Wereldmachten strijden in West-Afrika om de markt in “kippenafval”

Kippenmarkt in Kano, Nigeria

© Umar Isa Ladu​

Jonge Afrikanen uit mijn land steken de woestijn en Middellandse Zee op gevaar van eigen leven over om naar Europa te gaan. Sommigen onder hen zijn jonge kippenboeren of ondernemers die hun winkels verkopen en de reis aanvatten, omdat ze niet langer kunnen concurreren met de tonnen bevroren kip die elk jaar op de Afrikaanse markt gedumpt worden.’

Aan het woord is de voormalige Ghanese president John Dramani Mahama tijdens zijn speech aan de Algemene Vergadering van de VN, eind september 2016. Voor zijn claim dat de dumping van kippenvlees jonge mannen doet vertrekken naar Europa zijn bewijzen, al zijn deze eerder indirect.

Op de vlucht voor kippenvlees?

Brong-Ahafo, een regio in het Westen van het land, was ooit Ghana’s tomatengordel. Nu is Brong-Ahafo het centrum van de Ghanese kippensector, die wellicht binnenkort ook haar laatste adem zal uitblazen.

‘We importeren jaarlijks 153 miljoen kippen. Als we dit aantal zelf zouden halen, kunnen we één miljoen mensen aan werk helpen’

De voorbije vijf jaar is zestig procent van de kippenboerderijen in de regio failliet gegaan. En volgens de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) staat de regio met stip op nummer één wat betreft het aantal migranten en bootvluchtelingen.

Vanuit Sunyani, de hoofdstad van de regio, worden elke week pick-up trucks vol mannen van 18 tot 45 uitgezwaaid door familie. Sommigen van hen hebben het plan door te reizen naar Europa, anderen verkiezen dichter bij huis te blijven.

Het lijkt wat kort door de bocht om enkel kippenvlees als oorzaak te beschouwen wanneer het om migratie gaat. Toch heeft de voormalige president tijdens zijn speech in New York volgens Ghanese kippenboeren niet overdreven.

‘Deze sector was ooit de tweede grootste werkgever van het land’, zegt Eddy Vinacour, zelf kippenboer en de regionale secretaris van de Ghanaian Poultry Farmer Association in hoofdstad Accra. ‘We importeren jaarlijks 153 miljoen kippen. Als we dit aantal zelf zouden halen, kunnen we één miljoen mensen aan werk helpen, van de boeren en veevoederfabrieken tot de dierenartsen en marktkramers.’

Kippen op een kippenboerderij in Tema, Ghana.

© Daan Bauwens​

In het voordeel van de armen?

Het kippenscenario leest als een herhaling van wat zich ooit in de tomatensector voordeed. In ruil voor steun van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) werd Ghana, net als talloze andere Afrikaanse landen, gedwongen om de economie te liberaliseren. Het leidde tot een explosie in de invoer van onder andere varkens- en kippenvlees.

In 1990 was quasi de volledige markt in handen van binnenlandse boeren. In 2000 was dit marktaandeel al gedaald tot 11 procent.

Door landbouw- en exportsubsidies konden Westerse producenten hun kip de helft goedkoper aanbieden dan binnenlandse producenten. Data van het VN-voedselagentschap tonen aan dat in 1990 quasi de volledige markt in handen was van binnenlandse boeren. In 2000 was dit marktaandeel al gedaald tot 11 procent.

Om de achteruitgang van de sector een halt toe te roepen besloot het Ghanese parlement om de invoertaksen voor kippenvlees in 2005 te verhogen van twintig naar veertig procent. Twee maanden na goedkeuring werd de maatregel onder druk van het IMF ongedaan gemaakt.

Het IMF gaf als reden dat hogere tarieven het armoedereductieplan voor Ghana in gevaar zouden brengen. Of zoals te lezen staat in een IMF-rapport uit 2001 waarin de gevolgen van liberalisering op ontwikkelingslanden geanalyseerd worden: ‘het vrijmaken van handel is vooral in het voordeel van de armen.’

Bevoren importkip, aangetroffen op een markt in Kano, Nigeria.

© Umar Isa Ladu​

Kippenafval

Ook in het laatste decennium bleef de invoer stijgen. Die stijging wordt onder andere verklaard door de explosieve groei van de wereldwijde pluimveesector: daar waar wereldwijd in 1990 nog veertig miljoen ton pluimveevlees geproduceerd werd, was dit in 2009 al goed voor 91 miljoen ton.

We zijn nu goed op weg om binnen drie jaar 122 miljoen ton te halen. Meer dan negentig procent daarvan is kip en bijna de helft van de productie gebeurt in drie landen: de VS, China en Brazilië.

Geïmporteerd kippenvlees werd vorig jaar in Ghana verkocht aan drie dollar per kilogram. Binnenlandse kip geraakte er niet onder de 12,80 dollar.

Europa staat op de vierde plaats in de rij, met een productie die slechts 46.000 ton lager is dan die van Brazilië. Het gros van de Europese kippen is afkomstig uit Nederland.

De stijging van het afgelopen decennium heeft ook te maken met Europese -en even goed Braziliaanse, Amerikaanse of Canadese- consumentenvoorkeuren. In Westerse landen wordt tegenwoordig evenveel betaald voor het borstvlees als vroeger voor de volledige kip.

In plaats van het vel, de botten, de nek of de vleugels weg te gooien, kan er nog winst uit gehaald worden door te verschepen naar Afrika, ondanks exportkosten en invoertaks. Europa, Brazilië, China, Canada en de Verenigde Staten beconcurreren elkaar met “kippenafval” op de West-Afrikaanse markt.

De prijs is ook nu nog in vrije val. Het Amerikaans ministerie van Landbouw stelde vast dat geïmporteerd kippenvlees in Ghana vorig jaar verkocht werd aan drie dollar per kilogram. Binnenlandse kip geraakte niet onder de 12,80 dollar. Het marktaandeel voor die laatste slonk vorig jaar tot drie procent. Dit jaar zal de invoer waarschijnlijk de kaap van 160.000 ton bereiken.

Markt in Kano, Nigeria, met kippenorganen, een delicatesse in het land.

© Umar Isa Ladu​

Nigeriaanse smokkel

Een 50-jarige kippenboer wijst naar de woonwijk in aanbouw rond zijn boerderij in Tema, op twee uur rijden van hoofdstad Accra. ‘Dit wordt nu stad’, zegt hij, ‘vroeger waren hier 157 kippenboerderijen, nu zijn het er nog maar 50. Toen ik nog kind was, wilde iedereen kippenboer worden, het waren de families met het meeste geld en aanzien.’ Of die tijden ooit zullen terugkeren? ‘Nooit’, antwoordt hij, ‘het grote probleem is dat de regering de buitenlandse import niet meer kan verbieden.’

De denkpiste van een totaalverbod duikt sporadisch op in de Ghanese media en politiek. Buurland Nigeria wordt steevast aangehaald als voorbeeld. Het land besloot in 2000 om alle import van kippenvlees te verbieden. Meteen na de ban gingen de prijzen met 35 procent omhoog, wat kippenvlees onbetaalbaar maakte voor een groot deel van de bevolking.

‘Het grote probleem is dat de regering de buitenlandse import niet meer kan verbieden.’

Na zeventien jaar is het herstel van de sector in Nigeria bijzonder beperkt. In 2016 waren binnenlandse producenten goed voor 300.000 ton kip terwijl de nationale vraag 1,5 miljoen ton bedroeg.

De benodigde extra 1,2 miljoen ton wordt over de grenzen van Benin en Togo gesmokkeld. De Wereldbank schat dat 90 procent van het kippenvlees dat aankomt in de haven van Cotonou bestemd is voor smokkel naar Nigeria -zonder enige vorm van inspectie op het naleven van de koudeketen of de gezondheid van de bevroren dieren.

Documenten die ons toegestuurd werden door de Nigeriaanse douane tonen de schaal van de smokkel aan: 1570 operaties tegen smokkel op twee jaar tijd resulteerden in de confiscatie van 387.151 dozen bevroren kip.

Hetzelfde document geeft echter aan dat tijdens dezelfde periode de douane 2,5 miljard Nigeriaanse naira (ongeveer zes miljoen euro) opstreek aan importkosten op wettelijk verboden kippenimport. De Nigeriaanse douane weigerde elke commentaar op dit cijfer.

Kippen op een kippenboerderij in Tema, Ghana.

© Daan Bauwens​

Dit artikel kwam mede tot stand dankzij de steun van Journalismfund.eu / Flanders Connects Continents.