Griekse en Europese coronamaatregelen voor overvolle vluchtelingenkampen schieten ernstig tekort

‘Elke dag, elk uur telt op de Griekse eilanden’

© Toon Lambrechts

Drie coronabesmettingen zijn er nu geteld op het Griekse eiland Lesbos, waar zich het overvolle vluchtelingenkamp Moria bevindt. Eenmaal corona echt uitbreekt in Moria of andere kampen op de Griekse eilanden, is een humanitaire en medische ramp niet meer uit te sluiten, zeggen hulporganisaties.

‘We kunnen de uitbraak van COVID-19 enkel controleren als we preventiemaatregelen nemen voor iederéén, inclusief asielzoekers in de Griekse kampen. We dringen erop aan dat u onmiddellijke actie onderneemt.’ Met die woorden richt een aantal Europarlementsleden zich tot de Europese commissaris voor Crisismanagement, Janez Lenarcic.

Die nodige actie ‘begint met de preventieve evacuatie van de meest kwetsbare groepen in de kampen op de Griekse eilanden. Dit is van cruciaal belang om mensenlevens te redden en om de druk op deze hotspots te verlichten’, vervolgen de Europarlementsleden. Ze maken deel uit van de commissie voor Burgerlijke Vrijheden, Justitie en Binnenlandse Zaken. Die commissie eist dringende Europese aandacht voor de ‘extreem kwetsbare situatie’ van meer dan 42.000 asielzoekers in de overvolle kampen.

‘Het probleem is dat we in een politiek debat blijven vastzitten. We verliezen kostbare tijd.’

Ook Nederlandse medische experts richten zich in een dringende oproep aan Europese beleidsmakers: ‘Het is een illusie om te denken dat een uitbraak van COVID-19 in de overvolle Griekse kampen in de huidige omstandigheden kan worden gecontroleerd.’ Ze voorspellen ‘een medische ramp’ als Europa wegkijkt van deze situatie, en ‘een ernstige inbreuk op de waarden en normen van de Europese gezondheidszorg.’

Om dat rampscenario te voorkomen, roepen de experts de Europese leiders op om vluchtelingen rechtstreeks van de eilanden op te nemen in de verschillende Europese lidstaten.

De tijd van vergaderen is voorbij, zeggen ook dokters en internationale hulporganisaties zoals Artsen Zonder Grenzen. ‘Het probleem is dat we in een politiek debat blijven vastzitten. We verliezen kostbare tijd in plaats van op te schuiven naar concrete oplossingen’, zegt Aurélie Ponthieu, beleidsmedewerker voor Artsen Zonder Grenzen. ‘Elke dag telt. Elk uur telt. Zowel Griekenland als Europa moeten nù concrete stappen zetten.’

De situatie in de Griekse kampen: maart 2020

Op donderdag 26 maart waren op het Griekse eiland Lesbos, dat de meeste asielzoekers en migranten huisvest, drie coronabesmettingen vastgesteld. Het gaat om Griekse eilandbewoners, niet om vluchtelingen of andere migranten.

Volgens VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR werd in geen enkel vluchtelingenkamp op de eilanden een besmetting met COVID-19 vastgesteld. Maar om de medische toegang zeer beperkt is en omdat screenings en testen ontbreken, is er weinig zekerheid. Ccoronabesmettingen in de Griekse kampen vallen niet uit te sluiten.

Op Lesbos alleen al bevinden zich meer dan 20.000 asielzoekers en andere migranten in Moria, een kamp dat in theorie plaats biedt aan amper 4000 mensen. De situatie op Lesbos en andere overbevolkte Griekse eilanden, zoals Chios en Samos, is al langer onaanvaardbaar en onhoudbaar. De vrees dat hier nu massaal corona zal uitbreken, is enorm.

De Griekse overheid riep een “semi-lockdown” uit voor de kampbewoners: slechts één persoon per familie mag het kamp overdag verlaten, en er is een avondklok ingesteld. Griekenland gaf instructies aan de aanwezige hulporganisaties: die moeten het aantal medewerkers in de kampen beperken tot ‘strikt noodzakelijk’. Officiële asieldiensten werden stopgezet.

Één waterkraan voor 1300 mensen

De Griekse maatregelen volstaan niet om een massale corona-uitbraak in de kampen tegen te houden, zeggen hulporganisaties. Als er een structureel gebrek is aan handzeep en als er maar één waterkraan is voor 1300 inwoners, wat ben je dan met de verordening om je handen zoveel mogelijk te wassen?, vraagt Artsen Zonder Grenzen.

‘Er is geen hygiëne. Er is totaal geen mogelijkheid tot anderhalve meter afstand houden of jezelf isoleren. Er zijn geen plekken om mensen in quarantaine onder te brengen’, zegt Aurélie Ponthieu.

‘We blijven de Griekse overheid de uiterst urgente vraag voorleggen welke corona-aanpak ze vooropstellen voor de eilanden. Die aanpak moet gericht zijn op zowel de oorspronkelijke eilandbewoners als op de kampbewoners. Welke preventiemaatregelen zijn er? Wat als iemand positief wordt getest? Is er isolatiemogelijkheid? Is er extra capaciteit op de afdeling intensieve zorg, vanuit de vaststelling dat die heel gelimiteerd is, net als de algemene gezondheidsvoorzieningen op de eilanden?’

Volgens Frederik Bordon, woordvoerder van UNHCR België, worden sinds donderdag wel concrete stappen gezet om isolatieruimten te voorzien voor mogelijke coronapatiënten. ‘We gaan ook inzetten op extra toegang tot water en zeepbedelingen.’ Hoe dat praktisch verloopt en vanaf wanneer actie wordt ondernomen, is nog onduidelijk, zegt Bordon.

EU-Turkije Akkoord
In 2016 sloten de Europese Unie en Turkije een deal: Turkije zou, in ruil voor zes miljard euro, zijn grenzen met Europa gesloten houden en afgewezen asielzoekers van de Griekse eilanden terugnemen. EU-lidstaten zouden vluchtelingen overnemen van Griekenland. Het akkoord liep spaak omdat een aantal EU-lidstaten weigerden mee te werken aan de relocatie. Sinds 2017 weigerden alle EU-lidstaten om vluchtelingen over te nemen van Griekenland. De beloofde hervestiging naar EU-landen vanuit Turkije draaide nooit goed.
Gevolg: de Griekse eilanden gingen overvol zitten met vluchtelingen die in barre omstandigheden leven en nauwelijks toegang krijgen tot asiel.

‘Evacuatie nu!’

Artsen Zonder Grenzen vraagt al jaren, lang voor de coronacrisis losbarstte, om de kampen op de Griekse eilanden te evacueren. ‘Sinds het EU-Turkije-akkoord (zie kader, red.) hebben we de overbevolking op de eilanden alleen maar zien aandikken’, zegt Aurélie Ponthieu. ‘Mensen die medische zorgen nodig hebben, zoals chronisch zieken, kunnen niet worden behandeld op de eilanden.’

‘We ijveren er nu voor, in het kader van de coronacrisis, om mensen die ouder zijn dan zestig jaar en andere mensen die in slechte gezondheid verkeren, dringend preventief te evacueren naar het Griekse vasteland. Die mensen moeten terechtkunnen op plaatsen waar ze zich kunnen afzonderen voor en beschermen tegen het virus. Dat kan in lege hotels of in andere geschikte leegstaande gebouwen.’

Ook UNHCR heeft er al herhaaldelijk op aangedrongen bij de Griekse overheid om minstens 20.000 asielzoekers van de eilanden naar het Griekse vasteland te evacueren. ‘Maar Europese solidariteit en steun zijn nu nodig om Griekenland tot actie te laten overgaan.’

Solidariteit?

Artsen Zonder Grenzen én de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR vragen om al minstens honderden kinderen hoogdringend te hervestigen naar Europese lidstaten. ‘Op dit moment hebben we weet van ongeveer honderd zieke kinderen met complexe medische diagnoses. Die kunnen onmogelijk in kampen blijven’, zegt Ponthieu.

‘Maar nu lijkt het erop dat alle lidstaten die kinderen van Griekenland wilden overnemen, hun hervestigingsbeleid “on hold” gezet hebben’, reageert Frederik Bordon van UNHCR. ‘Meer dan 5400 niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) bevinden zich op Griekse bodem, waarvan 2000 op de eilanden, in extreem precaire omstandigheden. Ze zijn bijzonder kwetsbaar voor uitbuiting, seksueel geweld en mensenhandel.’

‘Er is geen enkele goede en juridische reden om niet-begeleide minderjarige vreemdelingen op de eilanden te houden’, zegt Gianluca Rocco, coördinator voor de internationale organisatie voor migratie (IOM) in Griekenland. ‘Deze kinderen en jongeren kunnen niet worden teruggestuurd naar Turkije.’ Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen krijgen bescherming in Europa tot ze 18 jaar worden.

‘We weten dat de opvangstructuren op het Griekse vasteland niet volstaan om kinderen te huisvesten. Daarom pleiten we voor semi-onafhankelijke opvangstructuren voor plus-zestienjarigen en aparte opvangstructuren of meer inspanningen voor hervestiging van de EU-lidstaten voor kinderen die jonger zijn.’

Immense druk op Griekenland

De druk op Griekenland is groot. Begin maart kondigde Griekenland aan dat het gedurende minstens een maand geen asielaanvragen zou aanvaarden. Athene legde dit, onder de noodtoestand door de coronacrisis, bij wet vast. Mensen die via illegale weg het Grieks grondgebied betreden, zullen zonder registratie worden teruggestuurd.

‘De pushbacks en het geweld dat Griekenland hanteert tegenover asielzoekers en vluchtelingen zijn onaanvaardbaar’, zegt Gianluca Rocco van het IOM. ‘Tegelijkertijd: Griekenland kan dit niet alleen aan. Europese solidariteit is nodig, en dan heb ik het niet in de eerste plaats over geldtransfers maar over het overnemen van mensen op de vlucht.’

COVID-19 legt volgens Rocco op een cynische manier bloot hoe fragiel de situatie in Griekenland is. ‘De economische crisis heeft het Griekse gezondheidssysteem in elkaar doen stuiken. Het land is straatarm en de Griekse bevolking staat echt niet te springen om nog meer asielzoekers op te nemen.’

Rocco wijst erop dat dit door de EU-lidstaten volkomen wordt genegeerd. ‘Het houdt geen steek dat de leiders van Europese lidstaten zich verschuilen achter anti-migratiesentimenten van hun eigen burgers. Kijk naar Griekenland. We moeten vermijden dat het één groot vluchtelingenkamp van de Europese Unie wordt. Dat is het in feite nu al.’

Europees asielbeleid omgooien

‘Dit is een politieke kwestie, maar een waarbij we solidair kunnen zijn én pragmatisch’, zegt Rocco. ‘Vandaag gaat het niet enkel om dat ene virus, COVID-19. Het gaat om eender welk virus dat in de overvolle kampen een medische en humanitaire ramp kan veroorzaken. En het gaat om de mondiale volksgezondheid.’

‘De Dublin verordening heeft niet voor meer solidariteit heeft gezorgd. De Europese Unie moet op zoek naar andere instrumenten voor asielbeleid.

Ook advocaat Tristan Wibault, expert Europees asielrecht, pleit voor pragmatisme en creativiteit. ‘De Europese Unie moet haar asielbeleid herdenken. Ze moet om te beginnen andere en effectieve instrumenten creëren om solidariteit tussen lidstaten beter te regelen. De Europese Dublin verordening, die vandaag de verspreiding van asielzoekers over de verschillende Europese lidstaten regelt, is een inefficiënt en oneerlijk instrument.’

De Dublin verordening, de verordening die bepaalt welk land verantwoordelijk is voor een asielaanvraag, ligt al jaren onder vuur. Vandaag wordt ze door de Europese lidstaten vooral gebruikt vanuit het criterium dat iemands asielaanvraag wordt behandeld in het land waar hij of zij eerst voet aan wal zet. Dat legt extreme druk op Europese grenslanden zoals Griekenland, de eerste landen waar de meeste asielzoekers illegaal Europa binnenkomen.

Advocaten Vreemdelingenrecht wijzen ook op een ander criterium binnen de Dublin verordening: het land waar iemand familieleden heeft, heeft voorrang op het land waar iemand voet aan wal zet. Dat wordt zeer vaak over het hoofd gezien. ‘Het komt er op neer,’ zegt Tristan Wibault, ‘dat de Dublin verordening niet voor meer solidariteit heeft gezorgd.’

Integendeel. ‘Ze heeft, samen met het EU-Turkije-akkoord, geleid tot de huidige impasse. Een totale herdenking is nodig om tot concrete oplossingen te komen en een alternatief te vinden voor de enige oplossing die Europa nu hanteert: de detentie van asielzoekers aan de Europese grenzen.’

Hoe gaat het intussen aan de Grieks-Turkse grens?

Een grote vraag blijft ook hoe de situatie aan de Turks-Griekse landgrens is. Daar was in de voorbije weken sprake van geweld tegen vluchtelingen en andere migranten die de grens probeerden over te steken. De Griekse overheid zou met geweld mensen terug richting Turkije duwen.

‘Onze collega’s in Griekenland laten weten dat de situatie er nu kalmer is geworden’, zegt Frederik Bordon van VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR. Dat bevestigt de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) in Griekenland. ‘Voor zover ons team aan de grens weet, was er een paar dagen geleden nog sprake van nachtelijke gevechten tussen migranten en de Griekse grenswachten. Maar intussen wagen mensen nog nauwelijks pogingen om Griekenland binnen te komen’, zegt Gianluca Rocco van IOM. ‘De Griekse overheid liet ook weten dat ze geen pushbacks meer toepassen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.