Geweld in Gaza: destructief en contraproductief, maar wel doelgericht én strategisch

‘Na een nacht van onophoudelijke bombardementen wordt Gaza wakker met meer nieuws over dood en vernieling. Het openbare leven is verlamd en de straten leeg. Mensen wachten vol angst in hun huizen. Het enige geluid is dat van de sirenes van ambulances die rondrijden om slachtoffers te redden, van Israëlische straaljagers en voortdurende bominslagen in de omgeving. In de lucht, overal lange kolommen van gitzwarte rook en stof.’ Zo schrijft de Palestinian Medical Relief Society, een medisch centrum dat gewonden verzorgt, op haar website.

Hamas-doelwitten

Israëlische woordvoerders stellen dat ze “Hamas-infrastructuur” bestoken. In Gaza, waar Hamas de overheid is, blijkt zelfs infrastructuur en personeel van dienstverlening – bijvoorbeeld elektriciteitscentrales, waterzuiveringsinstallaties en politie – daaronder te vallen. Het resultaat daarvan is dat duizenden burgers een doelwit worden voor het Israëlische leger, louter omdat ze voor de overheid werken.

Wat dat betekent, werd zaterdagavond omstreeks 22u duidelijk. Israël bombardeerde het huis van Tayssir Al-Batsh, het hoofd van de civiele politie. Zijn hele familie was thuis. Hij overleefde de aanval, maar 18 familieleden niet. Overlevende kinderen zagen hoe 18 van hun ooms, tantes, broers, zussen, ouders en grootouders werden begraven. Het Israëlische leger liet weten dat er in het huis ‘militanten waren die verdacht worden van het plannen van aanvallen’. Zonder bewijs. Zelfs als er militanten aanwezig zouden zijn, zou dit een illegale extrajudiciële executie zijn.

‘Wat kan Israël doen als Hamas kinderen als menselijk schild gebruikt?’

‘Spijtig, maar Hamas had dit kind waarschijnlijk op een lanceringsplaats van raketten gezet. Wat kan Israël doen als Hamas kinderen als menselijk schild gebruikt?’ Zo klinken vele reacties van Israëli’s onder foto’s van dode Palestijnse kinderen op facebook. Het is ook de officiële positie van het Israëlische leger.

Volgens het internationaal recht is er sprake van een “menselijke schild” indien dat “schild” strijders of militaire objectieven beschermt. Als Palestijnse groepen raketlanceerders dichtbij huizen van burgers opstellen, dan kan het beschouwd worden als een menselijk schild en is het dus verboden volgens internationaal oorlogsrecht. Families die op het dak van hun huis gaan staan om het te beschermen, terwijl het huis geen militair doelwit is, zijn geen menselijk schild.

Het opbod

De Israëlische minister van Defensie zei: ‘We zullen de operatie pas stoppen als er geen enkele raket uit Gaza meer komt.’ De woordvoerder van de gewapende vleugel van Hamas zei: ‘Droom niet van rust als je deze eisen niet inwilligt: stop de agressie in Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook, laat de gevangenen vrij die eerder waren vrijgelaten in de gevangenendeal rond Gilad Shalit, houd je aan de voorwaarden van het staak-het-vuren van 2012.’ Los van elkaar zijn dit legitieme eisen, maar gesteld als voorwaarden voor het stopzetten van geweld worden het ingrediënten van een dodelijke cocktail.

Het is een patroon dat we kennen uit elke militaire operatie tegen Gaza: Cast Lead 2008-2009, Pillar of Defense 2012, Protective Egde 2014. Palestijnse gewapende groepen in Gaza handelen uit wraak voor Israëlische misdaden in de Westelijke Jordaanoever. En dan begint een waanzinnig, maar rationeel opbod waarin machistische leiders verzeild geraken en moeten doorzetten om geen gezichtsverlies te lijden.

Telkens begint een waanzinnig, maar rationeel opbod waarin machistische leiders verzeild geraken en moeten doorzetten om geen gezichtsverlies te lijden.

Gershon Baskin, de Israëlische onderhandelaar die na vijf jaar geheime contacten met Hamas de vrijlating van Gilad Shalit onderhandelde, contacteerde Hamas om hen te overtuigen op te roepen tot 24 uur wapenstilstand. Opdat de partijen een uitweg uit de spiraal zouden kunnen vinden. Het antwoord dat Baskin van de Hamas-leiding kreeg: ‘Wij negeren de mogelijkheid van een wapenstilstand en dagen Israël uit.’ Baskin: ‘Het is jammer dat deze onverantwoordelijke Hamas-leiders hun eigen burgers wetens en willens overleveren aan het vuur van Israël.’ Daarmee heeft hij niet gezegd dat hij achter dat vuur staat.

Volgens Baskin beseffen de Palestijnen in Gaza niet dat de frustraties binnen het Israëlische leger oplopen omdat de luchtaanvallen niet de verhoopte afschrikking brengen: de raketten uit Gaza blijven komen. Baskin zegt dit omdat hij weet hoe Israëlische generaals en politici denken. ‘Israël is in een opbod beland. Netanyahu liet voor het begin van het offensief al weten dat hij een grondoffensief zou starten, als de raketaanvallen niet zouden afnemen. Hij kan daar niet op terugkomen, en Hamas weet dat’, zegt Baskin.

Baskin besluit daaruit dat Hamas Israël Gaza wil inlokken. ‘Ze denken dat ze dan eindelijk kunnen doen wat de raketten niet kunnen: Israëli’s doden en soldaten ontvoeren. Ze kijken ernaar uit om Israëlische tanks op te blazen met antitankraketten. Maar ik hou mijn hart vast voor de Palestijnen in Gaza’, zegt hij.

Bemiddeling

Er wordt bemiddeld om uit het dodelijke opbod te geraken. Baskin stuurde al voorstellen naar Egyptische, Israëlische en Palestijnse topambtenaren. De Egyptenaren legden gisterenavond een voorstel tot wapenstilstand op tafel. Baskin publiceerde het integraal op zijn facebook-pagina. Hij zegt dat, volgens een Egyptische topambtenaar waarmee hij in contact staat, het water tussen Israël en Hamas te diep is. Israël liet weten het Egyptische voorstel te aanvaarden, maar rekent er misschien op dat Hamas het zal weigeren. Dat zou Israël groen licht geven om de grondoperatie te starten. Maar de Egyptenaren proberen dat scenario af te wenden. Het definitieve antwoord van Hamas wordt later vandaag verwacht.

Probleem is dat Egypte geloofwaardigheid bij Hamas heeft verloren, door de vervolging van de Moslimbroeders, Hamas’ moederpartij, onder huidig president Al-Sisi. Duizenden moslimbroeders zijn zonder proces opgesloten en gemarteld, en meer dan 500 werden ter dood veroordeeld in een schijnproces.

300.000 Palestijnen in de grensregio kregen de waarschuwing om hun huizen te verlaten.

Intussen worden eindeloos lange rijen tanks naar de grens met Gaza getransporteerd. 300.000 Palestijnen in de grensregio kregen de waarschuwing om hun huizen te verlaten. Het is niet duidelijk waar deze mensen naartoe moeten in één van de meest dichtbevolkte gebieden ter wereld waar zo goed als niemand in of uit kan. Ze trekken massaal uit het noorden van de Gazastrook naar hoofdstad Gaza om onderdak te zoeken in een van de UNRWA-scholen, die Israël tijdens vorige operaties ook bombardeerde.

Hardliners in de Israëlische regering willen nog steeds Gaza via de grond binnenvallen. ‘Ik stuurde de eisen van Hamas, die ik van hen kreeg, naar Israëlische legerofficieren. Die lieten me weten dat Hamas “wel lef heeft om met eisen te komen”, en lachten het weg. Ze denken nog steeds dat ze Hamas op de knieën kunnen dwingen met meer bombardementen’, zegt Baskin. En, in het scenario van de extreemrechtse ministers Avigdor Lieberman en Naftali Bennet: met een landoperatie om Hamas “op te doeken”, de leiders te doden of te arresteren, en alle wapens in beslag te nemen. Dat zal niet lukken, en het dodental in Gaza zal hoog oplopen.  

De motieven van Hamas

Als doorwinterde onderhandelaar zal Baskin goed weten dat er rationele motieven achter het geweld schuilen, zowel van de kant van Hamas als van Israël.

Hamas wil van Egypte bekomen dat de grensovergang met Rafah geopend wordt. Onder de afgezette Egyptische president Mohammed Morsi was de zuidelijke grens met de Gazastrook regelmatig open en werd Hamas politiek gesteund door Egypte. Maar het Egypte van Al-Sisi houdt de grens gesloten als onderdeel van de campagne tegen de Moslimbroeders en jihadisten in de Sinaïwoestijn. De opening van Rafah staat slechts vaag in het Egyptische voorstel, en er wordt niks gezegd over de Palestijnse gevangenen. Het biedt Hamas dus erg weinig nadat het zoveel risico’s nam en Gaza weer eens een hoge prijs betaalde.

Van Israël vraagt Hamas: stop de blokkade van de Gazastrook, laat invoer en uitvoer toe, en breid de viszone uit volgens de afspraken na de vorige wapenstilstand in 2012. Invoer wordt beperkt en uitvoer is al helemaal geblokkeerd. Duizenden gewone vissers worden gewurgd: ze worden door Israëlische marineschepen beschoten als ze buiten de beperkte zones komen.

De strategie van Hamas: Israël doen beven

Hamas heeft ook strategieën om die doelen te bereiken. Het probeerde eerst uit de isolatie te raken via een politieke strategie: de eenheidsregering met de Palestijnse Autoriteit. Maar zowel Israël als Egypte werkte die pogingen tegen. Pas dan begon Hamas opnieuw te geloven in militaire escalatie. Een crisis moet de aandacht van de wereld weer op de noden van de Gazastrook trekken en de sympathie van de Egyptische bevolking opwekken.

Zonder geweld kijkt niemand naar Gaza.

Hamas wil met zijn eigen raketten de veiligheid van Israël “doen beven” en zo de internationale aandacht trekken. De harde realiteit is immers dat zelfs tijdens de zeldzame vredesgesprekken de blokkade van Gaza niet op tafel ligt. Zonder geweld kijkt niemand naar Gaza.

De motieven van Israël

De Gazastrook telt 1,8 miljoen inwoners op een strookje land van 360km2– dat is één derde van de voormalige kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde. Deze bevolkingsdichtheid ontstond toen het Israëlische leger in 1948 vele Palestijnen verdreef van wat vandaag Israël is naar wat de Gazastrook werd. Dat strookje land stond achtereenvolgens onder Egyptisch, Israëlisch en Palestijns bestuur.

In 1967 veroverde Israël de Gazastrook van Egypte en vestigden zich er duizenden Israëlische kolonisten. Het leger was een bezettingsmacht, zoals vandaag nog steeds in de Westelijke Jordaanoever. Maar in 2005 trok Israël zowel de troepen als de kolonisten terug, ogenschijnlijk als stap naar vrede, maar in realiteit was de Gazastrook al langer niet meer strategisch of historisch belangrijk voor Israël. De bezetting veranderde in afsluiting van de grenzen: Gaza werd de openluchtgevangenis die het vandaag nog altijd is, zeker na de verkiezingsoverwinning van Hamas in 2006.

‘warehousing’: de hele bevolking opbergen als goederen in een opslagplaats, en protest onderdrukken.

Gaza moet deel worden van een onafhankelijke Palestijnse staat, maar omdat Israël die niet wil aanvaarden, is de strategie voor Gaza, in de woorden van de Israëlische vredesactivist Jeff Halper, ‘warehousing’: de hele bevolking opbergen als goederen in een opslagplaats, en protest onderdrukken. ‘Warehousing is erger dan apartheid. Er wordt zelfs geen plan voor “aparte ontwikkeling” gemaakt, de onderdrukte bevolking wordt gewoon opgesloten, en beroofd van collectieve en individuele rechten’, zegt Halper.

De strategie van Israël: bombarderen voor rust en kalmte

Geen enkel land zou stilzitten als het bestookt wordt met raketten. Maar welk land zou drie keer op rij bommen gooien op burgers om ze af te schrikken en om de eigen burgers weer een paar jaar van “rust en kalmte” te verzekeren?
‘De Britse stad Crossmaglen in Noord-Ierland werd in de jaren zeventig vanuit de Ierse Republiek bestookt met raketten, maar de Britse luchtmacht heeft Dublin niet gebombardeerd en geen Ierse vrouwen en kinderen gedood’, schreef Robert Fisk.

De Israëlische actie is, met andere woorden, minder “normaal” dan vaak gedacht. Ze is bovendien niet effectief. Terwijl tot 2008 enkel de kleinere steden Sderot en Ashkelon – zo’n 140.000 mensen – binnen het bereik van Qassam -en Grad-raketten lagen, kunnen de Iraanse Fajr-raketten en de Syrische M302-raketten vandaag Tel Aviv en Jeruzalem bereiken. In 2014 horen dus 1,5 miljoen Israëli’s het luchtalarm afgaan. De isolatie en belegering van de Gazastrook maakte Israël dus onveiliger, niet veiliger.

Al kost die onveiligheid toch vooral aan Palestijnse kant mensenlevens. De meeste Israëli’s beschikken over schuilkelders en het hoogtechnologische afweergeschut van het leger. In Gaza worden 1,8 miljoen mensen zonder enige bescherming blootgesteld aan massale Israëlische bommen en raketten van straaljagers en helikopters.

Veroordeeld tot elkaar?

Door de bombardementen op Gaza vol te houden, versterkt Israël het imago van Hamas als beschermer van de Gazanen tegen Israëlische agressie. De overgrote meerderheid van gewone Palestijnen, van welke politieke strekking ook, staat achter de mensen die zich verzetten in Gaza. Zo kan Hamas bij elke ronde Israëlisch geweld zijn prestige en invloed herstellen.

Dat zegt ook Gershon Baskin: ‘De hele Arabische wereld schaart zich rond de Palestijnse vlag en vooral achter Hamas, dat weer volop in de aandacht staat.’ Als het de Israëlische regering echt om de veiligheid van haar burgers te doen is, waarom heeft ze zich dan niet ingezet voor een duurzame oplossing voor Gaza? Hardliners in de Israëlische regering zien blijkbaar niet in dat een politiek Hamas in de Palestijnse regering beter is dan een geïsoleerd militair Hamas.

Volgens sommigen wil Israël Hamas net versterken, om het mislukken van vredesgesprekken op “extremisten” te kunnen steken en dus weer zoveel jaar te kunnen kopen om Palestina verder te koloniseren.

Als Israël het niet zelf kan, dan moet de internationale gemeenschap het dwingen om te onderhandelen over vrede en permanente rust voor Palestijnen -Gazanen incluis- én Israëli’s.

Maar als Israël het niet zelf kan, dan moet de internationale gemeenschap het dwingen om te onderhandelen over vrede en permanente rust voor Palestijnen -Gazanen incluis- én Israëli’s.

Tot Israël bereid is om de kernproblemen aan te pakken en af te zien van falende strategieën – de politiek van bezetting en kolonisatie in de Westelijke Jordaanoever, de politiek van economische on-ontwikkeling en blokkade van de Gazastrook – zal elk akkoord de zoveelste pauze zijn tot aan de volgende ronde geweld.

Nu de internationale diplomatieke machine op gang komt, moeten onderhandelaars de kans grijpen om niet enkel de derde wapenstilstand in vijf jaar te onderhandelen, maar verder te gaan en de belangen achter elke opflakkering aanpakken. Gevaarlijk is dat het gewenningseffect optreedt, maar de urgentie zou bij elke operatie net moeten toenemen.

Pieter Stockmans is freelance journalist. Je kan hem volgen op Facebook en Twitter.

Op zijn MO*-blog publiceert hij later een uitgebreide versie van dit stuk. Lees hier alvast “Cascade van de dood”, over hoe het zover kwam.