Van Fela tot Nneka: muziek uit Naija

Fela Anikulapo Kuti (1938-1997) vond in Nigeria de zogenaamde Afrobeat uit: een fusion van funk, jazz, salsa, calypso met juju, highlife en Afrikaanse ritmes. De nummers brachten je in een trance, konden eindeloos doorgaan en riepen vooral op tot verandering en protest tegen het establishment.

Fela was ook een diep spiritueel iemand die zijn huis annex muziekclub veeleer zag als een schrijn: een muziektempel in alle betekenissen van het woord. Een haven voor vrijdenkers in een door geweld en corruptie verscheurd Nigeria.

‘Ook al was hij zonder twijfel een gigantisch muzikaal talent’, aldus Nigeriaans schrijver Ayo Sopitan, ‘toch was het veeleer de boodschap in zijn muziek, meer nog dan zijn beats, die hem een plek gaf tussen de groten der Afrikaanse muziek: Miriam Makeba, Youssou N’dour, Lucky Dube, Salif Keita, Hugh Masekela’.

Van afrobeat naar afro-kapsel

Tijdens mijn reis naar Nigeria ontmoette ik tal van muzikanten en gewone burgers die iets met Fela hebben. Straatjongens en slumdogs zingen zijn opruiende teksten nog altijd na of schrijven hun eigen protestsongs. En in een winkeltje in de slums van Abuja vind ik illegale kopieën van zijn muziek en van de Fela-documentaire Music is the Weapon.

‘200 arrestaties’

In Freedom Park, een cultureel centrum gebouwd op de grondvesten van een oude Britse gevangenis, zoek ik muzikale adepten van the Black President. Freedom Park is ommuurd en omvat onder meer een restaurant en café, een museum en repetitielokalen. Waar vroeger de galg stond, staat nu het podium.

Een zekere Nneka paradeert haar adembenemende afrokapsel doorheen de members lounge van Freedom Park. De Duits-Nigeriaanse zangeres is ingevlogen om te figureren in een Nollywood-film. De titelsong van haar derde album Soul is Heavy heeft weinig of niets met Afrobeat, is veeleer soul, maar bevat toch aardig geëngageerde lyrics: A power hungry class of army arrangements / stealing money in my country’s plight /A soldier pretending to be a politician/ you teacher who no nothing do not teach me lies.

‘Fela was behalve een begenadigd trompet- en saxofoonspeler ook een groot criticaster van de corruptie binnen zijn regering’, schrijft Ayo Sopitan op zijn blog, ‘en hij haalde zich telkens opnieuw de wrok van het regime op de nek. Dat leverde hem zowat 200 arrestaties op en hij belandde meermaals achter de tralies’.

De ergste raid op Fela’s Kalakuta Republiek vond plaats in februari 1977. Hijzelf, vele van zijn danseressen en zelfs zijn moeder werden gemolesteerd en/of verkracht door de ordediensten.

Age of Aquarius

Fela Kuti’s commune is al lang met de grond gelijk gemaakt. Zijn zoon Femi heeft vandaag zijn eigen Africa Shrine, en treedt elke zondag op, verneem ik in Freedom Park. De eigenaar van Hotel Bogobiri, een hub voor artiesten en journalisten op Lagos Eiland, kan mij erheen brengen. Hij gaat toch met vaste stip naar Femi luisteren.

Ik besluit mijn zoektocht voort te zetten in Bogobiri. Behalve de sympathieke leden van de huisband (Peter Aletor, Ify en Pope Rothos Ifetu), loop ik er ook Francis Goldman tegen het lijf, Wura Samba en de Jamaicaanse reggae-legende Don Carlos. Die heeft zonet opgetreden tijdens Felabration, een jaarlijks terugkerend muzikaal evenement ter ere van de in oktober geboren Fela. Weinig praatziek, maar hartelijk, blaast Don Carlos een zoete wolk voor zich uit en schudt me de hand.

Ik tref er ook Duro Ikujenyo, voormalig pianist van Fela’s band Egypt 80 en nu een begenadigd solo-artiest. Volgens muziekproducer Kunle Tejuoso en tevens eigenaar van de legendarische platenzaak in Lagos, Jazzhole, is Duro één van de zeldzame waardige opvolgers van Fela’s Afrobeat-muziek. ‘Duro Ikujenyo is de echte afrobeat-discipel. Hij heeft geleefd en gewerkt in de oorspronkelijke Kalakuta Republiek. Hij heeft Fela’s muziek en de cultuur achter Fela’s spirituele kracht bestudeerd en in zich opgenomen. Ook al neemt zijn interpretatie van die kracht soms een andere richting, de essentie blijft dezelfde’.

Fela Kuti is maar halfdood

Duro ontmoette Fela in 1976 toen die in het Lagos University Teaching Hospital belandde,  lamgeslagen door de politie. In jazzhole koop ik zijn eerste CD Ase.

Later geeft hij me nog een CD van zijn live optreden in Osogbo, een heilige plek voor de Yoruba.

Pe Osun is opgedragen aan Osun, de watergodin van de Yoruba.

Soms platzak, altijd op schok met wat brood en mayonaise, tracht Duro me na het breken van de bittere maar oppeppende kolanoot – die Yoruba-traditie wou ik echt uitproberen – diets te maken dat traditionele planten beter zijn dan voorverpakte waren uit de supermarkt. Meer nog dan wat hij zegt, is Duro’s levensstijl een aanklacht tegen de kwalen die die Fela reeds aankaarte in zijn lezenswaardige biografie This bitch of a life : material greed, individual selfishness, class snobbery, puritanical mores and submission to the standards laid down by the West.

Begeesterd pleit Duro voor Fela’s Age of Aquarius – later ook de naam van een eigen trio – en trekt van leer tegen de religies ‘uit het Westen’, die als een vuur om zich heen grijpen en Lagos’ oude pakhuizen omtoveren in Pinksterkerken. Fela had altijd gepleit voor Africanism & Blackism en dus ook voor een terugkeer naar een meer inheemse spiritualiteit, weggevaagd door de Westerse kolonisator.

Seun en Femi

Ayo Sopitan is sceptischer wat betreft Fela’s erfenis. ‘Onze huidige regering is de belichaming bij uitstek van buitensporige dieverij, maar we hebben geen muzikanten meer zoals Fela, die het van de daken schreeuwen. Artiesten vandaag doen alles om op een goed blaadje te staan bij de regering zodat ze gunsten of gigs krijgen’.

Wat met Fela’s zonen Seun en Femi dan? vraag ik aan Kunle. Zoon Femi heeft toch ook een African Shrine. ‘Femi is zeker zijn eigen man. Hij doet zijn eigen ding en dat heeft hij altijd al gedaan, vanaf hij tiener was. Zijn versie van afrobeat is veel energieker en intenser. Jongere broer Seun daarentegen zet in feite vaders band voort en wijkt slechts zelden af van de traditionele afrobeat vibe’.

Felakolieten?

Fela kunnen we niet meer live beluisteren - hij stierf op 58-jarige leeftijd -  en Femi treedt net op wanneer we terug naar België vliegen. Dus vragen we Kunle Tejuoso om een playlist samen te stellen van waardige opvolgers.

‘Een moeilijke opgave’, zegt Tejuoso, ‘want afrobeat wordt in Nigeria nog maar weinig gespeeld’. Hij doet niettemin een zeer verdienstelijke poging!

Funsho Ogundipe/Ayetoro ‘is advocaat van opleiding, komt uit een middenklassersgezin en woont in Lagos. Hij is keyboard-speler en mengt op intelligente wijze allerhande invloeden in zijn afrobeat. Beheerst afrobeat tot in zijn vezels’.

Dele Sosomi ‘heeft met Fela gespeeld en later ook met Femi voor hun wegen scheidden. Een fantastische keyboardspeler uit de UK en beheerst de afrobeat vibe als geen ander’.

Duro Ikujenyo ‘zou je gerust kunnen omschrijven als de hogepriester van de afrobeat. Heeft een waarachtig begrip van de underground spirituele finesses van afrobeat’.

Lagbaja ‘is een multi-instrumentalist, heel creatief, en voegt veel drama en satire toe aan zijn interpretatie van afrobeat. Hij kan je weer helemaal in de sfeer van toen brengen, die wicked vibe die je in zijn greep krijgt’.

In het winternummer van MO*magazine kan je een grote reportage over Nigeria lezen. Je kan dit winternummer gratis krijgen als je een abonnement bestelt voor slechts 20 euro. Stuur vandaag nog een e-mail naar promotie@mo.be of bel 02/536 19 77.