bacteriën’, waarschuwt hij.
‘Landen met een zwakke gezondheidszorg zullen de grootste moeite hebben om antibioticaresistentie te bestrijden’
De Wereldgezondheidsorganisatie slaat alarm. ‘Het gebrek aan informatie uit lage- en middeninkomenslanden betekent dat we niet precies weten hoe groot het probleem is, maar dat we een probleem hebben, is duidelijk,’ zegt Marc Sprenger, directeur van de WHO-afdeling die antibiotica resistentie bestrijdt.
‘Het toekomstige zwaartepunt van het probleem ligt in Afrika en Azië. Landen met een zwakke gezondheidszorg zullen de grootste moeite hebben om resistentie te bestrijden.’
Tijd dus voor een fel offensief. Professor Xiao gaat in China voorop in die strijd. Hij stelde een actieplan op dat er onder andere voor moet zorgen dat artsen voorzichtiger zijn in het voorschrijven van antibiotica.
Rationeel gebruik
Er is sinds 2010 betere scholing voor dokters en apothekers, er worden meer microbiologen opgeleid, en er zijn striktere regels voor de voorschriften die worden uitgeschreven.
‘Rationeel gebruik van antibiotica is erg moeilijk’, zegt Minggui Wang, directeur van het Antibiotica Instituut aan het gerenommeerde Huashan ziekenhuis in Shanghai. Volgens hem valt of staat het actieplan met het kennisniveau onder medici. Dat moet omhoog.
‘Op het gebied van bacteriële schimmelinfecties is bijvoorbeeld een groot gebrek aan deskundige artsen.’ Lukraak antibiotica voorschrijven bij een verkoudheidje, doen zijn artsen in Huashan ziekenhuis inmiddels niet meer.
Het actieplan lijkt te werken. In 2012 werd nog ‘maar’ bij 14,7 procent van de doktersbezoekjes en bij 54 procent van de ziekenhuisopnames antibiotica voorgeschreven.
Asian Development Bank (CC BY-NC-ND 2.0)
Arts, apotheek en verkoper
Maar terwijl onwetendheid en gemak met kennis wordt bestreden, hield de economie het gevaar in stand. Neem de kliniek van dokter Yao in het dorpje Xincheng, dat bestaat uit drie ruimtes. Achter de plastic flappen die dienen als deur, staat een balie waar dokter Yao medicijnen verkoopt.
Huisartsen, die op het platteland tegelijkertijd ziekenhuis en apotheker zijn, pikken een graantje mee wanneer ze een antibioticum voorschrijven.
Aan de rechterkant van de balie is een kamertje dat dient als spreekkamer voor de dokter; aan de linkerkant een wachtruimte waarin drie mensen zitten.
Een bruinrode vloeistof sijpelt door het infuus dat in hun armen steekt. De penicilline moet soelaas bieden, vertelt een vrouw met waterige ogen. ‘De griep wil maar niet overgaan’, zucht ze. ‘Het heerst’, zegt dokter Yao.
Dat huisartsen, die op het platteland tegelijkertijd ziekenhuis en apotheker zijn, een graantje meepikken wanneer ze antibioticum voorschrijven, is in heel China een groot probleem. Ze kunnen niet anders, of ze nou in de stad of daarbuiten wonen.
In ziekenhuizen wordt slechts een tiende van het ziekenhuisbudget door de regering betaald, de overige 90 procent moeten de hospitalen zelf opbrengen. De nieuwe regel die een toeslag verbiedt, maakt een einde aan de perverse prikkel om zoveel mogelijk medicijnen te willen verkopen.’
Asian Development Bank (CC BY-NC-ND 2.0)
Antibiotica op je bord
De vraag is nu hoe de overheid die regel in veraf gelegen Chinese dorpen gaat controleren. Met alle aandacht voor de gezondheidszorg is het land er bovendien nog niet. Antibiotica komen ook via andere kanalen in het lichaam terecht. Wereldwijd is China de grootste verbruiker van antibiotica in de veeteelt.
Nu gebruikt China 16.000 ton per jaar, de verwachting is dat deze hoeveelheid in 2030 zelfs stijgt tot 34.000 ton, ver voor de Verenigde Staten met 10.000 ton.
Chinezen eten steeds meer vlees, wat leidt tot meer grootschalige varkenshouderijen. Die varkens krijgen uit voorzorg antibiotica toegediend. Restjes daarvan zijn terug te vinden in vlees en in de mest die doorvloeit naar het grondwater. Volgens de Chinese nieuwswebsite The Paper wordt er jaarlijks 50.000 ton antibiotica-afval in China’s grondwater en rivieren gedumpt.
De schrik zit er goed in sinds een paar maanden eerder een bacterie opdook in de Chinese veestapel die resistent was tegen het antibioticum Colistin.
Bij urine-onderzoek van schoolkinderen, in 2013 in Shanghai troffen onderzoekers in 80 procent van de gevallen sporen van antibiotica aan. De kinderen waren niet ziek geweest, de stof moest wel ergens anders vandaan komen.
De schrik zat er al goed in sinds een paar maanden eerder een bacterie opdook in de Chinese veestapel die resistent was tegen het antibioticum Colistin. Dat antibioticum werd op grote schaal gebruikt in de veeteelt.
Recent besloot de Chinese overheid dat colistin niet langer voor dieren gebruikt mag worden, wel voor mensen. Hoe lang het middel, dat door zijn ernstige bijwerkingen eigenlijk alleen als laatste redmiddel gebruikt wordt, nog bij mensen effectief is, blijft onduidelijk.
China is niet het enige land waar de veeteelt de bestrijding van antibioticaresistentie tegenhoudt. Deskundigen wijzen erop dat China wel het enige land is waar alle basisstoffen van antibiotica worden geproduceerd, en waar er weinig toezicht is op de verwerking van afvalstoffen. De Chinese regering heeft daar nog een hoop te doen.
Toch zijn die deskundigen redelijk optimistisch. De Chinese overheid treft tenminste maatregelen. En als de grote ziekenhuizen eerst hun beleid aanpassen, dan volgen de plattelandsklinieken zoals die van dokter Yao vanzelf.
Adam kon maar niet wennen in Shanghai. Tot groot verdriet van zijn moeder verhuisde hij terug naar het provinciestadje waar zijn familie woont. De jeukerige uitslag verdween als sneeuw voor de zon.
Asian Development Bank (CC BY-NC-ND 2.0)