Vluchten bepaalt het leven van iedereen

Domiz, Irak – ‘De kinderen waren op school toen de tanks langs de huizen daverden. Op blote voeten rende ik het huis uit. Ik moest mijn kinderen zo snel mogelijk in veiligheid brengen’, vertelt de 35-jarige Bushra Abdi Ahmed. Het is intussen meer dan twee jaar geleden dat Bushra haar dochters van school haalde om hen in hun huis in Damascus schuil te houden.

‘Thuis was het niet veiliger, maar we waren samen.’

‘Thuis was het niet veiliger,’ vervolgt Bushra, ‘maar we waren ten minste samen.’ Het conflict in Syrië woedde al maanden en de gevechten waren er enkel heviger op geworden toen Bushra besloot dat ze niet langer in de Syrische hoofdstad konden blijven. ‘We zaten gevangen in ons eigen huis. ’s Nachts werden we wakker gehouden door bommen die voortdurend rondom ons insloegen.’

Als Koerdische ontvluchtte Bushra samen met haar familie de Syrische hoofdstad. Ze trokken naar haar oom in Qamishli, een stad in de Koerdische regio van Syrië, zo’n duizend kilometer ten noorden van haar thuisstad en vlakbij de Iraakse grens. Niet veel later staken ze de grens over, op zoek naar rust en veiligheid.

Hadiya (12j), de oudste dochter, herinnert zich de tocht nog levendig. ‘Honderden mensen stonden aan de grens te wachten, we moesten ons inschrijven in een kantoortje voor we met de boot naar de overkant mochten,’ getuigt ze. ‘Ik wist dat het aan de overkant beter was, maar ik was zo verschrikkelijk triestig. Ik had het gevoel dat ik honderd kilo woog, zo zwaar was het om op dat bootje te stappen.’

Een kwart miljoen mensen op de vlucht

Vorig jaar maakten minsten 50.000 Syriërs de oversteek naar de autonoom Koerdische regio in Irak, langs een grens die slechts sporadisch geopend werd.

ECHO, het departement voor humanitaire hulp van de Europese Commissie schat het aantal Syrische vluchtelingen in Irak op meer dan 250.000 sinds de start van het conflict in Syrië.

‘Vier jaar geleden was Syrië het land dat onderdak bood aan het grootste aantal vluchtelingen ter wereld, amper een paar jaar later werden de Syriërs zelf het volk met het hoogste aantal vluchtelingen,’ aldus Javier Rio Navarro, verantwoordelijke van ECHO in Irak. ‘Nog dagelijks komen Syriërs in Irak aan, hopend op betere levensomstandigheden. Ondertussen slaan ook steeds meer Irakezen op de vlucht voor IS die inmiddels hier ook een enorme dreiging vormt,’ vervolgt hij. ‘De kampen zijn overbevolkt en de lokale bevolking kan de druk amper nog verdragen. We spreken van een humanitaire crisis maar we stevenen af op een humanitaire catastrofe.’

‘We dachten dat we hier een maand zouden blijven’

‘Het leven gaat gewoon door, ook in het kamp.’

Het vluchtelingenkamp in Domiz barst net als de vele andere kampen in Irak stilaan uit zijn voegen.

En terwijl dagelijks nieuwe gezinnen in het kamp aankomen, proberen de vluchtelingen van de eerste dag hun leven terug op de rails te krijgen.

‘We dachten dat we hier een maand zouden blijven,’ vertelt Bushra, terwijl ze consciëntieus de thee inschenkt. ‘Twee jaar later zitten we hier nog’, zegt ze met een onzekere lach.

Net als vele andere vluchtelingen in het kamp stond sinds haar aankomst elke dag in het teken van de terugkeer naar Syrië. ‘Mijn dochters zijn de eerste maanden niet opgehouden met huilen. We wilden zo snel mogelijk terug.’

Maar die fase van verzet lijkt nu voorbij. Afgelopen zomer, toen temperaturen oplaaiden tot ver boven de veertig graden, maakte Ali Khayreddin, de man van Bushra, komaf met het leven in een tent. Hij bouwde op dit stukje onbestemd land een eigen huis. ‘De winter vorig jaar was vreselijk. Onze tent stond bijna voortdurend onder water en de hevige wind verwoestte de zeilen,’ vertelt Khayreddin van achter zijn werktafel in het belendende gebouwtje. ‘We kunnen hier voorlopig niet weg,’ vertelt hij. ‘Ik wil de kinderen een thuisgevoel geven, en een beetje ruimte voor als ze moeten studeren.’

Met bakstenen en cement trok hij deze basiswoning eigenhandig op. Na een maandenlang ontheemd gevoel probeert hij de draad van het leven in Syrië terug op te nemen. Hij opende een kleine fotozaak en werkt in het kamp als huwelijksfotograaf, een baan die hij vijftien jaar lang uitoefende in Damascus. ‘Het leven gaat gewoon door, ook in het kamp.’

Khayreddin staart naar een aftands computerscherm. Het geluid van de verouderde computerbak gonst door de ruimte terwijl hij de foto’s van een pas gehuwd paar bewerkt. ‘Er is minder werk dan in Syrië. Slechts één of twee huwelijken per week, maar het is belangrijk om bezig te blijven.’

Voor het eerst in lange tijd voelt Bushra zich opnieuw een beetje thuis. Maar voor de honderden nieuwkomers in het kamp, die slechts een tentzeil hebben om zich tegen de barre wintermaanden te beschermen, is dit allesbehalve thuiskomen.

‘De lokale overheid heeft maanden geleden haar capaciteit om vluchtelingen op te vangen overschreden,’ vertelt Lieve Veide, persverantwoordelijke van ve VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in Irak. Door de aanhoudende crisis maakte ECHO deze maand nog een extra 3 miljoen euro vrij voor opvang van de vluchtelingen. Dit brengt het totaal op meer dan 20 miljoen euro sinds januari dit jaar. ‘De humanitaire hulp die we krijgen van ECHO is cruciaal, maar zelfs die volstaat niet om alle hulpbehoevenden op te vangen,’ aldus Veide.

Het leven wordt onbetaalbaar

Mamzawa, Irak – ‘Op amper twee jaar tijd, is het leven hier dubbel zo zwaar en dubbel zo duur geworden,’ vertelt de 48-jarige Asma Hassan. Hassan woont al vijftien jaar in Mamzawa, een arme wijk aan de rand van de Koerdisch Iraakse hoofdstad Erbil. ‘Mijn man en ik kwamen hier wonen, omdat de prijzen in de stad voor ons te hoog waren. Maar intussen is dat voordeel verdwenen, en hebben we enkel nog de nadelen,’ aldus Hassan die haar hele jeugd in de stad opgroeide.

‘Op amper twee jaar tijd, is het leven hier dubbel zo zwaar en dubbel zo duur geworden’

Ze ruilde de stad in voor een afgelegen stukje land om de financiële druk het hoofd te kunnen bieden. Maar Hassan is niet de enige die hierheen kwam uit economische overweging. Vandaag telt Mamzawa meer dan 35.000 inwoners. Ongeveer de helft daarvan zijn Syrische vluchtelingen die met de eerste grote vluchtelingenstroom twee jaar geleden naar Irak kwamen of Irakezen die sinds de opmars van de strijders van de Islamitische Staat in juni van dit jaar op de vlucht sloegen.

Buurten zoals Mamzawa zijn gegeerd omwille van de lage huurprijzen, maar met de recente golf vluchtelingen steeg de vraag naar huisvesting exponentieel en zijn de prijzen in vele gevallen verdubbeld.

‘Als het kon, keerde ik terug’

Dat vertelt ook de Syrische Mohammed Ali die twee jaar geleden samen met zijn gezin hierheen vluchtte. ‘Deze maand bedroeg de huurprijs €120, maar vanaf volgende maand moeten we €250 betalen,’ getuigt hij. Met zijn dertien kinderen en twee hoogzwangere vrouwen woont hij in een bouwvallig schuurtje in Mamzawa. Het dak bestaat uit niet meer dan een zeil en in de kozijnen van de ramen zit geen glas. ‘In Aleppo hadden we ons eigen huis. Hier betalen we stukken van mensen voor iets wat niet eens een huis genoemd kan worden,’ vertelt Ali. ‘Als het kon, keerde ik terug, ik ben niet voor of tegen het regime van Assad, maar mijn huis is verwoest dus we hebben geen keuze.’

De druk van de aanhoudende vluchtelingenstroom eist zijn tol. Elke dag staat Ali ’s ochtends vroeg op de hoofdbaan die leidt naar Erbil. Als hij geluk heeft, pikt iemand hem daar op om in de stad te werken als elektricien of schilder, maar ook dat wordt steeds moeilijker.

‘Twee jaar geleden had ik elke dag werk, nu ben ik al blij als ik één dag per week kan werken,’ vertelt Ali. ‘Vluchtelingen zoeken allemaal werk. We staan allemaal op die hoofdbaan en niet iedereen kan mee naar de stad.’ De regen druppelt de huiskamer binnen terwijl hij zijn verhaal vertelt. Thee wordt hier niet geschonken, want voor gas om het vuur aan te maken is er geen geld.

Ali voelt net als Hassan dat het leven hier stilaan onhoudbaar wordt. De prijzen voor huisvesting en voedsel zijn de lucht ingegaan, en dagelijks stranden hier nieuwe vluchtelingen. ‘Er is onvoldoende eten voor de kinderen, en transport naar de stad is onbetaalbaar,’ zegt de 44-jarige Ghazala, één van Ali’s vrouwen.
Maar ook voor de nieuwkomers is het leven hier geen pretje. ‘We zijn naar hier gekomen omdat vrienden ons lieten weten dat het leven hier goedkoper is,’ vertelt Abu Abdo. Hij kwam hier vorige week aan met zijn vrouw en vijf dochters. ‘Maar we hebben hier niets.’ Abdo wil hier zo snel mogelijk weg. ‘Niet alleen met de lokale Iraakse bevolking, maar ook tussen de Syriërs onderling, voel ik voortdurend spanning. Hier in Mamzawa is er geen plaats meer voor ons.’

Een onzekere toekomst

‘Er komt af en toe steun van de NGO’s, maar de vijandigheid is zo extreem, dat ik me vaak schuldig voel die hulp aan te nemen.’

Abdo woonde afgelopen maand nog met zijn familie in Damascus. Van daaruit reisde hij op en af naar Dubai om er als chauffeur te werken voor een oliesjeik. Maar nu hij in Irak het vluchtelingenstatuut gekregen heeft, is zijn toekomst erg onduidelijk. ‘Als ik Irak verlaat, verlies ik het vluchtelingenstatuut en kan ik niet meer terugkomen,’ vertelt Abdo. ‘Maar ik kan mijn vrouw en dochters hier toch niet alleen achterlaten?’ Als Abdo’s familie samen wil blijven, kan dit voorlopig enkel in deze schrijnende omstandigheden. ‘Er komt af en toe steun van de NGO’s, maar de vijandigheid is zo extreem, dat ik me vaak schuldig voel die hulp aan te nemen,’ aldus Abdo.

Terwijl Hassan probeert haar huis te behouden en Abdo een manier zoekt om hier weg te geraken, maakt Ali plannen om in één van de vele leegstaande en onafgewerkte gebouwen in Erbil te trekken. ‘Daar moeten we geen huur betalen, en wonen we toch in de stad,’ aldus Ali. Maar met de winter voor de deur, kan zo’n leegstaand pand geen bescherming bieden voor Ali’s gezin en de twee baby’s die ze verwachten.