‘Wij activeren de mensen echt’

Werk is meer dan alleen maar een inkomen: het geeft een mens levenszin en zelfvertrouwen, structuur, vrienden en kennissen.

Het verhaal van de sociale werkplaatsen begint in de grote economische crisis van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Toen kende ons land voor het eerst sinds de tweede wereldoorlog meer dan een miljoen werklozen. In die omstandigheden was het voor mensen die het om een of andere reden moeilijk hadden in het leven – psychosociale problemen, gevangenisverleden, analfabetisme, laaggeschooldheid – erg moeilijk om een baan te vinden.

Dat gaf grote problemen want werk is meer dan alleen maar een inkomen: het geeft een mens levenszin en zelfvertrouwen, structuur, vrienden en kennissen. Daarom begonnen welzijnswerkers aangepaste werkplaatsen te scheppen waar deze groep mensen wel aan de bak konden komen. Wie met thuisloze mannen werkte, probeerde hen te activeren door samen met hen tweedehandsmeubels te verzamelen, te herstellen en door te verkopen. Zo begon bijvoorbeeld het verhaal van Kringwinkel Ateljee in Gent.

Maar om overeind te blijven op de markt konden deze werkplaatsen niet zonder subsidies: die moesten het gebrek aan competitiviteit van deze werknemersgroep compenseren. In de loop der jaren kregen de sociale werkplaatsen een wettelijke omkadering en groeiden ze sterk in aantal (negenduizend banen momenteel) en in diversiteit. De meest gekende zijn misschien wel de kringwinkels die gebruikte kleren en meubels zo nodig wat herstellen en doorverkopen. De kringwinkels zorgen op die manier voor hergebruik, goedkope kleren en meubels en banen.

Ze zijn een heus succesverhaal geworden. Sociale restaurants bereiden betaalbare maaltijden. Fietsherstelplaatsen aan stations of bewaakte fietsstallingen recruteren in dezelfde groep en leveren fietsdiensten. Er zijn ook sociale werkplaatsen die gebouwen renoveren, openbaar groen onderhouden of helpen bij eenvoudige maatregelen van energiebesparing. ‘Ons eerste objectief is niet om winst te maken maar om kansengroepen volwaardig tewerk te stellen. Dat gebeurt in nuttige sectoren want de werkplaatsen worden maar voor de helft gesubsidieerd. De rest moeten we zelf uit de verkoop financieren. Dat lukt alleen als je voldoende klanten hebt en dus een nuttige dienst verleent,’ zo stelt Eva Verraes, directeur van het Samenwerkingsverband Sociale Werkplaatsen (SST).

Decreet

Volgend jaar komt met het zogenaamde maatwerkdecreet een nieuwe wetgeving in voege voor de zogenaamde maatwerkbedrijven. Dat zijn bedrijven die werk scheppen dat op maat is van bepaalde doelgroepen. Daaronder vallen de sociale werkplaatsen maar ook de beschutte werkplaatsen die meer dan 20 000 mensen met een arbeidshandicap tewerkstellen. Voortaan zal de subsidie niet enkel meer naar de werkplaatsen gaan: de betrokken werknemers krijgen zelf een “rugzakje” van subsidies. De grootte van het rugzakje is gebaseerd op de afstand tot de arbeidsmarkt van de betrokkene. Het is de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling (VDAB) die deze afstand kwantificeert. Naast het rugzakje krijgen de werkplaatsen zelf ook subsidie als organisatieondersteuning.

Het decreet wil drempelverlagend werken en minder in hokjes denken door  twee erg verschillende sectoren die ook heel anders gefinancierd worden, samen te brengen. Verraes: ‘Die zoektocht naar werk op maat van de mensen is positief want wij zijn ervan overtuigd dat de groep die bij ons terecht zou kunnen, nog veel groter is. Tot nu toe moet wie in een sociale werkplaats wil werken, minstens vijf jaar werkloos en laaggeschoold zijn, en een psychosociale problematiek hebben. Maar soms kunnen ook hoger geschoolde mensen geholpen worden door een sociale werkplaats.’

‘Wij zijn niet tegen het decreet als dat de financiering niet in het gedrang brengt. Dat zou immers meteen tot banenverlies leiden.’ (Eva Verraes)

The Value Web (CC BY-NC 2.0)

Onrust

Toch is er wat onrust in de sector over wat het decreet concreet zal betekenen. ‘Wij zijn niet tegen het decreet als dat de financiering niet in het gedrang brengt. Dat zou immers meteen tot banenverlies leiden,’ aldus Verraes. Ze wijst erop dat lagere subsidies betekenen dat de sociale werkplaatsen rendabeler moeten worden: wie daardoor het tempo niet meer aankan, zal worden ontslagen. ‘Zo komt onze sociale opdracht onder druk, gaan de zwakste medewerkers eruit en schep je een nieuwe restgroep.’

De sociale werkplaatsen ontvangen 63 miljoen euro voor hun 9000 banen, de beschutte werkplaatsen 242 miljoen euro voor meer dan 20 000 banen. Substantiële bedragen en in tijden van besparingen bestaat de vrees dat erin gesnoeid wordt. Alles is evenwel nog te bespreken. De sector had nog geen contact met de nieuwe verantwoordelijke minister voor sociale economie, Liesbeth Homans (N-VA).

Politieke beslissing

‘Door het subsidiëren van bepaalde jobs in sociale werkplaatsen worden mogelijks jobs verdrongen in andere bedrijven waar de werkgelegenheid niet gesubsidieerd wordt.’ (Ivan Van de Cloot)

Om zijn verhaal meer kracht bij te zetten, kwam SST met een memorandum dat moet aantonen dat de sociale werkplaatsen de staat eigenlijk geld opbrengen. De totale subsidiëring per tewerkgestelde in een sociale werkplaats bedraagt om en bij de 20.000 euro en dat bedrag ligt – volgens de berekeningen van  SST – lager dan de de som van de uitgespaarde werkloosheidsuitkering en de extra-inkomsten (belastingen allerhande, sociale bijdragen). Die rekening op zich lijkt wel te kloppen maar de grote kritiek op die berekeningswijze is dat het verhaal  complexer en breder is dan dat.  Ivan Van de Cloot van denktank Itinera verwoordt het als volgt: ‘Door het subsidiëren van bepaalde jobs in sociale werkplaatsen worden mogelijks jobs verdrongen in andere bedrijven waar de werkgelegenheid niet gesubsidieerd wordt.’ Om dus de hele kostenbatenrekening te maken, moet je verder kijken dan de banen in de sociale werkplaatsen alleen. SST beweert dat ze dit in hun analyse gedaan hebben en dan nog steeds een positief saldo kunnen voorleggen.

De sector is vooral bevreesd dat de sector politiek onder druk komt. Sommige politici suggereren dat het probleem van de langdurig werklozen zich grotendeels van zelf zal oplossen als je de werkloosheidsuitkering in de tijd beperkt: als die uitdooft, gaat een groot deel van de langdurig werklozen wel werk vinden. Verraes: ‘Langdurig werklozen krijgen dezer dagen meer dan vroeger de schuld voor hun situatie.

Sommigen eisen daarom dat langdurig werklozen gemeenschapsdiensten verrichten in ruil voor hun werkloosheidsuitkering. De experimenten daarmee in het buitenland leren evenwel dat het dikwijls gaat om werk dat niet erg zinvol is en leerzaam is, en en dat geen perspectief op tewerkstelling biedt. In die zin zijn gemeenschapsdiensten dus niet echt activerend. Wij scheppen volwaardige duurzame jobs waarin mensen kunnen groeien en open bloeien. Dat is echte activering. Een bevraging in de sector leert dat onze bedrijven klaar staan om nog eens 1600 banen te scheppen.’

Een bijkomende politieke uitdaging is dat bijna alle inkomsten (uitgespaarde werkloosheidsuitkeringen, belastingen, sociale bijdragen) bij de federale regering belanden, terwijl de uitgaven (subsidiëring) voor Vlaanderen zijn - niet onbelangrijk in budgettair krappe tijden. De sector kijkt bijgevolg met spanning uit naar de begroting van de nieuwe Vlaamse regering.

Sommige politici suggereren dat het probleem van de langdurig werklozen zich grotendeels van zelf zal oplossen als je de werkloosheidsuitkering in de tijd beperkt.

dpict.info (CC BY-NC 2.0)