Vrijwilligerswerk in Zuid-Afrika

Het uitbouwen van een vrijwilligersbeleid is sinds drie jaar een aandachtspunt voor het Zuid-Afrikaanse jeugdbeleid. Al moet de term ‘vrijwilligerswerk’ in de Zuid-Afrikaanse context zeer ruim bekeken worden. Meer dan in Vlaanderen wordt vrijwilligerswerk voor jongeren eerder gezien als een bijdrage aan de ontwikkeling van de gemeenschap of het oplossen van maatschappelijke problemen dan als een persoonlijke verrijking van de jongere in kwestie.

Tthuseng Mphahlele volgt het thema op voor het Zuid-Afrikaanse ministerie voor Jeugdontwikkeling: ‘We behartigen de positie en het welbevinden van jongeren in Zuid-Afrika. We zorgen er mee voor dat er in vijf prioritaire domeinen een jongerenbeleid wordt uitgebouwd: onderwijs, economische participatie, welzijn en gezondheid, onderzoek en beleid, en degelijk bestuur.’

‘We sporen organisaties en bedrijven aan om jongeren te engageren als vrijwilliger en hen te ondersteunen bij hun professionele ontwikkeling.’

Onder andere het uitbouwen van praktijkstages in het voortgezet onderwijs en het vrijwilligerswerk in het jeugdwerk worden door het NYDA ondersteund. Maar werk vinden is het belangrijkst.

Mphahlele: ‘Vrijwilligerswerk kan een opstap zijn tot een echte job. We sporen organisaties en bedrijven aan om jongeren te engageren als vrijwilliger en hen te ondersteunen bij hun professionele ontwikkeling.’

‘Dit vrijwilligerswerk is strikt gereglementeerd: jongeren moeten écht kansen krijgen om te leren, en hun gemaakte onkosten moeten worden vergoed.’

Elke sector heeft zijn eigen opleidingsprogramma om organisaties en jongeren bij elkaar te krijgen, zoals bijvoorbeeld het ‘Jongeren bouwen’-programma in het plattenlandsontwikkelingsbeleid: ‘Hier krijgen jongeren de kans om mee huizen te leren bouwen in de gemeenschap waar ze deel van uitmaken.’

Lijkt dit dan niet sterk op onbetaalde gemeenschapsdienst? Het inzetten van - werkloze - jongeren om maatschappelijke noden te ledigen? Of dient het vrijwilligerswerk om het falende onderwijsbeleid te maskeren?

Toekomstperspectief

Mphahlele reageert dat de Zuid-Afrikaanse context niet vergelijkbaar is met die in Vlaanderen: ‘Zuid-Afrika heeft een enorm aantal werkloze jongeren, in sommige regio’s loopt hun aantal zelfs op tot 75% van de min 35-jarigen. Velen onder hen zijn laag- of ongeschoold, anderen hebben enkel een diploma van matriek - de middelbare school.’

‘Wij moeten creatief zijn met die grote groep aan potentieel die zich thuis zit te vervelen. Door hen in contact te brengen met een skill development program hopen we hen te motiveren om zelf hun toekomst in handen te nemen, een effectieve arbeidsattitude te ontwikkelen en ervaring op te doen.’

‘Bovendien merken mogelijke werkgevers dat jongeren voldoende potentieel in zich hebben als je hen maar een kans geeft dit te tonen en verder te ontwikkelen. In een jonge democratie als de onze moeten àlle sectoren - zowel profit, non-profit als de overheid - samenwerken om de jonge generatie een toekomstperspectief te geven. En dat doe je niet alleen door eisen te stellen, maar ook door echt kansen te geven.’

Ubuntu-gevoel   

‘Wanneer je jongeren de wortel voorhoudt dat ze door vrijwilligerswerk aan een échte job zullen raken, worden ze vroeg of laat gefrustreerd omdat de beloofde job uitblijft.’

Maar niet iedereen vindt het formaliseren en institutionaliseren van vrijwilligerswerk als opstap naar werk positief.

Jeff Mkhwanazi, directeur van de South African Agency of Youth Clubs, pleit ervoor om vrijwilligerswerk niet als dé oplossing te zien voor alle problemen waar jongeren in Zuid-Afrika mee worstelen: ‘In eerste instantie moet je gepassioneerd zijn door het vrijwilligerswerk om het vol te houden.’

‘Wanneer je jongeren de wortel voorhoudt dat ze door vrijwilligerswerk aan een échte job zullen raken, worden ze vroeg of laat gefrustreerd geraken omdat de beloofde job uitblijft.’

‘Geen enkele werkgever is namelijk verplicht om de vrijwilliger in kwestie aan te werven. Vrijwilligerswerk wordt door de overheid teveel als een instrumenteel iets gezien zonder dat ze de resultaten die ze beloven - écht en betaald werk - hard maken. En zo gaat de passie en het engagement verloren. Want vrijwilligers zijn belangrijk in een samenleving, het levende bewijs van solidariteit. Als vrijwilliger help je niet alleen een ander, je krijgt er sowieso veel voor terug.’

‘Zorgen voor elkaar, het Ubuntu-gevoel, zit in onze cultuur ingebakken, dit hoef je niet in educatieve of formele settings uit te bouwen,’ zegt ook Renee Allison Hector-Kannemeyer, medewerker van Activate!, een organisatie die jonge vrijwilligers ondersteunt in heel het land.

‘Waarom kinderen en jongeren niet van kleins af aan warm maken voor vrijwilligerswerk in hun vrije tijd en hun eigen gemeenschap?  Op die manier wordt volgen Hector-Kannemeyer niet alleen gefocust op het probleem van werkloze jongeren, maar heeft vrijwilligerswerk een plaats in het alledaagse leven van mensen.