Met Europees Nieuw-Rechts aan het front in Oekraïne

Elke dag onderhoudt een non de rozen aan het vernielde Svyato-Iverski vrouwenklooster in Spartak, een totaal vernield dorp naast de luchthaven van Donetsk. Voorbij het verlaten voetbalstadium van Shaktar Donetsk veranderen de drukke wegen vol auto’s, reclame en propagandaborden abrupt in een post-apocalyptische scène.

Olga zit op een bankje met drie vriendinnen. De schommel in de tuin deint heen en weer in de wind. In een schuurtje doet haar kleindochter Victoria leesoefeningen. ‘Ik ben bang ‘s nachts, als ze bombarderen’, zegt Victoria. ‘We werden eens wakker en onze geit was gedood door een bom.’

Een raket landde op Olga’s bovenverdieping, maar ze lacht de tegenspoed weg: ‘Na de oorlog ontmijnen we de hele boel en als iedereen terugkeert, doen we een groot wodkafeest.’ De moedertjes barsten in een bulderlach uit, in de verte weerklinkt artilleriegeschut.

‘We slapen al twee jaar in de kelder’, zegt Olga in de muffe ruimte van drie op vijf meter. ‘Ik weet niet eens waarover deze oorlog gaat, of wie ons aanvalt en verdedigt. En wie die West-Europeanen zijn, weet ik ook niet.’

Update 16 juli 2019
Op 15 juli 2019 heeft de antiterrorisme-afdeling van de politie van de Italiaanse stad Turijn oorlogswapens en vuurwapens in beslag genomen in het kader van een onderzoek tegen Italiaanse strijders met extremistische ideologieën die deelnamen aan het gewapende conflict in de Oekraïense regio Donbass. Een van hen wilde een raket verkopen. ‘We vonden ook negen geweren, een machinegeweer, zeven pistolen, drie jachtgeweren, twintig bajonetten, bijna duizend patronen, onderdelen van wapens en tekenen van expliciete nazi-inspiratie’, aldus de politie van Turijn.

Radicalisering

Een internationaal bataljon van Franse vrijwilligers onder leiding van de Franse ex-militair Erwan Castel vocht in de buurt van het Svyato-Iverski klooster. Castel was 15 jaar lang officier bij de Franse militaire inlichtingendienst. Hij observeerde de landen van het Warschaupact, de Oost-Europese tegenhanger van de NAVO tijdens de Koude Oorlog.

‘De beelden van het lichaam van Inna Kukuruza in Loehansk op 2 juni 2014 maakten iets los in mij. Na een bombardement van Oekraïense leger in het midden van de stad vraagt ze, met afgeblazen benen, of ze een telefoon mag gebruiken. En dan sterft ze. Die dag besloot ik om naar Oost-Oekraïne te gaan, waar de NAVO en de VS een kunstmatige lijn door het continent trokken.’

In de jaren daarvoor was Castel geradicaliseerd. ‘Toen de Berlijnse muur viel, diende ik nog in het Franse leger. Maar gaandeweg was ik beginnen voelen dat er iets anders was dan het zogenaamde vrije Westen en de duistere Sovjetunie.’

Euro-Russische alliantie tegen de VS

Castel raakte beïnvloed door de ideeën van Nieuw-Rechts, een pan-Europese beweging die in de jaren ’60 werd opgericht door Alain de Benoist. Deze Franse filosoof greep terug naar de Conservatieve Revolutie, een beweging in het Duitsland tussen de twee wereldoorlogen. De beweging keerde zich tegen de Verlichting, het liberalisme en het marxisme.

De Benoist’s visie is een multipolaire wereld van relatief etnisch zuivere landen en continenten die zich als gelijken kunnen ontwikkelen, eerder dan de gemengde continenten die het resultaat zijn van de uitbuiting van een arm zuiden door een rijk noorden.

‘Aan het front in Oost-Oekraïne vecht ik tegen de Amerikaanse bezetting van Europa.’

Hij kant zich tegen islamofobie, racisme en antisemitisme omdat hij alle culturen als gelijkwaardig beschouwt. Alleen door scheiding kunnen de wereldculturen volgens hem beschermd worden tegen de uitvlakkende effecten van immigratie, mondialisering, consumentisme en kapitalisme.

De dominantie van de Amerikaanse cultuur in Europa is volgens hem een bedreiging voor de Europese identiteit en nog altijd het gevolg van de naoorlogse wereldorde.

‘Aan deze frontlijn in Oost-Oekraïne vecht ik tegen de Amerikaanse bezetting van Europa sinds WOII, in de gedaante van de NAVO’, zegt Castel. ‘Europa moet het lot in eigen handen nemen. In Donetsk woedt een oorlog voor een onafhankelijk Europa, en dus een onafhankelijk Frankrijk.’

Castel verwijst ook naar de Belg Robert Steuckers, die heil ziet in een Euro-Russische, of Euraziatische alliantie, tegen de VS. Steuckers schreef voor de denktank van Nieuw-Rechts, die de ideeën van rechtse bewegingen in Europa sterk beïnvloed heeft.

Net na de val van de Sovjetunie ontwikkelden ze contacten met Russische intellectuelen die in de val van de Sovjetunie een plan van de westerse “nieuwe wereldorde” zagen. In diezelfde periode startte Steuckers de Belgische afdeling van Nieuw-Rechts. Op dat moment was hij al lid van Vlaams Blok en zijn Franstalige tegenhanger.

Tot vandaag worden uiterst rechtse intellectuelen, politici en activisten uitgenodigd op Russische en zelfs Syrische televisiezenders. Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken zei een week geleden in een interview met het Russische persagentschap Sputnik dat “Nederland al ervaring heeft met anti-EU campagnes, sinds een meerderheid van de Nederlanders tegen het EU-Oekraïne associatieakkoord stemden. Een meerderheid zou dus voor een Nexit stemmen.”

Valse vlag

Vandaag brengen geradicaliseerde sympathisanten van Nieuw-Rechts die ideeën in de praktijk. In de solidariteitsbetuigingen van Amerikaanse politici aan de betogers op het Maidan-plein zagen ze een poging om te profiteren van de ontevreden massa, om de strategische spil Oekraïne binnen te halen in de invloedssfeer.

‘We vechten voor de afschaffing van de EU en een bondgenootschap tussen Europa en Rusland.’

‘Toen de VS zagen dat president Janoekovitsj verzoening voorstelde, panikeerden ze’, zegt Castel. ‘Er moesten doden vallen en de betogers moesten geloven dat Janoekovitsj het gedaan had. Sluipschutters schoten 100 mensen dood. Ik dacht: “Bingo, dit is een valse vlag-operatie”. De breuklijn door Europa, om een Euraziatische alliantie onmogelijk te maken, moest verstevigd worden. En die breuk loopt nu dwars door Oekraïne.’

‘Nu de macht van de VS instort en Rusland onder Poetin een wereldmacht wordt, moeten we voluit gaan voor een afschaffing van de EU en een historisch bondgenootschap met de Euraziatische alliantie.’

Intellectueel orgasme

Na één maand in Donetsk vocht Castel bij het vierde bataljon van de afgescheiden republiek. Het was 15 jaar geleden dat hij nog aan een militaire operatie had deelgenomen, en nog nooit had hij bombardementen ondergaan. Later deed hij herkenningsmissies tussen de twee frontlijnen.

Castel houdt niet van politieke labels. ‘Radicaal linkse bewegingen als Podemos en Syriza én sommige fascisten maken juiste analyses, maar bieden oplossingen waar ik me niet in kan vinden. Moeten we het kind met het badwater weg gooien? Ik verwijs zowel naar Marine Le Pen als naar de Belgische journalist Michel Collon, lid van de Parti du Travail de Belgique.’

De Nederlandse tegenstanders van de integratie van Oekraïne in de EU waren niet toevallig het rechtse PVV en het linkse SP. Beiden beschuldigen de centrumpartijen ervan dat ze de belangen van het neoliberale establishment verdedigen.

‘Veel mensen delen mijn ideeën, maar ik heb ze in de praktijk gebracht met een geweer’, lacht Castel. ‘Nu beleef ik hier een intellectueel orgasme door mee te bouwen aan een nieuwe republiek die mijn idealen belichaamt.’

In panne aan het front

Onze militaire escorte rijdt naar het front in een knalrode Russische Lada en een gecamoufleerde Oost-Duitse Wartburg. In de vernielde hoofdstraat van Spartak passeren we drie soldaten die doelloos over de weg zwalpen. ‘Als je niet onmiddellijk die alcohol weggooit, meld ik het aan jullie overste’, roept Malish, de stevige soldaat die ons vergezelt.

Op een kilometer van de frontlijn, op een verlaten snelweg aan beide kanten overgroeid met bomen, valt de Wartburg plots in panne. Het is levensgevaarlijk hier lang stil te blijven staan. Malish zit verveeld met de ietwat tragikomische zaak.

Een markt draagt nog de sporen van de bom die hier in mei 2015 viel. Op straat wandelen schoolkinderen in uniform. Zo goed als elk huis draagt de sporen van rondvliegende granaatsplinters. Aan de militaire basis lopen soldaten door elkaar en roken ze sigaretten op de bovengrondse gasleidingen. Russische muziek knalt uit luidsprekers.

Naar Syrië of naar Donetsk?

Christelle Néant ontmoeten we aan het standbeeld van Lenin op het Leninplein. Ze draagt een militair uniform. Néant is een jonge Française die 11 jaar in België woonde. Ze werkte als webmaster voor een IT-bedrijf in Luxemburg en is nu media-activist in Donetsk.

Geïnspireerd door Franse anti-establishment politici en activisten als François Asselineau en Etienne Chouard volgde ze al een tijdje wat zij de alternatieve media noemt.

Asselineau is de leider van een kleine Franse anti-EU partij die aanleunt bij het Front National, maar hij neemt uitdrukkelijk standpunt in tegen islamofobie en racisme. Hij verschijnt vaak op Russia Today en bezocht de Krim na de afscheiding in 2014. Via zijn partij leerde Néant Xavier Moreau kennen, een Franse pro-Russische analist die veel in Donetsk vertoeft.

Chouard is dan weer een linkse, anarchistische andersglobalist die in 2005 campagne voerde tegen het Verdrag van Lissabon dat moest leiden tot een Europese Grondwet. Néant stemde toen “non” in het referendum.

Even dacht ze eraan om naar Syrië te gaan, om zich nuttig te maken aan de kant van het Assad-regime.

‘De chemische aanval van augustus 2013 in Syrië was een keerpunt’, zegt Néant. ‘In de Franse media las ik dat president Bashar Assad verantwoordelijk was. Op Russia Today hoorde ik dat het een valse vlag-operatie van de oppositie was om een buitenlandse interventie uit te lokken. Dat vond ik geloofwaardiger. De leugens over massavernietigingswapens, om de invasie in Irak te verantwoorden, was ik nog niet vergeten.’

Even dacht Néant naar Syrië te gaan om zich nuttig te maken aan de kant van het Assad-regime. ‘Maar ik herken me minder in de manier van leven in Syrië. Het is dan Donetsk geworden. Van op mijn saaie werk in België volgde ik de ontwikkelingen in Oekraïne uur per uur.’

Frans vreemdelingenlegioen

Het kantoor van DoniPress, een nieuw medium opgericht door de Finse activist Janus Putkonen, is gevestigd in het gebouw van het Ministerie van Informatie. Vanuit pro-Russisch standpunt berichten ze over politieke en militaire ontwikkelingen in het Oekraïens-Russische conflict.

Néant werkt er voltijds, maar wordt voorlopig slechts als halftijdse betaald. Ze beschouwt het als een investering in de toekomst van de Volksrepubliek en DoniPress. ‘Onze ambitie? De Russia Today van de Volksrepubliek Donetsk worden’, zegt Néant.

Daarvoor gaf ze werkelijk alles op, behalve haar hond en 50 kilogram bezittingen. Drie maanden geleden stapte ze in haar auto met Belgische nummerplaat en reed ze 3500 kilometer van Parijs tot Donetsk.

Néant gaf alles op, stapte in haar auto met Belgische nummerplaat en reed 3500 kilometer van Parijs tot Donetsk.

De beslissing maakte ze niet lichtzinnig. ‘Ik zou mijn familie en goed betaalde job in België inruilen voor een onzeker bestaan in een verre oorlogszone. Maar ik heb nooit mijn draai gevonden in de Westerse samenleving.’

Doorslaggevend waren haar contacten met een Russische vrijwilliger in Donetsk die Frans sprak omdat hij in het Franse Vreemdelingenlegioen had gediend. Ze communiceerde ook met Laurent Brayard, een Franse journalist die in Donetsk werkt. Vanuit België beheerde ze al gauw de facebookpagina van DoniPress en verzorgde ze vertalingen naar het Frans.

‘Zo ben ik erin gerold’, zegt ze. ‘Ik was nog nooit in de Russische wereld geweest, maar ik herken me in de traditionele waarden die bij ons verloren gingen.’

Frexit

We rijden naar Zaitsevo, een dorpje pal op de 500-kilometer lange frontlijn die de provincie van 5 miljoen inwoners doormidden snijdt. Néant’s Franse GPS wil ons langs de autosnelweg tussen Donetsk en Gorlovka sturen, maar die is vernield in bombardementen van het Oekraïense leger.

Soldaten aan controleposten zien de auto met Belgische nummerplaat, maar vinden het niet verdacht. ‘Ze herkennen mijn auto’, zegt Néant. ‘Ik passeer hier vaak als ik humanitaire hulp ga brengen.’

De begeleidende soldaat in de auto draait de rollen om: ‘Wat weten mensen in België over onze Volksrepubliek? Wat vinden de Belgen over een eventueel EU-lidmaatschap van Oekraïne? Wat vinden de Belgen van de Brexit?’ Er klinkt wat leedvermaak door de vragen van de pro-Russische Oekraïense rebel. Néant treedt hem bij door te zeggen dat Frankrijk uit de EU moet stappen.

‘Het heeft geen zin om in de EU een stem uit te brengen’, zegt ze. ‘De keuze tussen Sarkozy en Hollande was een keuze tussen cholera en de pest, en na de neen-uitkomst in het Griekse referendum van juli 2015 moest de regering gewoon inbinden. Yanis Varoufakis durfde opkomen tegen de financiële dictatuur van de EU en het IMF, maar het werd één grote flop.’

Néant begon te geloven in de radicaal-militaristische optie.

‘Ik een fascist? Lachwekkend.’

Ook Nuit Debout, de Franse protestbeweging tegen het sociaaleconomische beleid van de regering van president Hollande in haar eigen stad Parijs, kon haar niet meer van het tegendeel overtuigen.

‘Nuit Debout is geen tegenmacht. Ze begrijpen niet dat we de EU moeten afschaffen en een nieuw partnerschap van gelijken moeten aangaan, zoals de Euraziatische Economische Unie tussen Rusland en sommige landen van de ex-Sovjetunie. Ze bestempelen François Asselineau als extreemrechts, maar wij zijn net diegenen die willen vermijden dat het ideologische fascisme naar Europa terugkeert door zowel neoliberalisme als massale immigratie te bestrijden.’

‘Ik ben een fascist? Dat is lachwekkend. Ik ben hier om tégen de fascisten te vechten. De ideologische fascisten van Frankrijk vechten bij extreemrechtse Oekraïense bataljons als Azov die uitdrukkelijk een nazi-ideologie aanhangen.’

Burgers van één West-Europees land vechten aan beide kanten van het conflict in Oekraïne. Dit is een Europees conflict.

Burgers van één West-Europees land vechten aan beide kanten van het conflict in Oekraïne. Dit is niet zomaar een verre oorlog, maar een Europees conflict in het hart van Europa. Het doet de polarisering in de landen van oorsprong van de buitenlandse vrijwilligers bovendrijven. ‘Daarom ben ik hier’, zegt Néant. ‘Ik neem standpunt in. Wat hier gebeurt, is cruciaal voor de geschiedenis van ons hele continent.’

De incidenten bij de Krim van 7 augustus 2016 leiden nu al tot een militaire escalatie in Oost-Oekraïne. De incidenten kwamen een maand na de NAVO-top in Warschau, Polen. Juli 2016 zou uiteindelijk de dodelijkste maand van het jaar worden, ook al schuift de frontlijn zelf geen centimeter op.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry was die maand ook in Kiev. Oekraïne verwacht meer steun van de NAVO. Maar noch de NAVO, noch Rusland willen aan hun bondgenoten op het terrein beslissende steun geven. De partijen op de grond blijven vuur uitwisselen zonder dat ze de andere kunnen uitschakelen. De grootste slachtoffers zijn de burgers. In totaal vielen al 9.500 doden.

Nieuwe wereldorde, of brood op de plank?

In Zaitsevo stappen we uit aan het vernielde gemeentehuis naast een Sovjetmonument. Néant filmt de schade aan de huisjes naast de aardewegen. Stukgeschoten ramen zijn dichtgetimmerd, muren omver geblazen. Kinderen spelen met de resten van raketten. Commandant Zhelezny kijkt toe, terwijl de activisten het tafereel fotograferen.

Plots komt een vrouw boos op de commandant toe gestapt. ‘Geen foto’s!’, roept ze boos. ‘Journalisten aan beide kanten liegen om ons voor hun kar te spannen.’

Het is niet zeker of de inwoners de oorlog in hun dorpen en steden wel door hetzelfde prisma bekijken als de buitenlandse vrijwilligers. Geradicaliseerde westerlingen willen iets concreet doen in de opbouw van een nieuwe wereldorde. Lokale inwoners zijn vooral bezorgd of ze de volgende dag iets te eten hebben. Ze kijken raar op als ze Fransen in het militaire uniform van de Volksrepubliek op straat zien lopen.

Russisch vreemdelingenlegioen

‘Wij zijn schuldig aan hoop’, zegt David Simpson, een Amerikaanse vrijwilliger in Donetsk. ‘We gaven ons leven op voor een ideaal dat niet gedeeld wordt door de mensen hier. En de lokale leiders nemen vrede met het status-quo dat hen een nieuwe machtspositie gaf. Bewijs: ze doen geen moeite om het bestuur te moderniseren. Zelfs Poetin wil de Volksrepubliek niet erkennen.’

‘Als Rusland beter zou inspelen op gefrustreerde Amerikanen en Europeanen die willen strijden tegen de nieuwe wereldorde, zouden ze veel westerlingen kunnen aantrekken voor een Russisch Vreemdelingenlegioen.’

Simpson, een vijftiger, werkte in zijn twintiger jaren vier jaar voor de CIA in de voormalige Sovjetunie, onder andere in de wapenhandel. ‘Europa is slechts het toneel waar de VS en Rusland een oorlog uitvechten’, zegt hij. ‘Ik ben één van de zeldzame Amerikanen die letterlijk naar de andere kant overliepen.’

‘Wat mij over de streep trok, was het gelekte telefoongesprek tussen onderminister van Buitenlandse Zaken Victoria Nuland en onze ambassadeur in Oekraïne Geoffrey Pyatt.’

De opname gaf een zeldzaam inzicht in de machinaties van de Amerikaanse buitenlandpolitiek en voedde de radicalisering van teleurgestelde westerlingen. De VS wilden regimeverandering in Oekraïne en toonden zich bereid een zware prijs te betalen.

Terugkeren?

Simpson is al zijn geloofwaardigheid in de VS kwijt en kon er geen nieuwe opbouwen in Donetsk. Hij wilde een job als adviseur in het ministerie van defensie of buitenlandse zaken van de Volksrepubliek. De staatsveiligheid lachte hem uit in zijn gezicht.

‘Ik offerde mijn Amerikaanse burgerrechten op om hier bij te dragen’, zegt hij. ‘Maar ik doe niks anders dan naar het plafond gestaard in een vuil, goedkoop appartement.’ Onder de Patriot Act kan hij beschuldigd worden van landverraad en terrorisme.

Hij hoopt dat Donald Trump verkozen raakt en er amnestie komt voor Amerikanen die overliepen naar de vijand in de Oekraïense oorlog.

Simpson hoopt dat Donald Trump verkozen raakt en er amnestie komt voor Amerikanen die overliepen naar de vijand in de Oekraïense oorlog.

Castel en Néant denken er niet aan om naar huis terug te keren. ‘Ik ben van plan hier te blijven tot de overwinning’, zegt Castel. ‘Volgens de Franse wet heb ik geen misdaad gepleegd. Ik dien in een leger van een niet-erkende republiek. Is dat terrorisme? Ik verdien hier 200 euro per maand. Ben ik dan een huurling? Ik kan terugkeren, maar zo goed als zeker zal ik ondervraagd worden door de politie.’

Néant is media-activiste en heeft nooit de wapens opgenomen, maar ze is er niet gerust in: ‘Frankrijk neemt een dictatoriale wending sinds de terreuraanslagen, dus je weet maar nooit of ze mij kunnen beschuldigen van terrorisme.’

Tijdens een persconferentie vroeg Néant aan de Volksrepubliek-president Alexander Zacharchenko of de buitenlandse vrijwilligers, zowel soldaten als media-activisten, een exemplaar van het nieuwe paspoort van de Volksrepubliek kunnen krijgen. ‘Ja, de buitenlanders moeten gewoon de waarden van de republiek onderschrijven’, was het antwoord.

‘Goed nieuws!’, juicht Castel in de lobby van het hotel waar we hem samen met Simpson troffen. ‘De Oostenrijkse verkiezingen moeten opnieuw gedaan worden. Nu kan Norbert Hofer van de Vrijheidspartij toch nog president worden. Hij is extreemrechts? Tja, de enige partijen die je als Europese burger nog de kans geven om Europees patriottisme te uiten, zijn extreemrechts. Helaas.’

Deze reportage kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.