Lesbiennes op Lesbos: 'Wel gedoogd, niet aanvaard'

De anti-homowetten van Poetin, gevangenisstraffen voor homoseksuelen in Oeganda, gaybashing in onze steden: homofobie is weer helemaal terug. Op het Griekse eiland Lesbos kunnen lesbiennes nog ongestoord uitdrukking geven aan hun seksuele geaardheid. Skala Eressou, een afgelegen dorpje aan de westkust van het eiland, is een paradijs voor lesbische nudisten. Toch verloopt de relatie met de autochtone Grieken veel stroever dan op het eerste gezicht lijkt. ‘We worden hier in het beste geval gedoogd, maar niet aanvaard.’

Elke zomer trekken honderden lesbiennes als pelgrims naar Skala Eressou, de vermoedelijke geboorteplaats van Sappho, Griekse dichteres uit de oudheid en lesbisch icoon. De legende wil dat Sappho in Skala ook zelfmoord pleegde door zich vanop de hoge rotsen in zee te werpen. Het dorp is gespaard gebleven van het massatoerisme.

Geen hotels of disco’s hier, wel wildkampeerders, bamboehutjes op het naaktstrand, de geur van marihuana in een geïmproviseerde beachbar en een meditatiecentrum in de olijfboomgaarden. In de omgeving liggen stille, moeilijk bereikbare stranden.

De al wat oudere lesbiennes die zich hier definitief gevestigd hebben, wonen in het nabijgelegen zusterdorp Eressos, enkele kilometers landinwaarts. Eressos is een nog ongeschonden dorp, waar het leven zich afspeelt op de platìa, het centrale dorpsplein, onder twee eeuwenoude platanen.

Het rotsige maanlandschap van West-Lesbos is kaal en ruig, een gevolg van een allesvernietigende vulkaanuitbarsting miljoenen jaren geleden. Maar de vallei van Eressos, die als een plooi in het landschap alle regenwater opvangt, kleurt met zijn vele olijfbomen, oleanders en cipressen opvallend groen.

Botsende culturen

De lesbische gayscene in Skala Eressou ontstond in de jaren zeventig, kort na de val van het kolonelsregime. Vooral in die beginjaren leidde de plotse invasie van lesbische toeristen uit West-Europa tot een cultuurclash met de eilandbewoners. In de traditionele Griekse dorpen was lesbische seksualiteit altijd onzichtbaar gebleven. In Skala Eressou werden de dorpelingen, veelal vissers en landbouwers, plots geconfronteerd met een levensstijl die hen totaal vreemd was.

Naakte lesbiennes hingen er de hele dag rond op het strand. ’s Avonds verzamelden ze zich rond kampvuurtjes om te zingen, te drinken en te dansen. Veel vrouwen waren ultrafeministen die openlijk hun minachting toonden voor de lokale Grieken. Mannen die zich onder de lesbiennes op het strand durfden begeven, werden als ongewenste pottenkijkers weggejaagd.

Mannen die zich onder de lesbiennes op het strand durfden begeven, werden als ongewenste pottenkijkers weggejaagd.

Veel Grieken interpreteerden het vrijpostige gedrag van de vrouwen als een bewuste provocatie en meer dan eens kwam het tot een handgemeen. De Griek Michalis sloeg ooit zowat alle voortanden uit van een lesbische vrouw die hem had beledigd. Het is een van die incidenten die de oudere dorpelingen zich nog goed herinneren. Michalis heeft in Skala nog steeds een restaurant. Een zeer beminnelijke man, maar niet meteen iemand met wie je ruzie wil zoeken.

‘Op een dag waren ze in het restaurant hiernaast met hun vorken tsatsiki naar elkaar aan het schieten. Ik ben er naartoe gestapt en zei dat dat ongepast was. Er werd wat getrokken en geduwd, en een van de vrouwen noemde me een smeerlap. Ze herkende me van de dag ervoor, toen ik haar uit mijn restaurant had gezet omdat ze haar beide borsten had ontbloot en die had laten kussen door een vrouw met wie ze aan tafel zat. Eén vuistslag en al haar tanden lagen op de grond. Omstanders waren bereid te getuigen dat het om uitlokking ging, maar ik heb de vrouw nooit meer teruggezien.’

‘Ach, er zijn wel meer incidenten geweest, ook vechtpartijen tussen jaloerse vrouwen onderling. Eén keer wilde een vrouw haar bestelling alleen maar laten opnemen door een andere vrouw. Ze weigerde met mannen te praten en ze vond het ongepast dat er geen vrouw in het restaurant werkte. Homoseksuele mannen praten met iedereen, maar de lesbische vrouwen die naar hier komen praten alleen met elkaar.’

De lesbische vrouwen en de heteroseksuele mannen zijn inmiddels aan elkaar gewend geraakt, maar ook nu nog doen zich soms gewelddadige taferelen voor. Twee jaar geleden gingen enkele mannen een vrouw te lijf die een tafeltje op een terras omver had gelopen. De vrouw was verward en stomdronken en schold iedereen de huid vol. Ze sloegen haar een gebroken neus, al weerde ze zich als een razende kat.

Van Leeds naar Lesbos

Dat de aanbidders van Sappho maar weinig belangstelling koesteren voor de lokale gemeenschap is een verwijt dat je in Skala meer hoort. ‘Ze zijn niet geneigd om met de Grieken die hier wonen te praten en tonen weinig interesse voor de mensen hier. De festivals die ze organiseren zijn uitsluitend voor henzelf bedoeld en met hun eigen cafés en restaurants trekken ze zich terug in hun eigen getto. Het zal nog lang duren vooraleer dit verandert’, vindt Panagiota Teloniati, de burgemeester van Eressos.

Maar niet iedereen denkt er zo over. ‘Ik weet niet hoe het hier vroeger was, maar nu gaat het er heel lief aan toe’, zegt de Nederlandse Brenda Oosterbaan. Ze werkt voor de reisorganisatie Travel Woman, die ieder jaar meer dan tweehonderd vrouwen vanuit Nederland naar Skala brengt en hier in mei ook een vrouwenfestival organiseert.

‘Ik ken geen plaats in de wereld waar de sfeer zo open en relaxed is als in Skala Eressou’

‘Ik kom hier nu vijf jaar en ik ken geen plaats in de wereld waar de sfeer zo open en relaxed is als in Skala Eressou. Dat de lokale bevolking zo makkelijk met ons omgaat, heeft te maken met het feit dat we vrouwen zijn. Een festival voor homoseksuele mannen zou toch veel moeilijker liggen, denk ik. Voor ons is het hier een beetje de omgekeerde wereld. Normaal zijn wij in de samenleving een minderheid. Nu zijn de anderen dat. Dat maakt het voor ons heel aangenaam. 

Veel lesbiennes die hier voor de eerste keer komen, blijven ook terugkomen, waardoor de vrouwen elkaar steeds beter leren kennen. Maar dat is niet de enige reden waarom Skala zo aantrekkelijk is. Ook de de geïsoleerde ligging van het dorp aan de nauwelijks bezochte westkust van het eiland spreekt aan.’

Eén van de vrouwen die destijds naar Lesbos op vakantie zijn gekomen en in Eressos zijn blijven plakken, is de Ierse Karolina Denning. Ze woont er inmiddels veertien jaar. ‘Eressos is voor mij altijd een magnetische plaats geweest, al heb ik aan mijn eerste vakantie geen goede herinneringen, want mijn vriendin keek voortdurend naar andere vrouwen, en ik was stikjaloers. Maar ik ben wel blijven terugkomen. Als ik me slecht of triest voelde, zoals na de dood van mijn vader, kwam ik naar hier. Eressos was voor mij een healing place.

‘Geleidelijk aan begon ik te dromen van een definitieve verhuis. Ik had een bescheiden uitkering van een vervroegd pensioen en toen ik hier een huisje kon kopen, werd mijn droom werkelijkheid. Ook het feit dat ik me op dit eiland helemaal veilig voelde, was een belangrijke reden om me hier te vestigen. In Leeds, waar ik woonde voor ik naar Lesbos kwam, voelde ik me niet meer gerust. Je kon er ’s avonds niet meer zonder angst op straat komen. Drugs, wapens, geweld. Ook daarom besloot ik om hier samen met mijn dochter te komen wonen.’

Provocerend gedrag vermijden

Wonen in Eressos bleek iets helemaal anders te zijn dan een zomerse vakantie aan het strand van Skala. ‘Het eerste jaar leefde ik echt in euforie. Maar na één jaar was die uitgewerkt en werd het moeilijker. Ik voelde me soms eenzaam, vooral tijdens de winters, wanneer mijn dochter terugkeerde naar Engeland en het hier veel kouder was dan ik had verwacht.’

‘Eigenlijk had ik mijn huiswerk niet goed gemaakt voor ik naar hier kwam. Ik werd in die beginperiode, met m’n tatoeages, hoed en kort geknipt haar, echt aangestaard. Het was alsof ik van een andere planeet kwam. Maar met de jaren kon ik me hier toch integreren. Een voorwaarde is wel dat je Grieks leert spreken. Ik had ook geen keuze, want toen ik hier kwam wonen, waren er amper één of twee Engelstalige bewoners. Het heeft vijf, zes jaar geduurd vooraleer ik de taal een beetje onder de knie had. Eerst probeerde ik Grieks uit een boekje te leren, maar dat werkt niet. Je moet luisteren naar wat de mensen zeggen en het zo proberen te leren. Niet makkelijk, ook al omdat ze hier een apart Grieks spreken, met een Turks accent.’

Incidenten komen niet voort uit homofobie maar uit xenofobie.

Karolina geeft niet de indruk haar dorp te willen idealiseren. ‘Lesbiennes worden in Eressos in het beste geval gedoogd, maar niet echt geaccepteerd’, zegt ze. ‘Als je hier gesetteld bent, valt het best mee, op voorwaarde dat je je gedraagt en een zekere bescheidenheid aan de dag legt. Dat wil zeggen dat je in het openbaar niet kust, niet hand in hand loopt, niet op elkaars schoot zit, niet drinkt en niet spreekt over je seksuele geaardheid, zeker niet in het bijzijn van kinderen. Incidenten zijn altijd het gevolg van provocerend gedrag. Ze komen niet voort uit homofobie maar uit xenofobie. De dorpelingen hebben een zekere achterdocht tegenover vreemdelingen. They are suspicious people. En soms is die vijandigheid ook begrijpelijk. Er komen hier ook vrouwen die zich arrogant en respectloos tegenover autochtonen gedragen. “We zullen die conservatieve Grieken wel eens leren wat een vrijgevochten leven betekent”, zo redeneren ze.’

Karolina heeft de laatste jaren afstand genomen van de lesbische gay scene in Skala Eressou. ‘Ik heb het wel gehad met het geflirt en de typische gesprekjes tussen meisjes die elkaar op het strand leren kennen. Altijd diezelfde zinnetjes. Het is zo erg dat ik ’s zomers niet meer naar het strand trek, tenzij aan het uiteinde, waar je helemaal alleen bent. Bovendien is er ook veel afgunst. De Buddha Bar is al enkele jaren the place to be voor lesbo’s, maar wordt uitgebaat door hetero’s. En dat steekt. Lesbische vrouwen horen lesbische horeca te steunen, zo redeneren ze.’

Vijf jaar geleden nog gingen enkele reisorganisaties met elkaar in de clinch in een poging de lesbische markt in Skala te controleren. De concurrentieslag leidde tot lastercampagnes en dagvaardingen. Facebookgroepen met obscure namen als De Moraalprinsessen en The female veterans of Eressos gooiden zich mee in de strijd.

De charmes van de Griekse macho

Ludwig Van Gelder

Yannis Karàstratis

Voor autochtone Griekse mannen in Eressos blijft het een paradoxale situatie. ‘Veel vrijgezellen vinden hier geen vrouw omdat de meisjes op hun achttiende Lesbos verlaten om te gaan studeren’, zegt Yannis Karàstratis, een bekend gezicht in Eressos. ‘Ze komen meestal niet meer terug. De jongens blijven hier en worden landbouwer of visser. Dat de vrouwen hier lesbisch zijn en dus onverschillig blijven voor de charmes van de macho-Griek, maakt het voor hen alleen maar pijnlijker.’

Toch lijkt het onwaarschijnlijk dat de Griekse mannen zich aangetrokken voelen tot de lesbo’s die ze hier zien. Want lezers die zich de dromerige, soft-erotische beelden uit de film Bilitis van David Hamilton voor de geest beginnen te halen, maken een tragische vergissing. Stereotypering is dom, maar je kan er niet naast kijken: veel vrouwen zijn nauwelijks van mannen te onderscheiden, met hun stevige postuur, kale knikkers, mannelijke tred en bouwvakkershemden. Maar het zou pas echt seksistisch zijn eraan toe te voegen dat gelukkig niet alle lesbo’s manwijven zijn en er ook wel mooie meisjes tussenzitten.

Wie zich de dromerige, soft-erotische beelden uit de film Bilitis van David Hamilton voor de geest haalt, vergist zich.

Een lesbische onenightstand, daar is het de hier gesettelde vrouwen niet meer om te doen. Kunst en dierenwelzijn zijn nu de passies. Sommigen geven workshops, schrijven gedichten of maken stillevens en foto’s van het leven in Eressos. In leesgroepen en literaire workshops genieten boeken als Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus van John Gray en Alles went behalve een vent van Yvonne Kroonenberg een ware cultstatus.

Ook de Nederlandse Gerbien Fricke schildert en schrijft. Ze geeft onderdak aan tientallen verwaarloosde honden en heeft een netwerk helpen opzetten van Europese adoptiegezinnen waar de zwerfdieren naartoe kunnen. ‘Vroeger zag je langs versperringen op afgelegen wegen vastgeketende, zieltogende honden, die kuddes schapen of geiten moesten tegenhouden. Chain dogs noemen we ze. Dat is nu illegaal en onlangs is hiervoor de eerste boete uitgeschreven. We boeken dus vooruitgang.’

Gerbien werkt mee aan het Atlas Animal Project, een organisatie die zich ontfermt over het lot van zwerfdieren, zowel in Griekenland als elders. “Het zal nog minstens twee generaties duren vooraleer de Grieken inzien dat ze respect moeten opbrengen voor zwerfhonden en zwerfkatten. Tot dan zullen de meeste dieren hier een miserabel leven leiden”, zegt ze. Dat Gerbien niet overdrijft, blijkt uit de website www.greeceexposed.com, met weerzinwekkende foto’s van in Griekenland opgehangen, doodgeschoten en vergiftigde honden.

Wet Pussy Festival

Ludwig Van Gelder

Lesbos heeft nooit zitten wachten op de komst van lesbische pelgrims. In Skala zie je niet één officieel naambord dat verwijst naar Sappho. Zelfs het borstbeeld op het dorpsplein is niet van Sappho, maar van de hier geboren denker Theophrastus, die 36 jaar lang de door Aristoteles gestichte Peripathetische School voor Filosofie in Athene leidde.

Het eiland haalt zelden het wereldnieuws, maar als het dat wel doet heeft het steevast te maken met de moeizame relatie tussen eilandbewoners en lesbiennes. Dertien jaar geleden wilde de toenmalige burgemeester Polydoros Abatzis via een kortgeding verhinderen dat een groep van een honderdtal Britse dames een festival in Skala Eressou zou bijwonen, omdat het evenement in Engeland werd aangekondigd met de weinig subtiele slogan Wet Pussy Festival. Hij vreesde dat zijn dorp slachtoffer zou worden van een imago van lesbische losbandigheid en dat Griekse gezinnen voortaan zouden wegblijven. Abatzis moest uiteindelijk inbinden.

Een jaar later stelde Dimitris Vounatsos, de huidige burgemeester van Mytilini, voor om op het strand van Skala een omheining te plaatsen, zodat niemand nog aanstoot kon nemen aan het gedrag van lesbische koppels. Volgens Vounatsos waren lesbische koppels een slecht voorbeeld voor ‘de kinderen en de normale gezinnen op het strand’. Grigoris Valianatos, een advocaat die zich inzet voor de rechten van homoseksuelen, repliceerde dat ‘holebi’s niet in een dierentuin thuishoren’ en dat er beter een omheining rond Vounatsos zelf kon geplaatst worden.

Dimitris Lambrou was ‘ontzet dat vrouwen die van vrouwen houden wereldwijd de naam van ons eiland hebben gestolen’.

Vijf jaar geleden probeerden drie bewoners van Lesbos via gerechtelijke weg lesbiennes het recht te ontzeggen om zichzelf lesbisch te noemen. Ze wilden dat het woord ‘lesbian’ alleen geclaimd kon worden door Grieken die afkomstig zijn van Lesbos. Dimitris Lambrou, die de aanklacht had ingediend, zei ‘ontzet te zijn dat vrouwen die van vrouwen houden wereldwijd de naam van ons eiland hebben gestolen’.

Het initiatief was naïef, maar toonde de schaamte die de inwoners van Lesbos voelen wanneer ze zichzelf ‘lesbian’ moeten noemen. Toch stelt het probleem zich niet in de Griekse taal, waar lésvia verwijst naar het eiland en lesvìa, met het accent op de i, naar een seksuele geaardheid.

Een zakelijke blik

Voor de plaatselijke winkeliers, restauranthouders en eigenaars van huurkamers is het vrouwentoerisme een zegen. ‘Ze brengen ’s zomers het dorp tot leven. En dat mag wel, want de winters duren hier wel heel erg lang. Sommige vrouwen komen hier al twintig jaar met vakantie en het is telkens een blij weerzien’, zegt Andoni Tsalavoutis. Hij leeft al heel zijn leven in Skala en verhuurt kamers, vlak bij zee.

Een reisorganisatie heeft berekend dat de gemiddelde lesbische vakantieganger op twee weken tijd ongeveer duizend euro in Skala spendeert. Dat betekent al vlug enkele honderdduizenden euro’s voor een handjevol middenstanders. Toch dalen de inkomsten uit het lesbische toerisme, want de laatste jaren komen beduidend minder West-Europese vrouwen naar Skala.

‘De tijd is voorbij dat holebi’s alleen plaatsen opzoeken waar ze uitsluitend gelijkgestemden kunnen treffen. En wie dat toch doet, trekt naar mondaine oorden zoals Mallorca’, zegt burgemeester Teloniati. ‘Bovendien is sinds de crisis het Griekse toerisme volledig in elkaar geklapt. Voor de crisis kwamen hier ook vrouwen uit Athene en Thessaloniki. Maar dat is voor hen onbetaalbaar geworden. Zelfs al zouden ze een gratis ticket naar Lesbos krijgen, dan nog zouden ze niet komen, want ze hebben geen geld om het hier uit te geven.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.