Asielprocedure veroorzaakt psychologisch lijden

Asielzoekers en vluchtelingen slepen een hoop trauma’s en psychologische klachten met zich mee. De grote onzekerheid die gepaard gaat met de asielprocedure versterkt de symptomen meestal. Omgekeerd verdwijnen of verminderen de meeste symptomen eenmaal de zekerheid van verblijf wordt toegekend. Tijd om vandaag, op de Internationale Dag van de Migrant het licht hierop te schijnen.

  • Hamed Masoumi (CC BY-NC-ND 2.0) De dagelijkse stress speelt een grote psychologische rol, vooral op lange termijn. En ook kinderen blijven niet buiten schot. Hamed Masoumi (CC BY-NC-ND 2.0)
  • © CC-BY-SA-1.0 from Wikimedia Commons De behandeling van het echte trauma volgt pas na een positieve beslissing in de asielprocedure © CC-BY-SA-1.0 from Wikimedia Commons

Geertrui Serneels is psychologe bij Solentra, een afdeling van het UZ Brussel dat kinderen van vluchtelingen en migranten en hun families psychologisch begeleidt. Ze kiezen niet zomaar om te vluchten, vertelt ze. ‘Het gaat om een beslissing afgedwongen door de levensomstandigheden in het land van herkomst.

Een rouwproces

‘Elke dag kom je door zonder te weten wat de volgende dag zal volgen.’

Vluchtelingen en asielzoekers zijn in de meeste gevallen al getraumatiseerd bij aankomst in België. Ramin Samadzai (20), bijvoorbeeld, vluchtte op vijfjarige leeftijd met zijn familie naar Pakistan.

De verdwijning van zijn oudere broer in Afghanistan, waar de Taliban een hand in had, was hiervoor de aanleiding. Enkele jaren later stierf zijn vader onverwacht en stapelden de problemen voor de resterende gezinsleden zich op.

De familie waagde zich aan een lange en vermoeiende reis en vroeg asiel aan in België. ‘Vanaf de eerste dag loop je rond met het idee ‘wat als je terug moet?’. Hoe langer het duurt, hoe moeilijker het wordt. Elke dag kom je door zonder te weten wat de volgende dag zal volgen’, vertelt Samadzai.

Serneels noemt migratie in het geval van asielzoekers en vluchtelingen daarom een rouwproces. Ze spreekt van een verlieservaring, waarbij de vluchteling een hoop materiële zaken zoals een huis en een job, en immateriële zaken zoals identiteit, familie en vrienden moet achterlaten. Dat verlies, geweld en conflict of de dreiging van politieke en religieuze vervolging leiden tot trauma’s die moeilijk te behandelen zijn terwijl een asielprocedure loopt.

Er ontbreekt een basisveiligheid, waardoor de trauma’s verstopt blijven, zegt Serneels. ‘We kunnen als psychologen stabiliserend werk verrichten door mensen te leren omgaan met de symptomen, maar de behandeling van het echte trauma volgt pas na een positieve beslissing in de asielprocedure.’

Zolang de asielprocedure loopt, heerst voor velen een grote uitzichtloosheid. Het gebrek aan zekerheid maakt het enorm moeilijk om iets op te bouwen. Samadzai, zijn moeder en jongere broer verbleven bij aankomst een tijdje in een asielcentrum. ‘De dagen leken wel weken en als je niets om handen hebt, denk je aan bijna niets anders dan je problemen’, legt hij uit.

Minderjarigen

‘Omdat kinderen sneller dan de ouders de taal leren, worden ze betrokken bij de asielprocedure zelf.’

Marianne Vervliet doctoreerde aan de universiteit van Gent met een studie over het psychosociale welzijn van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen in België. Haar conclusie sluit aan bij de bevindingen van Serneels: de dagelijkse stress speelt een grote psychologische rol, vooral op lange termijn. ‘Het gaat om discriminatie, de zorg om de asielprocedure en vele materiële stressfactoren zoals geld, huisvesting, voeding, kledij enzovoort. Bovendien hangen de materiële zorgen direct samen met de verblijfsstatus.’

Daarnaast komen kinderen thuis continu in aanraking met de asielprocedure van het gezin. Omdat ze sneller dan de ouders de taal leren, worden ze betrokken bij de asielprocedure zelf, vertelt Ine Lanckriet, leerkracht in het Onthaalonderwijs voor anderstaligen (OKAN). Ze getuigt bovendien van een opvallende gedragsverandering als de asielprocedure slecht lijkt te lopen. ‘Velen verliezen hun interesse en motivatie op school. Ze zien er het nut niet meer van in als ze worden uitgewezen.’

Samadzai bevestigt: ‘Thuis wordt vaak over niets anders gesproken dan de asielprocedure. Negatieve beslissingen en bedreigingen dat je het land moet verlaten, wegen dan heel zwaar door.’

© CC-BY-SA-1.0 from Wikimedia Commons

De behandeling van het echte trauma volgt pas na een positieve beslissing in de asielprocedure

Nood aan stabiliteit

Samadzai en zijn familie werden dit jaar, na een procedure van zes jaar, erkend als politieke vluchtelingen. Hij zet zich sindsdien in voor lotgenoten en begeleidt andere asielzoekers met hun aanvraag. Daarnaast is hij woordvoerder van het Kids parlement dat zich inzet voor een grotere betrokkenheid van kinderen in de asiel- en regularisatieprocedures.

‘Kinderen worden tijdens deze procedures niet gehoord en daarom wordt weinig tot geen rekening gehouden met hun belangen’, vertelt Samadzai. ‘Er wordt alleen rekening gehouden met de situatie van hun ouders, maar toch weegt de procedure op de kinderen. Het is moeilijk voor ouders om er niet met hun kinderen over te praten. Ze willen dat graag, om hen te beschermen, maar dat lukt toch niet.’

Voor kinderen en niet-begeleide minderjarigen is de langdurige procedure nefast voor hun ontwikkeling. Door de weigering van een aanvraag, stoppen ze vaak abrupt hun schooljaar. Daarnaast wijst ook Vluchtelingenwerk Vlaanderen erop dat asielzoekers vaak moeten verhuizen, wat voor kinderen het gevolg heeft dat ze zich telkens opnieuw moeten aanpassen aan een nieuwe school en omgeving.

Samadzai vertelt: ‘We proberen met het Kids parlement ervoor te zorgen dat kinderen niet meer van de ene plek naar de andere gestuurd kunnen worden.’ Kinderen hebben nood aan meer stabiliteit, besluit hij.   

Voor niet-begeleide minderjarige vluchtelingen is de zaak nog complexer. Als minderjarige genieten ze van een speciaal statuut dat hen toelaat in België te blijven zolang ze minderjarig zijn. Als hun asielaanvraag niet wordt goedgekeurd voor ze 18 worden, dreigt alsnog een terugkeer, zoals het verhaal van Zaki Ahmadi, illustreert.

Terugkeer

Voor teruggekeerde asielzoekers blijkt de tijd en energie die geïnvesteerd werd in België ‘een relaas van weggegooide tijd’.

Behalve de asielprocedure zelf mogen de psychologische gevolgen van een negatieve beslissing en terugkeer niet worden onderschat. Serneels spreekt van hetzelfde proces in omgekeerde richting: ‘In België is een bataljon aan instellingen aanwezig dat asielzoekers kan begeleiden en opvolgen. In het land van herkomst is daar meestal geen sprake van.’

Voor Afghaanse teruggekeerde asielzoekers bestaat er in Kaboel bijvoorbeeld geen uitgebreid opvangkader.

Bovendien keren weinigen terug naar hun geboortedorp of -stad. ‘Ze verblijven hier enkele jaren, doorlopen een Belgisch integratieproces en moeten zich daarna re-integreren in het land van herkomst, zonder begeleiding’, vertelt Serneels. Voor teruggekeerde asielzoekers blijkt de tijd en energie die geïnvesteerd werd in België ‘een relaas van weggegooide tijd’, zoals Zaki Ahmadi getuigt.

‘In mijn geval was dat anders’, meent Samadzai. ‘Van in het begin dacht ik niet aan de mogelijkheid dat we geen papieren zouden krijgen. Ik heb me geconcentreerd op wat ik hier wilde doen en waarom we naar België zijn gekomen. Ik geloofde dat als ik mijn best deed, ik het op een dag zou verdienen. Na een asielprocedure van zes jaar werd de asielaanvraag van Samadzai, zijn broer en moeder goedgekeurd. ‘Ik heb mijn tijd nuttig besteed’, besluit Samadzai. Maar dat geldt lang niet voor iedereen.  

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.