Overwerkt en onderbetaald: zo leven buitenlandse au pairs in ons land

Je bent jong en je wilt wat. Een goedkope manier van reizen bijvoorbeeld, of je zo veel mogelijk onderdompelen in een nieuwe cultuur. Maar: de volledige last van een gezin dragen, dat zit zelden bij dat wensenpakket. Voor veel au pairs die naar België komen, is net dat de harde realiteit. ‘Ik ging niet akkoord met de voorgestelde plannen, maar ik woonde in hun huis dus ik wist niet goed wat ervan te zeggen.’

‘Mensen van de school of de crèche dachten dat ik de moeder was. De oudste dochter zei soms zelfs “mama” tegen mij. Hun moeder vond dat heel schattig, maar ik vond het ronduit eng’, vertelt Helen* (22). Ze trok op haar twintigste van Madagaskar naar België om als au pair te werken bij een alleenstaande moeder die toen zwanger was en een tweejarige dochter had.

Een au pair die naar België reist, doet dat in het kader van een culturele uitwisseling. Gedurende maximum een jaar trekt de au pair in bij een gastgezin. Daar is het de bedoeling dat de au pair de cultuur en een van onze landstalen leert. Ze krijgen een kamer en minimum 450 euro zakgeld per maand, en in ruil daarvoor helpen ze met een aantal lichte huishoudelijke taken.

In de praktijk worden au pairs vooral ingezet als goedkope huishoudhulp. ‘In België zijn er naar schatting jaarlijks 300 geregistreerde au pairs, waarvan wij er 100 bereiken die uitgebuit worden. Dat is veel’, meldt Omar García van Fairwork, een Belgische organisatie die opkomt voor de arbeidsrechten van arbeidsmigranten, huishoudpersoneel en au pairs. Fairwork is de enige organisatie in ons land die zich inzet voor au pairs. ‘Zelfs bij gezinnen met de beste bedoelingen is de hoofdreden om een au pair te nemen dat die de dagdagelijkse taken verlichten’, zegt García.

‘Bij mijn aankomst werd meteen duidelijk dat niet alles was zoals afgesproken.’

In 2018 bracht een rapport van het Rekenhof de meeste problemen met au pairs al aan het licht. En ook politici, vakbonden en werkgeversorganisaties zijn zich bewust van de problemen: datzelfde jaar publiceerden ze in de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) een adviesrapport op vraag van het Vlaams Parlement. Het advies stelde een hervorming van het statuut van au pair voorop.

García schoof daarvoor mee aan tafel tijdens de voorbereidende vergadering van dat beleidsadvies. Maar vier jaar later is er weinig veranderd.

Geen 9 to 5

‘Bij mijn aankomst werd meteen duidelijk dat niet alles was zoals afgesproken’, steekt Helen van wal. ‘Het huis was chaotisch, de dochter van vijf was verwend, en de uren die in mijn contract waren afgesproken werden totaal niet gerespecteerd.’ Als au pair in België mag je maximaal twintig uur per week en maximaal vier uur per dag “werken”.

‘Ik merk dat veel au pairs niet weten wat hun rechten zijn’, vertelt García. ‘Daarom is mijn voornaamste taak bij Fairwork om jongeren te informeren. Op weekdagen kan iedereen mij contacteren met vragen, en we hebben een infomap in verschillende talen waarin we alles uitleggen.’ Dat is nodig, want de Belgische wetgeving is zelden in het Engels of Spaans te vinden.

De regelgeving over au pairs staat ook vol ambigue termen, zoals ‘lichte huishoudelijke taken’. Hoe definiëren we licht? Helens dag zat altijd goed vol: ‘Mijn ochtend begon met de kinderen wakker maken. Ze sliepen allebei bij hun moeder in bed. Omdat ze langer wilde slapen dan de kinderen, moest ik hen in alle stilte uit bed plukken. Het hele ochtendritueel was mijn taak. ’s Avonds pikte ik iedereen weer op en kookte ik voor het hele gezin. De boodschappen waren ook mijn verantwoordelijkheid, want ik was de enige die kookte.’

‘Het land was in lockdown en de scholen waren gesloten. Ik kon nergens naartoe en moest dag en nacht voor de oudste dochter zorgen.’

Hetzelfde gebeurde bij de Venezolaanse Alejandra* (24). Zij trok in bij een gezin met twee kinderen, een meisje van twee en een jongen van vijf, en er was een baby op komst. ‘Om half zeven stond ik op om de jongste dochter wakker te maken, te wassen en aan te kleden. Ik ruimde op, deed de was en kookte voor het hele gezin. ’s Avonds pikte ik de dochter op bij de crèche, waste ik haar en stak haar in bed. Het voelde alsof ik haar tweede moeder was.’

Flexibiliteit is een must

Au pairs dragen veel verantwoordelijkheid. Hun kwetsbaarheid in deze leefsituatie toont zich vooral wanneer er een onverwacht probleem opduikt. Zoals de ziekte van een van de kinderen, of een wereldwijde pandemie. Hoewel het niet de bedoeling is dat een au pair die onregelmatigheden opvangt, wordt dat wel vaak verwacht.

Toen Helens gastmoeder bij het begin van de coronacrisis werd weggeroepen voor een noodgeval, veroorzaakte dat een onhoudbare situatie. ‘Omdat ze nog borstvoeding gaf, besloot ze de baby mee te nemen. Eerst was het maar voor een nacht, maar uiteindelijk kwamen ze zes dagen niet naar huis. Het land was in lockdown en de scholen waren door corona gesloten. Ik kon nergens naartoe en moest dag en nacht voor de oudste dochter zorgen.’

‘Dat was zo intens’, vertelt ze. ‘Toen de moeder weer thuiskwam, bedankte ze me en schreef ze een extra centje over. Maar ik kreeg niet de indruk dat zo besefte hoe zwaar die week was geweest.’

Helen had ook het gevoel dat de moeder tout court niet begreep hoe zwaar het was om voor twee kinderen te zorgen. ‘De baby werd geboren toen ik al een aantal maanden bij hen inwoonde. Daardoor had de moeder zelf nooit alleen voor een peuter en een baby gezorgd.’

Soms eiste de gastmoeder dat Helen en de kinderen urenlang buiten bleven en aten, putje winter, zodat zij rustig kon werken. ‘Wanneer de kinderen lawaai maakten terwijl ik kookte of hen waste, werd ze kwaad. Maar het zijn kinderen. Die zijn nooit echt stil.’

Uren ‘goedmaken’

Als au pair moet je een modelcontract tekenen met je gastgezin. Daarin wordt afgesproken hoeveel en welke uren je zal werken, en het contract dient ook als controlemiddel.

Jammer genoeg lijken veel gastouders lak te hebben aan vooraf gemaakte afspraken. ‘De moeder kwam vaak uren later thuis dan afgesproken’, vertelt Helen. ‘Als ze ‘s avonds bijvoorbeeld voorstelde om haar dochter zelf naar school te brengen, moest ik het de ochtend erna toch bijna altijd zelf doen.’

‘Het maakte haar ook niet uit of ik plannen had. De oudste ging tijdens de zomervakantie op kamp. Ik zou haar daar afzetten en naar een vriendin gaan, maar toen ik aankwam was er niemand. Blijkbaar had de moeder zich van dag vergist en dus moest ik haar dochter opvangen’, zegt Helen. ‘Dat ik eigenlijk plannen had, was volgens de moeder niet haar probleem. Die dag werkte ik tien uur.’

‘In juli zou de familie drie weken op vakantie gaan zonder mij’, vertelt Alejandra. ‘Daarvoor had de mama een schema gemaakt waarop stond hoe ik die uren zou goedmaken. Ik was het daar helemaal niet mee eens, maar ik woonde in hun huis, dus ik wist niet goed wat te zeggen.’

Het modelcontract is nochtans een schema en geen uurrooster. Het is dus niet de bedoeling dat je een au pair gemiste uren laat inhalen. Daarbovenop heeft een au pair ook recht op vakantie.

‘Uiteindelijk ben ik voor geen enkel extra gewerkt uur betaald. Tenzij je de simkaart meerekent die ik kreeg voor Sinterklaas.’

Gastouders vragen immens veel van au pairs, en die krijgen er weinig voor terug: ‘Soms zei de moeder dat ze mij zou laten uitslapen tot acht uur, of dat ik maar vier uur zou moeten werken’, voegt Helen nog toe. ‘Alsof dat een toegift is… Uiteindelijk zorgde ik ervoor dat ik elk weekend weg was, omdat dat de enige manier was om vrij te krijgen.’

Te weinig loon

Au pairs werken zelden minder dan het aantal toegestane uren, en dat is verboden. Wanneer au pairs toch meer werken dan twintig uur per week, dan beschouwt de wet dat als ‘werke als dienstbode’. In dat geval heeft de au pair recht op het minimumloon voor elk extra gewerkt uur.

In realiteit springen veel ouders daar erg creatief mee om. Ook bij Alejandra was dat het geval. ‘Tijdens ons eerste telefoongesprek vroeg de moeder hoe ik vergoed wilde worden voor alle extra uren. Toen ik zei dat ik betaald wilde worden, reageerde ze bijna beledigd. Ze vertelde me dat veel Belgische gastgezinnen hun au pairs vergoeden met treintickets of een simkaart, maar dat wilde ik niet. Uiteindelijk ben ik voor geen enkel extra gewerkt uur betaald. Tenzij je de simkaart meerekent die ik kreeg voor Sinterklaas.’

‘Sommige maanden kreeg ik honderd euro extra, maar de meeste maanden was dat vijftig euro’, vertelt Helen. ‘Ik wist dat dat niet genoeg was, maar ik wist evenmin waar ik wél recht op had. Omdat mijn gastmoeder een juridische baan heeft, ging ik ervan uit dat ze wel correct zou handelen. Dat had ik fout ingeschat. Want een paar dagen nadat ik contact opnam met het au-pairbureau om mij te informeren, was het papiertje met mijn overuren verdwenen.’

Grensoverschrijdend gedrag

Overwerkt zijn en onderbetaald worden, dat zijn op zich al ernstige problemen met het huidige au-pairstatuut. Maar het kan nog op andere manieren fout lopen, zoals bij Itzel* (25) uit Mexico. Ze was 23 toen ze aan de slag ging als au pair bij een gezin met twee kinderen, een zoon van twee en een dochter van vier jaar.

‘Ik werd verwend’, vertelt Itzel. ‘Ik kreeg 450 euro per maand en had hoogstens een uurtje werk per dag. Daarnaast vergoedden ze alles was ik deed, van mijn trein naar de Franse les tot de shampoo om me te wassen. Ik kreeg zelfs kleren cadeau.’

Het geluk van Itzel kwam met onaangename bijverschijnselen. ‘Ik was nog aan het uitpakken toen de vader mijn kamer binnenkwam en vroeg of ik een probleem had met verborgen camera’s’, vertelt Itzel. ‘Dat was raar, maar ik lachte het weg. Toen hij uit mijn kamer was, heb ik alles wel meteen ondersteboven gekeerd op zoek naar een camera, maar die heb ik niet gevonden.’

‘De vader toonde me graag pornografische foto’s op zijn gsm’, vervolgt Itzel. ‘Als we samen in de zetel zaten, zette hij altijd seksueel getinte anime op of hij probeerde met zijn hoofd op mijn schoot te liggen. Hij herhaalde steeds hoe jammer hij het vond dat ik zo jong was. Die opmerkingen maakte hij waar zijn vrouw bij was, maar die zei er niks van.’

Afhankelijk van gastgezin

‘Het au-pairstatuut is een verblijfsstatuut en geen werkstatuut, maar dat is vaak onduidelijk’, zegt Omar García van Fairwork. ‘Een van de problemen met de wetgeving is dat die uit 1999 dateert. Toen werd ervoor gekozen om voor au pairs dezelfde procedure te gebruiken als voor huispersoneel. Elke au pair in België heeft dus een arbeidskaart, maar dat klopt niet omdat ze geen werknemers zijn.’

Au pairs zijn jong, tussen de 18 en de 26 en veelal vrouw. De meesten hebben geen kennis over het land, de wetgeving of de taal.

Daar komt nog eens bij dat het statuut eigenlijk enkel van toepassing is op jongeren van buiten de Europese Unie. Voor Europese au pairs is er geen specifieke regelgeving. Zij worden zelden geregistreerd, waardoor niemand hen kan traceren.

Au pairs zijn jong, tussen de 18 en de 26 en veelal vrouw. De meesten hebben geen kennis over de wetgeving, de taal of het land waar ze terechtkomen. Dat maakt van hen een uiterst kwetsbare groep. ‘Je verblijfskaart hangt vast aan het gezin’, voegt García toe. ‘Je mag natuurlijk wel veranderen, maar je kunt nergens heen als je aan de deur wordt gezet voordat je een nieuw gezin vindt.’

Itzel probeerde twee keer om haar gastgezin te verlaten, maar de vader overhaalde haar steeds om te blijven. Ze had schrik om haar verblijfskaart te verliezen. Daarom besloot ze op zoek te gaan naar een nieuw gezin zonder haar eerste gastgezin daarvan in te lichten. ‘De situatie was voor mij niet langer houdbaar.’

‘Op zaterdag vond ik een nieuw gastgezin en op maandag zou ik bij hen intrekken. Dat vertelde ik mijn gastgezin pas toen ik met ingepakte koffers aan de deur stond. De moeder begon meteen hysterisch te schreeuwen en de vader sloot alle deuren, waardoor ik vastzat.’ Uiteindelijk raakte Itzel weg, maar pas nadat ze haar arbeids- en simkaart hadden teruggevraagd.

Corona

Ook de coronacrisis veroorzaakte problemen. Het geïsoleerde bestaan van au pairs werd voor Helen plots ondraaglijk. ‘Toen het land volledig in lockdown ging, mocht ik niemand meer zien. Een wandeling in het park was verboden. Zelfs mijn vriend zien was uit den boze. De moeder zag natuurlijk wél nog mensen.’

‘Omdat ik altijd thuis was, had ik ook geen vrije dagen meer. Toen de maatregelen tijdens de zomer versoepelden, mocht ik weer afspreken met mijn vriend. Ik ontdekte dat de moeder aan een aantal vriendinnen had gevraagd om mij in de gaten te houden.’

‘Veel gezinnen ontvangen elk jaar een nieuwe au pair. Zonder contact met de vorige is het heel makkelijk om hen keer op keer slecht te behandelen.’

García: ‘Wanneer een au pair bij mij langskomt en duidelijk wordt uitgebuit, raad ik altijd aan om klacht in te dienen bij de sociale inspectie. Ik volg het dossier volledig mee op en als het nodig is, ga ik mee tot in de rechtbank.’

Maar vaak zijn au pairs alweer in hun thuisland of zijn alle bewijzen verdwenen, zoals bij Helen. ‘Ook dan heeft een klacht nog nut voor de volgende au pair’, zegt García. ‘Veel gezinnen ontvangen elk jaar een nieuwe au pair. Zonder contact met de vorige is het heel makkelijk om hen keer op keer slecht te behandelen. Een klacht kan er voor zorgen dat het voor zulke gezinnen moeilijker wordt om een au pair te nemen.’

García vindt het hoog tijd dat het hele au-pairsysteem wordt afgeschaft. ‘Het is al lang geen cultureel programma meer, maar een manier om goedkope dienstboden binnen te halen. Behandel en betaal hen er dan ook naar.’

Facebookgroepen

De politiek erkent het probleem. ‘We hebben inderdaad te maken met een zeer complexe regelgeving, want hoewel het om een culturele uitwisseling gaat, zijn er wel degelijk elementen van arbeid vervat in de rol die de au pair opneemt’, reageert Liese Vleirick-Lecluyse, pers- en communicatiemedewerker van het kabinet van Hilde Crevits (tot voor kort Vlaams minister van Werk en Economie, red.). ‘In 1999 is daarom beslist om voor niet Europese au pairs een arbeidskaart te vragen.’

‘Het is belangrijk om voor au pairs die niet uit de Europese Unie komen een gelijkaardig controlesysteem op poten te zetten. Minister Crevits heeft bij federaal minister van Werk Pierre-Yves Dermagne aangedrongen om een arbeidsstatuut te creëren voor alle au pairs. Het gevolg hiervan zou dan natuurlijk wel zijn dat het aspect van de culturele uitwisseling volledig wegvalt, daarbij zou ook een hoger loon voorzien moeten worden.’ 

Vooralsnog gaf Minister Dermagne geen gevolg aan het verzoek. ‘Een element uit het onderzoek van het Rekenhof en de SERV dat Vlaanderen nog kan opnemen, is het werken met erkende au-pairbureaus’, voegt Vleirick-Lecluyse nog toe.

In België is het, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland, niet verplicht om een agentschap te gebruiken. Het wordt soms wel gedaan, maar de populairste methodes om een au pair te vinden zijn Facebookgroepen of de website AuPairWorld.

Plaatsing via erkende agentschappen? Dan moeten de huidige agentschappen eerst grondig gelegitimeerd worden, vindt García. ‘Momenteel zijn agentschappen in België geen officiële partij. Iedereen die een leuke website kan maken met een aantrekkelijke slogan kan er dus één beginnen. Ze werken met de perceptie van legaliteit, maar hebben in principe geen meerwaarde.’

Je betaalt een au-pairbureau dus vooral om de administratieve rompslomp wat makkelijker te maken. Daar is niets mis mee, maar sommige uitzendbureaus gaan verder dan dat. ‘Voor au pairs is er in België maar één geldig document, het modelcontract’, vertelt García. ‘Maar veel bureaus laten au pairs een code of conduct of family guidelines tekenen. In werkelijkheid zijn die documenten gewoon takenpakketten, die ook nog eens illegaal zijn.’

Au-pairagentschap Double Dutch erkent dat er te weinig controle is op Belgische agentschappen, maar vindt het jammer dat ze zo met de vinger gewezen worden. ‘Wij werken volledig legaal’, reageert Eleonora Martens van Double Dutch.

‘Ik zie dat problemen zich vooral voordoen bij gezinnen die hun au pair via het internet zoeken’, vervolgt Martens. ‘Zonder enige screening kan ook iedereen zich au pair noemen. Dat is niet oké. Daarbovenop werken de meeste au pairs met plezier wat meer, al moet daar natuurlijk wel een correcte vergoeding tegenover staan.’

Natuurlijk zijn er talloze positieve au-pairervaringen. Maar die worden overschaduwd door alle gevallen van overwerken, onderbetalen, seksueel grensoverschrijdend gedrag of extreme controle. Zolang een goede inspectie uitblijft, agentschappen in een schemerzone blijven werken en eender wie iemand in huis kan nemen, zullen er problemen blijven opduiken. De bal ligt nu in het politieke kamp.

Website AuPairWorld liet weten ‘aangedaan te zijn door alle verhalen die in dit stuk worden aangehaald, en dat ze er alles aan doet om die situaties te vermijden. AuPairWorld is een self-matching platform, wij spelen geen enkele rol bij het kiezen of plaatsen van een au pair.’ Hiermee wast het platform zijn handen in onschuld.

*De namen in dit stuk werden aangepast om de privacy van de getuigen te beschermen.

Dit artikel van Fee De Pauw werd bekroond met een What the media Award voor aanstormend journalistiek talent. De opdracht voor deelnemende jongeren was om een journalistiek stuk te maken over het thema ‘ongehoord’.  De reactie van AuPairWorld en het kabinet van minister Hilde Crevits werden op 1 juni toegevoegd aan dit artikel.