Geld dat migranten opsturen naar conflictlanden is onbetaalbaar

Midden jaren ’90 ontdekten onderzoekers hoe groot de goudpot van remittances is. Het geld dat migranten opsturen naar familie en vrienden in hun herkomstland overschreed toen voor het eerst het wereldwijde budget van de officiële ontwikkelingshulp. In de loop der jaren bleef die goudpot groeien. In 2024 bedroeg het totaalbedrag van remittances die via officiële kanalen werden gestuurd maar liefst 685 miljard dollar. Het bedrag voor de officiële ontwikkelingshulp datzelfde jaar? Een derde daarvan: 212 miljard dollar.

Op een moment dat westelijke donoren massaal de knip zetten in hun budgetten voor ontwikkelingshulp, of zoals Vlaanderen ontwikkelingshulp volledig opschorten, worden remittances alleen maar belangrijker in lage-inkomenslanden. Het belang van die levenslijn is uiteraard nog groter in conflictgebieden. Maar geld sturen naar zulke gebieden is complex en in de meeste gevallen een dure tot onbetaalbare operatie.

Als de lijn met Kaboel stuk is

De Afghaans-Belgische A, die anoniem wenst te blijven, woont al jaren in België en runt een bedrijfje dat luxeproducten importeert uit Afghanistan. Zijn familie woont nog in Afghanistan en regelmatig stuurt hij ook geld op. Geen sinecure, en daar zijn verschillende redenen voor.

Als gevolg van de internationale sancties sinds de machts­overname van de Taliban (in 2021) zijn directe banktrans­fers naar rekeningen in Afghanistan onhaalbaar voor kleine spelers. Wie geld wil overschrijven is aangewezen op finan­ciële dienstverleners als Western Union, Money Transfer, Ria. Die rekenen echter hoge transactiekosten aan, zeker ‘6 tot 8 procent’ volgens A. ‘Dat is heel wat als je weet dat veel Afghanen in België hard moeten werken om regelmatig wat geld te kunnen opsturen.’

Veel mensen zoeken dus andere wegen om die hoge meerkosten te omzeilen, onder meer via niet-officiële tussennetwerken. Dat werkt zo: een tussenpersoon geeft een code en een telefoonnummer voor de begunstigde in Afghanistan. Die kan op zijn beurt met de gegeven code inbellen om te horen waar en wanneer hij het geld kan ophalen. Via deze niet-officiële koerierdiensten omzeil je de hoge transactiekosten, want de tussenpersonen vragen een veel lagere commissie, zegt A. Bovendien omzeil je ook gemakkelijker de controle van de Taliban, die internationale geldstromen en de ontvangers ervan nauwgezet in het oog houden.

Voor kleine ondernemingen als A’s bedrijfje is dat geen optie. En via de geldtransactiebedrijven botst hij op de te lage bedragen die mogen worden overgeschreven. ‘Er staan limieten op geldtransfers. Ook het cashgeld dat mensen wekelijks mogen afhalen bij de bank is gelimiteerd, omdat er – door de sancties – te weinig contant geld in omloop is.’ Omdat de economische bruggen tussen België en Afghanistan ontbreken, en omdat Brussel geen officiële afvaardiging heeft in Kaboel, ontbreekt een directe lijn van hieruit met Afghanistan, zegt A. ‘Daarom regelen we onze transfers via een bank in Dubai.’

Ontvangen euro’s worden duur betaald

Afghanistan staat in de top vijftien van landen die de meeste “migranteneuro’s” vanuit België krijgen. In 2022 werd vanuit ons land 7,03 miljard euro in remittances naar herkomstlanden gestuurd. Daarmee is België een van de toplanden in Europa, zegt de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Die bracht recentelijk in opdracht van de Belgische overheidsdienst Buitenlandse Zaken het landschap van remittances vanuit België voor het eerst gedetailleerd in kaart. De meeste transfers gaan naar Marokko, Roemenië en Turkije. Maar ook gemeenschap­pen en families in Congo krijgen regelmatig geld toegestuurd vanuit ons land.

Vooral voor Oost-Congo, waar de rebellengroep M23 grote stukken grondgebied controleert, is dat een moeilijke onderneming, vanwege sancties en gesloten banken. Elisabeth Sekanabo is de drijvende kracht achter vzw Amuka, een organisatie die vrouwen in Oost-Congo onder­steunt. Geldtransfers doet ze via Western Union, via Rwanda, zegt ze. ‘De kosten zijn hoog’, aldus Sekanabo.

Bovendien moet het geld opgehaald worden in Rwanda, wat betekent dat het veel tijd en verplaatsingskos­ten in beslag neemt. Een andere manier is om via tussen­personen en zo via mobiele telefoon te werken. Maar ook daar betaal je extra voor, omdat in M23-gebied ook te weinig cashgeld in omloop is. Elke euro of dollar wordt dus zeer duur verkocht. ‘Ik denk dat het gaat om 10 procent extra wisselkosten’, aldus Sekanabo. ‘Het is vreselijk voor de bevolking. Er is geen werk, ambtenaren worden niet betaald, er is geen geld, niets dus. Het is een catastrofe.’

52 procent “commissie”

Een gebied dat op zeer eenzame hoogte de kroon spant in torenhoge transferkosten is Gaza. Op het moment van dit schrijven zijn al 461 officiële hongerdoden geteld, boven op de meer dan 67.183 doden door raketten en kogels. Artsen Zonder Grenzen noemde de voedselbedelingen georkestreerde doding.

Nu er een bestand is tussen Israël en Hamas, worden VN-hulpkonvooien sinds 12 oktober eindelijk opnieuw toegelaten in Gaza. Het is nog afwachten of de hulp voldoende is, iedereen kan bereiken en structureel zal worden toegelaten.

Elke cent die voor iemand in Gaza binnenkomt, telt dus. Maar ook hier zijn geen banken meer actief, toch niet voor de gemiddelde burger, zegt de Palestijns-Belgische Shadi Alnaqla. ‘Een bank als de Bank of Jordan is voor the lucky few. Ik stuur geld naar mijn familie in Deir al-Balah via tussennetwerken. En ja, schrijf maar op, dat zijn dezelfde personen die de voedseltransporten beroven om hun buit tegen exuberante prijzen door te verkopen.’

De commissie die Shadi Alnaqla daarvoor betaalt op elke zuurverdiende euro die hij stuurt, tart elke verbeelding: 52 procent. ‘Dat is al negen maanden zo. Voordien was het 35 procent, dan 45 procent, nu dus dit percentage.’

De omstandigheden in het uitgehongerde Gaza zijn ongekend. ‘Een vriend vertelde me dat hij geld had om een pak rijst te kopen. Toen hij cash betaalde, gaf de verkoper hem een voucher voor een volgende aankoop in plaats van het wisselgeld waar hij recht op had.’

Mensen hebben, als ze willen overleven, geen keuzes dan mee te stappen in die verhalen, zegt Alnaqla. ‘Ook ik heb geen andere keuze: de gezondheid van mijn vader en moeder gaat achteruit door het ongelofelijke gebrek aan voedsel, drinkbaar water, medische zorg en vitaminen. Mijn vader heeft een hoofdwonde, omdat hij deze week op straat is bezweken. Dat duur betaalde geld, via die corrupte en criminele netwerken, is de enige levenslijn voor mijn familie.’