Oostende: waar de vlucht eindigt en de toekomst begint

‘Onze vzw komt op voor mensen die uit de boot vallen. We hebben hier niet veel plaats en maken gebruik van twee zalen die eigenlijk aan het CAW toebehoren’, zegt Wilfried Meulemeester, secretaris van Jakoeboe. De vzw vond zijn huidige onderkomen in een eeuwenoud, statig pand in het centrum van Oostende. Jakoeboe huist er samen met het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk. Wilfried laat enthousiast de verschillende zalen zien en legt de hele geschiedenis van de welzijnsorganisatie uit.

Jakoeboe

Jakoeboe was een vluchteling uit Zuid-Soedan die na jaren in België te hebben verbleven het land werd uitgezet. Hij kon nergens naartoe en uit angst voor opsluiting, is hij uiteindelijk verdwenen. Zijn verhaal heeft een diepe indruk gemaakt op de stichtende leden van de vzw. Hij staat symbool voor hoop, wanhoop, ontgoocheling en de angst van elke vluchteling. Begin juni vierde vzw Jakoeboe zijn twintigjarige bestaan.

Na twee jaar vluchtelingenwerking begon de organisatie met voedselbedelingen. Voorzitter Dominique Ballegeer: ‘We hadden aanvankelijk niet aan voedselpakketten gedacht en hadden er zelfs een beetje afkeer van, maar het bleek pure noodzaak te zijn voor vluchtelingen die geen OCMW-steun kregen. Het is een belangrijke activiteit om met hen in contact te komen.’

Afgelopen woensdag kwamen 54 gezinnen naar de voedselbedeling, waaronder 93 volwassenen en 91 kinderen. Bijna allemaal mensen zonder papieren. ‘Maar ze hebben allemaal een dossier dat wordt opgevolgd, want zomaar mensen voedsel geven, dat kan je niet doen. Wij maken er een traject van en proberen structureel te werken zodat het niet louter geven is’, stelt Wilfried.

Computerlessen

De voedselbedeling gebeurt iedere woensdagnamiddag, tegelijk met Mabanji. ‘In de zaal hiernaast stellen we laptops met internettoegang ter beschikking. Dat is belangrijk om contact te houden met de families in het vaderland. Ze kunnen hier dan ook koffie drinken, koekjes eten en een babbeltje slaan. Zo komen wij ook in contact met hen en ontdekken we waar hun problemen liggen’, legt Wilfried uit.

Ook bij Samen DiVers staan de computers klaar. Els Plovie, coördinator van Samen DiVers: ‘Onze computerklas is elke werkdag open en mensen kunnen er vrij gebruik maken van het internet. Sporadisch organiseren we ook een kortlopende cursus om kennis te maken met de computer, voor mensen die er nog nooit mee hebben gewerkt.’

Samen Divers

Bij Samen DiVers wacht een man geduldig op zijn beurt. Hij kon vanochtend niet op het afsluitfeest van de Babbelbox zijn. Hij woont ver weg, maar is door de stakingen helemaal te voet moeten komen. Els vraagt of hij iets wil drinken voor hij weer vertrekt. Het is warm buiten en hij heeft een hele tocht voor de boeg. Drinken kan niet, zegt hij, hij heeft Ramadan.

Samen DiVers (SDV) is gevestigd midden in de Oostendse woonwijken, op twintig minuutjes lopen van het station. De deur staat open en binnen krijg ik een koffie aangeboden. Ik praat met Els, terwijl in de kamer naast ons mensen binnen en buiten lopen om hun kinderen in te schrijven voor de Zomerschool of om de was op te halen. ‘Tot eind juli zitten onze wasmachine en droogkast volgeboekt. Ik heb net nog mensen naar het wassalon moeten sturen’, zegt Els.

Samen DiVers vangt jaarlijks 400 personen van 100 verschillende nationaliteiten op.

De afkorting SDV stond oorspronkelijk voor Sociale Dienst voor Vreemdelingen, die werd gesticht in 1982. ‘Tijdens die eerste jaren waren we heel sterk bezig rond taal, integratie en sociale dienstverlening. We hadden nog geen expliciete werking rond mensen met een migratieachtergrond, maar we hadden er wel aandacht voor.’

34 jaar later vangt Samen DiVers jaarlijks 400 personen van 100 verschillende nationaliteiten op. Dagelijks komen een drie tot vier personen langs, maar vandaag zijn er dat meer. ‘Soms zijn er bezoekers die om de twee dagen een keer binnenspringen, gewoon om te kijken of we hier nog allemaal zijn’, lacht Els.

Projecten

‘Tijdens onze Babbelbox kunnen volwassenen die Nederlands leren dinsdagmiddag en vrijdagmorgen hun spreektaal komen oefenen. Er wordt in kleine groepjes en samen met Vlaamse vrijwilligers gesproken over een thema. Zo kunnen ze hun Nederlands oefenen en informeel leren, en we merken ook dat er vriendschapsbanden groeien tussen mensen met een migratieachtergrond en de Vlaamse vrijwilligers’, vertelt Els.

Ook voor de kinderen van vluchtelingen hebben ze bij Samen DiVers veel aandacht. ‘We hebben een zomerschool voor kinderen en jongeren die pas in het land zijn. Er zijn ook maandelijkse activiteiten voor kinderen van zes tot twaalf. We gaan samen naar de kinderboerderij, zwemmen, of houden een Sinterklaas- en een carnavalsfeest.’

Zowel Jakoeboe als Samen DiVers adviseren voor het multiculturele beleid van de stad. ‘We komen samen met een groep mensen en vragen wat hun ervaringen zijn en welke problemen ze hebben. We zoeken naar oplossingen en gieten die samen in een dossier. Onze taak als armoedevereniging is dus ook voor een stuk aan het beleid meewerken’, legt Els uit.

Daarom heeft ze vanmiddag afgesproken met Lili, zij werkt op het stadhuis voor de Multiculturele Adviesraad en vertegenwoordigd daar de etnische minderheden. Lili biedt me een gebakje aan en begint enthousiast te vertellen over haar werk: ‘We willen focussen op goede voorbeelden in de Oostendse samenleving om een beter communicatiebeleid te creëren.’

Oostende

Dat beide organisaties in Oostende werken, is geen toeval. ‘De kleine centrumstad heeft altijd al een vrij grote instroom van nieuwkomers gehad, niet alleen tijdens de huidige vluchtelingencrisis’, stelt Bert D’hondt van Welzijnszorg vzw.

‘In Oostende vind je nog altijd huizen tussen de 450 en 600 euro.’

Tine Wyns, directeur van CAW Noord-West-Vlaanderen, legt uit waarom: ‘We merken dat een groot deel erkende vluchtelingen naar Oostende trekt door de diverse samenleving, maar ook omwille van de goedkopere en niet-kwalitatieve woningen. In Oostende vind je nog altijd huizen tussen de 450 en 600 euro.’

‘Dit jaar waren er in Oostende al 169 aanvragen voor een leefloon van het OCMW, dat komt overeen met 246 mensen. De meeste mensen komen uit Syrië, Irak, Eritrea en Afghanistan, maar in totaal zijn er in Oostende 145 nationaliteiten’, aldus Wyns.

Zonder papieren

‘Er zijn veel erkenningen, maar er zijn ook veel mensen die niet erkend worden. Ook zij moeten overleven. Wij proberen de weinige rechten die ze hebben te bewaken zodat hun kinderen naar school kunnen gaan en ze medische hulp, kledij en voedselpakketten krijgen. Jakoeboe ziet die mensen veel vaker door hun voedselbedelingen’, stelt Els.

Tsjokie, kort voor Dragoljub Kostić, is vrijwilliger bij Jakoeboe. Hij kwam tien jaar geleden naar België en wachtte even lang op papieren. ‘Ik woonde in Belgrado met mijn vrouw en twee kinderen. Ik had een normaal leven en werkte twintig jaar lang in een restaurant. Maar toen werd onze stad gebombardeerd en ben ik samen met mijn dochter naar een tante in Brussel gevlucht. We hadden een visum en alles was in orde, maar toch kregen we problemen. Ik vond geen werk en kwam in Oostende bij Jakoeboe en Wilfried terecht. Ik spreek veel talen en vertaal hier als vrijwilliger.’

Hij is Jakoeboe erg dankbaar: ‘Wilfried heeft me erg goed geholpen en ik heb nooit voor problemen gezorgd. Nu ik eindelijk mijn papieren heb, kan ik hier werken. Ik ben Belg nu en heel gelukkig. Ik werk graag en hard. Mijn dochter en mijn zoon, mijn kleinkinderen en mijn ex-vrouw wonen hier ook.’

Veerkracht

Voor Tsjoki Belg werd, was hij Serviër, een van de 145 nationaliteiten in Oostende. ‘Je kan geen land opnoemen waarvan er geen in Oostende woont’, zegt Wilfried. Ook Lili vertelt me over de sterke cohesie die in Oostende tussen de verschillende culturen leeft: ‘Er zijn geen buurten die uitsluitend door één nationaliteit worden bewoond.’

Wyns nuanceert dit: ‘Oostende is heel erg multicultureel. Er zijn geen Turkse of Marokkaanse wijken zoals in Gent of Antwerpen, daar is de stad ook te klein voor. Maar als ze het moeilijk hebben, zoeken ze naar mensen met dezelfde origine vanuit een sterk gemeenschapsgevoel en -denken.’

‘Ik geloof dat als die mensen eenmaal in de startblokken staan, ze een enorme veerkracht hebben. Ze hebben heel wat competenties om ook deze samenleving, die ze eigenlijk niet kennen, aan te kunnen. Ze kunnen uitgroeien tot sterke en loyale burgers. In die zin vind ik vluchtelingen een groep met heel veel kansen en mogelijkheden. Als je zo’n toestanden hebt meegemaakt, gevochten hebt om hier te geraken, dan zijn de struikelblokken die hier nog liggen te verwaarlozen’, verklaart Tine Wyns.

Ze kunnen uitgroeien tot sterke en loyale burgers.

Ook Els beaamt dat: ‘Wij krijgen heel sterke mensen over de vloer. Als vluchteling naar hier komen en je leven hier opnieuw uitbouwen, daarvoor moet je enorm sterk zijn. Die mensen moeten kansen krijgen, maar er is enorm veel discriminatie op de arbeidsmarkt en bij huiseigenaars. De vooroordelen zijn vaak onterecht. Ze vergeten dat als je investeert in mensen, ze na een tijdje ook wel bijdragen aan onze samenleving.’

Hoge drempels

Hoe veel succesverhalen er ook zijn, zowel het CAW als de medewerkers van Samen DiVers en Jakoeboe betreuren dat de Vlaamse samenleving het nog steeds moeilijk heeft met andersgekleurde nieuwkomers.

‘Een Iraakse jongen had een appartement gevonden in een gebouw vol met oude Oostendenaars. In zijn cultuur is het gebruikelijk zich te gaan voorstellen aan zijn nieuwe buren en respect te hebben voor de ouderen. Toen hij vriendelijk aanklopte en vertelde dat hij altijd voor hen zou klaarstaan, kreeg hij keer op keer de deur in zijn gezicht gegooid’, vertelt Els.  

‘Ik ben 27 jaar bezig en ken enorm veel succesverhalen. Mensen die wonen en werken, hun kinderen gaan naar school: je kan ze in niets meer onderscheiden van Vlamingen. Ze dragen bij aan onze samenleving en dat wordt vergeten’, gaat Els verder.

Die kansen zijn vaak erg ver te zoeken. Wilfried vertelt het verhaal van Sunday, die als minderjarige, Nigeriaanse vluchteling in Oostende terechtkwam: ‘Hij was zestien en we konden hem niet zomaar op straat zetten, dus ik heb hem in huis genomen. Vandaag heeft hij drie kinderen en ben ik als een vader voor hem.’

Sunday werkt nog altijd met interimcontracten. Hij heeft een opleiding gevolgd tot heftruckbestuurder en werkt in de bouw. ‘Ze vragen hem altijd terug, maar steeds als interim. In West-Vlaanderen is er een hogere drempel om werk te vinden als je een andere nationaliteit hebt.’

Op mensenmaat

Als ik hem vraag waarom de twee Oostendse organisaties door de jury werden uitverkozen, antwoordt Bert D’hondt: ‘De organisaties werken los van de regeltjes die vaak wettelijk worden opgelegd. Waar hulpverlening in vaak strengere kaders getrokken wordt, slagen zij erin om met vrijwilligers te werken op maat van de mensen in hun doelgroep en wat langer de tijd te nemen indien nodig. Ze geven een stukje menselijke warmte mee, terwijl dat bij professionele hulpverleningsdiensten soms wat moeilijker is.’

‘Hun deur staat altijd open, op ieder moment.’

Ook Lili is vol lof over de werking van Samen DiVers: ‘Hun deur staat altijd open, op ieder moment. Bij andere instanties moet je je inschrijven en rekening houden met openingsuren, maar hier niet. Dit is de eerste plaats waar die mensen naartoe komen.’

‘We proberen echt een dienst te zijn waar mensen zich welkom voelen en voor een warm onthaal te zorgen. Het is al moeilijk genoeg voor hen, overal waar ze binnenkomen moeten ze zich registreren. Er loopt veel fout omdat onze mensen dat niet gewend zijn. Het is een leerproces voor nieuwkomers. Bij ons mogen ze fouten maken,’ vertelt Els, ‘en we proberen de drempel te verlagen.’

Vrijwillige doorstroom

De twee organisaties geven ook kansen om door te groeien: veel mensen die ooit geholpen zijn geweest als nieuwkomer of vluchteling zijn ondertussen actief als vrijwilliger. ‘Het is mooi om te zien dat die mensen ook de zin voor engagement meekrijgen’, gaat Bert D’hondt verder.

Bij Jakoeboe ligt dat anders, omdat hun doelgroep vooral uit mensen zonder papieren bestaat: ‘Je kan ze geen grote verantwoordelijkheden geven. Niet omdat ze het niet kunnen, of omdat ze het niet graag doen. Ze delen graag voedsel uit, schenken koffie of vertalen voor ons. Maar je weet nooit hoe lang dat duurt. Sommige mensen verdwijnen gewoon. We hebben dus een goede, vaste kerngroep nodig.’

‘Mensen worden zelf vrijwilliger omdat ze de organisatie dankaar zijn. Als ze sterker in hun schoenen staan, komen ze naar hier om te helpen’, verklaart Lili.