Reportage

Zolang levensomstandigheden in Afrika niet verbeteren, zal migratie niet stoppen

Migratie naar Canarische Eilanden legt immense druk op armste regio van Spanje

Hans Wetzels

05 mei 2025 • 12 min leestijd

In 2024 waren de Canarische Eilanden met stip de favoriete aankomstplek van West-Afrikaanse migranten in de EU. Maar dat legt een immense druk op de armste regio van Spanje. Dat land ziet veel heil in Frontex en het EU Migratiepact. Of die vooral jongeren ervan zullen weerhouden om de oversteek te wagen, blijft een open vraag.

Jaarlijks vertrekken er duizenden migranten van Senegal via de dodelijkste migratieroute naar de Canarische Eilanden op zoek naar een beter bestaan in Europa. Waarom kiezen Afrikaanse jongeren er precies voor om hun leven te wagen op zee? In een driedelige serie volgt MO* de migratieroute van West-Afrika naar Europa in omgekeerde richting. In deel 1 ontmoeten we voetbaltrainer Younousse die jonge Afrikanen helpt met integreren.

De oceaan die de Canarische Eilanden scheidt van het Afrikaanse vasteland is meestal goed te zien vanuit het trainingscomplex van voetbalclub CD Tenerife. Maar vandaag vertroebelt een deken van fijn Saharazand het zicht.

Jeugdtrainer Younousse Diop (31) groeide op in het dorpje Gandiol in Senegal en heeft net voetbaltraining gegeven aan een groep jongens uit Mali, Burkina Faso, Kameroen en Senegal. Allemaal zijn ze naar Europa vertrokken vanaf de Senegalese kust en allemaal hebben ze dagenlang op zee rondgedobberd tot ze werden opgepikt door de Spaanse kustwacht.

Vanaf het hoog in de bergen gelegen grasveld tuurt Younesse richting oceaan. Sinds 2021 is hij betrokken bij een gezamenlijk project van de lokale autoriteiten, de Universidad de La Laguna van San Cristóbal en voetbalclub CD Tenerife om de jonge migranten te helpen integreren via sport.

Younesse weet wat ze doorgemaakt hebben. Toen hij twaalf was zette zijn eigen vader hem op een boot richting Spanje om daar geld te verdienen. ‘In totaal heb ik elf dagen op open zee doorgebracht’, vertelt hij. ‘Ik viel nat in slaap en werd doorweekt wakker. Er waren haaien en metershoge golven waaraan je niet kon ontsnappen. De meeste jongens hier hebben dat ook meegemaakt en zijn getraumatiseerd. De zee is de hel.’

In Santa Cruz de Tenerife belanden veel vluchtelingen uit West-Afrika

Dodelijkste migratieroute

Jaarlijks komen er op de Spaanse Canarische Eilanden duizenden Afrikaanse migranten aan. Meestal zijn dat jonge mannen op zoek naar werk, maar er stappen steeds vaker vrouwen en piepjonge kinderen uit de bootjes. Volgens recente cijfers van EU-grensagentschap Frontex is de zeeroute van Senegal naar de eilandengroep begin 2025 de meeste actieve migratieroute naar Europa. In januari en februari kwamen er in totaal 7.200 mensen aan.

De ruim duizend kilometer over open zee is ook de meest dodelijke migratieroute ter wereld. Eind 2024 verdronken er nog 69 mensen toen een boot voor de Marokkaanse kust kapseisde. Daarnaast verdwalen migranten regelmatig op zee en komen ze zonder voedsel of drinkwater te zitten. Bootjes met dode vluchtelingen uit West-Afrika worden tot aan de Zuid-Amerikaanse kust teruggevonden.

Volgens Younesse nemen jongeren die risico’s op de koop toe om aan de armoede in hun land te ontsnappen. En die armoede is deels te wijten aan de EU zelf, stelt hij. ‘Europese trawlers komen al jaren de vis uit de zee bij Senegal stelen. Vissers worden omsingeld door industriële vissersboten uit het buitenland en onze eigen politici doen daar helemaal niets tegen. Degenen aan de top pikken een graantje mee en de arme mensen aan de onderkant van de samenleving worden alleen maar armer. Jongeren hebben dat door en vertrekken naar Europa omdat ze iets van hun leven willen maken.’

Vijfduizend minderjarige migranten

De Canarische Eilanden vormen de armste regio binnen het Spaanse koninkrijk en op Tenerife wonen iets minder dan een miljoen mensen. De nooit aflatende stroom van migranten legt dan ook een flinke druk op het eiland.

Een netwerk aan opvangfaciliteiten biedt tijdelijke behuizing. Maar dat kost de regionale overheid ongeveer 156 miljoen euro per jaar. De grootste van die opvanglocaties is het in 2020 met Europese subsidies geopende tentenkamp Las Raíces, pal naast de noordelijke luchthaven van Tenerife, waar vakantiegangers met bosjes aankomen. Las Raíces ligt op een voormalig militair terrein bij het bos. Er wonen meer dan tweeduizend minderjarige asielzoekers dicht op elkaar gepakt.

‘Velen zijn het slachtoffer geweest van mensenhandel, raakten verslaafd of hebben psychische problemen.’

Op de parkeerplaats bij het kamp hangen groepjes jongens rond. Een aantal van hen heeft een hardloopgroepje gevormd en rent in feloranje hesjes langs de provinciale weg. Drie Marokkaanse jongens hebben tussen de auto’s een kapperszaak opgezet en vragen twee euro per knipbeurt. Verderop deelt een Spaans gezin tassen met oude kleren uit.

Sandra Rodríguez is voor de regionale overheid directeur-generaal voor Jeugd en in die hoedanigheid ook verantwoordelijk voor de omstandigheden binnen het kamp. ‘Op dit moment zitten er zo’n vijfduizend minderjarige migranten vast op Tenerife’, vertelt ze. ‘Velen zijn het slachtoffer geweest van mensenhandel, raakten verslaafd of hebben psychische problemen. Toen ik vorig jaar met mijn werk begon, werd daar bijna geen aandacht aan besteed.’

Minderjarige vluchtelingen uit Senegal

Gebrek aan solidariteit

Op de Canarische Eilanden bevinden zich 2028 minderjarigen uit Senegal, 1201 jongeren uit Mali, 854 uit Marokko, 612 uit Gambia, 282 uit Guinee en dan nog wat kleinere aantallen uit landen als Afghanistan en Bangladesh.

Het grootste probleem is volgens Rodríguez dat de Spaanse wet aan regionale overheden verplicht om opvang en onderwijs te garanderen aan elk kind tot 16 jaar. Dat levert in een arme regio, waar nu al te weinig plekken beschikbaar zijn op de scholen, grote hoofdbrekens op.

Het gebrek aan solidariteit vanuit het Spaanse vasteland steekt haar. Andere regionale bestuurders blokkeren stelselmatig de wijziging van het wetsartikel uit 1997 dat de verantwoordelijkheid over de minderjarige migranten bij de aankomstregio legt. ‘Ik ben daar boos en geïrriteerd over’, foetert Rodríguez. ‘Wij hebben hier op de eilanden beperkte economische middelen, personeel en huisvesting. Bij het maken van die wet had niemand de migratiecrisis van nu kunnen voorzien. Wij zijn een ultra-perifere regio en we hebben geen directe toegang tot de noodfondsen van de Europese Commissie. We zijn helemaal afhankelijk van de Spaanse staat en juist die erkent onze problemen niet.’

Frontex

De Spaanse regeringsvertegenwoordiging in de Canarische hoofdstad Santa Cruz is gevestigd in een groot pand met zware houten interieurs. Aan de wand hangen tapijten met het wapen van de Spaanse kroon en een grote muurschildering laat een koloniaal tafereel zien van veroveraars uit Spanje die de halfnaakte lokale bevolking komen beschaven.

Vertegenwoordiger Anselmo Pestana Padrón is lid van de sociaaldemocratische partij (PSOE) en kent de problemen op de eilanden. Toch stuurt de Spaanse regering binnen de EU aan op een bredere inzet van het Europese grensagentschap Frontex om de migratiestroom vanuit Afrika te bedwingen.

Tijdens een werklunch van de Europese ministers van Binnenlandse Zaken in oktober 2024 stelde Spanje voor om Frontex toestemming te laten vragen aan regeringen in West-Afrika om in hun territoriale wateren migrantenboten tegen te houden.

‘Wij beschikken nu over twee helikopters die de locatie van vluchtelingenbootjes kunnen delen met Afrikaanse kustwachten’, legt Padrón uit. ‘Als Frontex zelf kan opereren in de zee van Senegal dan breiden we onze capaciteit flink uit. Maar daarbovenop is het vooral van belang om circulaire migratie goed te regelen zodat mensen binnen de EU legaal geld kunnen verdienen en dan veilig terug naar huis kunnen keren. Nu sterven er elk jaar bij de honderden op zee.’

Hij legt uit hoe dat in zijn werk zou moeten gaan: ‘Migranten uit Senegal zijn meestal economische migranten die mogelijk weer uitgewezen worden. Naast vissers en boeren zitten daar ook mensen met een universitair diploma tussen. We moeten beter monitoren wie er precies aan land komt zodat we passende oplossingen kunnen bieden. In veel Spaanse regio’s zijn er bijvoorbeeld arbeidskrachten nodig in de horeca of de landbouw. De jongens die daar aan het werk zouden kunnen, blijven nu vaak hangen op de Canarische Eilanden terwijl de werkloosheid hier juist heel hoog is.’

Startkapitaal

Santa Cruz is de hoofdstad van Tenerife en ligt tientallen kilometers verwijderd van de toeristenresorts met zwembaden waarop de economie van het eiland drijft. Overdag zitten groepen mannen bier en wijn te drinken in kleine cafés in armoedige buitenwijken. De rivierbeddingen zijn zo uitgedroogd dat begin 2024 een watercrisis werd uitgeroepen.

Cafetaria La Prince bevindt zich op de onderste verdieping van een bakstenen wooncomplex tegenover de grootste opvanglocatie voor migranten in Santa Cruz. Volgens de uitbaatster worden de Afrikanen uitgebuit door een lokale bakkerij verderop. Naast La Prince huren vijf Afrikaanse jongens samen een benedenwoning.

De vijf bedden in de woning zijn netjes opgemaakt en er staan hippe sneakers uitgestald. Aan de muur hangen de vlaggen van Mali en Senegal. De 19-jarige Moussa komt uit het noorden van Mali en heeft na drie jaar in de opvang een baantje gevonden in een hotel.

Zijn vriend Sekou is even oud en opgegroeid in de Malinese hoofdstad Bamako. Hij heeft korte dreadlocks, een groot goudkleurig horloge en hij draagt een trainingsjasje van Versace. Sekou werkt als elektricien en heeft in Spanje verschillende praktijkopleidingen afgerond.

‘Als ik genoeg geld heb verdiend, wil ik terug naar huis om mijn eigen elektriciensbedrijfje te starten en mensen in dienst te nemen,’ vertelt hij. ‘Op die manier kan ik mijn land verder helpen. Maar de salarissen in Mali zijn heel erg laag en de bank geeft je geen lening. Als je als Malinees een bedrijfje wil opzetten, moet je echt eerst naar Europa om startkapitaal bij elkaar te werken.’

Migratie kun je niet controleren

Volgens Frontex nam in heel 2024 het aantal ‘irreguliere grensoverschrijdingen’ aan de Europese buitengrens met 38% af. Op de route vanuit West-Afrika nam dat aantal juist met 18% toe tot een record van bijna 47.000 aankomsten, het hoogste aantal sinds Frontex in 2009 begon met monitoren.

‘Migratie is van alle tijden en kun je niet controleren. Zeker niet zolang de mensen in mijn thuisland zo moeilijk in hun levensonderhoud kunnen voorzien.’

In Brussel wordt veel verwacht van het EU Migratiepact dat in juni 2024 van kracht is geworden en binnen twee jaar in de praktijk uitgevoerd zal worden. Met dat nieuwe verdrag moet een betere screening mogelijk worden van wie er precies asiel aanvraagt, zijn snellere terugkeerprocedures afgesproken, en komt een solidariteitsregeling tot stand waarmee noordelijke EU-lidstaten aankomstlanden in het zuiden van Europa financieel kunnen ondersteunen of migranten kunnen overnemen. Ook wordt het voor Frontex gemakkelijker om samen te werken met Afrikaanse landen om migrantenbootjes tegen te houden.

Toch denkt Younesse Diop dat al die initiatieven de migratie niet zullen stoppen zolang de economische- en levensomstandigheden in Afrika niet verbeteren. Vrolijk ballen overgooiend loopt hij naar de kleedkamer in het stadion. Via sociale media deelt hij voetbalfoto’s en op Instagram laat hij plaatjes zien van zijn leven in Spanje.

Hij spreekt zijn vader in Gandiol nog regelmatig, zegt Younesse terwijl hij de contactgegevens van zijn familie in Gandiol opschrijft. Maar teruggaan naar Senegal is voor de dertiger een gepasseerd station.

Younesse doet een dansje in de catacomben van het stadion en kijkt naar de zee. ‘Tenerife is voor mij het paradijs. Dat komt omdat wij Afrikanen in dit leven moeten vechten voor ons bestaan. Dit is mijn manier en ik probeer andere migrantenjongens te helpen met hun manier. Migratie is van alle tijden en kun je niet controleren. Zeker niet zolang de mensen in mijn thuisland zo moeilijk in hun levensonderhoud kunnen voorzien.’

Deze serie is mogelijk gemaakt dankzij financiering van het Pulitzer Center. Met medewerking van Natalia González Vargas.

Word proMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.