Net gevlucht uit Afghanistan en nu opnieuw uit Oekraïne

Sinds de Russische invasie zijn nu bijna 3,5 miljoen mensen Oekraïne ontvlucht. Onder hen zijn ook Afghanen die voor de tweede keer in zes maanden voor een oorlog moeten vluchten. Journalist Ghulamullah Habibi sprak met twee Afghanen die inmiddels België wisten te bereiken. ‘Ik wil de internationale gemeenschap oproepen om te luisteren naar onze verhalen en om ons te helpen in deze moeilijke tijden.’

Even terug naar vorige zomer, naar 16 augustus 2021 om precies te zijn: de dag dat Afghanistan viel en de Taliban de macht overnamen. Veel Afghaanse militairen en ambtenaren zoals tolken, journalisten en fixers verlieten daarop het land.

Honderdduizenden Afghanen migreerden naar Pakistan, Iran, de Verenigde Staten, Rusland en Europese landen. In België hebben 3692 Afghanen sinds begin augustus 2021 een eerste verzoek tot internationale bescherming ingediend, zo blijkt uit cijfers van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. Naar schatting 300 Afghanen migreerden na de val van de Taliban naar Oekraïne.

Oekraïne kende op dat moment al een kleine Afghaanse gemeenschap. Eind 2020 hadden 1449 Afghanen een permanente verblijfsvergunning in Oekraïne, volgens cijfers van de Oekraïense staatsmigratiedienst SMSU. Daarnaast beschikten 233 Afghanen over tijdelijke visa, bijvoorbeeld omdat ze in het land studeerden of familie waren van Oekraïense burgers. De meeste van deze families vonden een nieuwe thuis in Odessa, een belangrijkste havenstad in het zuiden van het land, aan de Zwarte Zee.

Nu Russische troepen Oekraïne zijn binnengevallen, bijna zeven maanden na de val van Afghanistan, moeten sommigen onder hen voor de tweede keer in een half jaar tijd vluchten voor de dreiging van een binnenvallende militaire macht. Samen met intussen al bijna 3,5 miljoen Oekraïners, volgens cijfers van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Dat aantal zal de komende tijd wellicht nog verder stijgen.

De vlucht uit Afghanistan

Dhr. Safi is een van de Afghaanse burgers die Oekraïne na de invasie kon ontvluchten. De 52-jarige Afghaan diende als officier in het Afghaans Nationaal Leger, waarin hij vooral vocht tegen opstandelingen in de oostelijke provincies van Afghanistan. ‘Tot aan de val van Afghanistan heb ik trouw mijn plicht vervuld om het land en zijn burgers te beschermen tegen de Taliban en andere terroristen’, vertelt hij.

Na de val van Afghanistan bracht Safi zijn familie naar de Afghaanse hoofdstad Kaboel, in de hoop dat ze daar veilig zouden zijn voor de Taliban. Zelf kon de legerofficier niet blijven. Afghanistan was te gevaarlijk voor hem geworden, dus hij koos ervoor om zijn toevlucht te zoeken in een ander land.

Een vriend van hem had een kledingzaak in Oekraïne, dus bracht Safi vele lange dagen door op en rond de luchthaven van Kaboel om te proberen erheen te reizen. Bij de Oekraïense ambassade vroeg hij verschillende keren om hulp, maar zonder succes.

Met hulp van familie en vrienden kon Safi uiteindelijk toch vluchten uit Afghanistan. ‘Via een vriend kon ik voor 1000 dollar een Iraans visum kopen’, legt hij uit. ‘Ik gebruikte het om via de Afghaanse provincie Herat naar de Iraanse stad Mashhad te reizen. Daarna reisde ik via Teheran door naar Turkije.’

‘Vier nachten lang heb ik geen uur geslapen, ik was er belabberd aan toe.’

De volgende stap in Safi’s reis was Europa. Via zijn connectie in Odessa kreeg hij een uitnodiging met visum om naar Oekraïne te reizen. In de havenstad aan de Zwarte Zee diende Safi zoals veel andere Afghanen meteen een aanvraag in voor een permanente verblijfsvergunning bij de Oekraïense autoriteiten, die hij een paar maanden later ontving.

Safi huurde een huis in de stad, een baan vinden lukte niet meteen. In tussentijd probeerde hij zijn familie te helpen Afghanistan te ontvluchten en naar Oekraïne te komen, maar zonder succes. Safi’s hele familie, die bestaat uit zijn vrouw, vier zonen, twee dochters en zijn broers, leeft nog steeds in gevaar onder het regime van de Taliban.

Naar Polen en dan naar België

Nadat Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenviel, besloot Safi dat het tijd was om een tweede keer op de vlucht te slaan. Hij kocht een auto in Odessa en vertrok met twee vrienden naar de Pools-Oekraïense grens, omdat ze hadden gehoord dat de Poolse regering asiel zou verlenen aan Oekraïense vluchtelingen.

De reis naar de grens, ongeveer 750 kilometer ver, legden Safi en zijn vrienden in vier dagen af. Een deel met auto, een deel te voet, in ijskoud weer met hevige sneeuwbuien.

‘Onderweg stuitten we op veel moeilijkheden’, zegt Safi. ‘De wegen stonden vol auto’s en mensen die probeerden veilig een ander land te bereiken. Veel vrouwen en kinderen waren in totale wanhoop. Sommige mensen stierven van de kou. Anderen lagen langs de weg in coma, terwijl hun vrienden en familie om hulp smeekten.’

Lees ook

‘t Stad is ook van Afghanen

‘Ik hoop hier permanent te kunnen blijven.’

Eten was schaars, de koude temperaturen waren amper te harden. ‘Op weg naar de grens was er bijna geen eten. ’s Nachts was er geen enkele mogelijkheid om een beetje op te warmen. Vier nachten lang heb ik geen uur geslapen, ik was er belabberd aan toe.’

Op sommige momenten dacht Safi dat hij onderweg zou stranden door de erbarmelijke omstandigheden, zo vertelt hij. Maar met wilskracht en veel inspanningen slaagde hij erin om uitgeput de Poolse grens te bereiken. Daar zag hij duizenden andere Oekraïners die na een lange reis de grens probeerden over te steken.

Nadat hij de nacht had doorgebracht aan de grens liet Safi zijn paspoort afstempelen door de Poolse grenspolitie. Hoewel hij nu eindelijk veilig was, besloot de vijftiger verder te reizen, naar België. ‘Op verzoek van Afghaanse vrienden in België besloot ik om hier immigratiedocumenten te proberen bemachtigen’, zegt hij.

De voormalige legerofficier woont nu in Antwerpen, waar zich de laatste tien jaar minstens 5000 mensen van Afghaanse afkomst gevestigd hebben. ‘Ik logeer nu even bij een vriend, maar binnenkort ga ik me bij de overheid aanmelden als vluchteling’, zegt hij. ‘Daarna hoop ik de juiste papieren te krijgen, zodat ik hier permanent kan blijven.’

Gezin in gevaar

‘Ik wil de internationale gemeenschap oproepen om te luisteren naar onze verhalen en om ons te helpen in deze moeilijke tijden.’

Een legaal verblijf verkrijgen is niet Safi’s enige doel in België. Als dat gelukt is, wil hij zijn familie vanuit Afghanistan naar België evacueren omdat zij nog steeds gevaar lopen. Safi deelde zijn zorgen over zijn gezin al in Oekraïne met verschillende buitenlandse ambassades, maar hij kreeg daarbij geen hulp. Hij hoopt nu dat de Europese Unie iets voor hem kan betekenen.

‘Mijn familie wordt nog steeds ernstig bedreigd door de Taliban. Ze hebben de afgelopen maanden als gevangenen geleefd’, zegt hij. ‘Veel Afghanen die voor de overheid werkten, hebben nu met dezelfde problemen te kampen. Daarom wil ik de internationale gemeenschap oproepen om te luisteren naar onze verhalen en om ons te helpen in deze moeilijke tijden.’

De 60-jarige Afghaan Shah Jahan bevindt zich in een vergelijkbare situatie. Samen met zijn gezin vluchtte hij uit Afghanistan, maar dan in in 2001, toen de oorlog begon die uiteindelijk twintig jaar zou gaan duren. Ook Jahan en zijn gezin belandden in de Oekraïense stad Odessa, waaruit veel inwoners nu gevlucht zijn en waar de resterende burgers zich voorbereiden op een mogelijke grote aanval uit het noorden en van op de Zwarte Zee.

Jahan: ‘Afghanen die zich net als wij jaren geleden in Oekraïne hebben gevestigd, richtten er in de loop der jaren heel wat succesvolle bedrijven op. De meeste Afghanen in Oekraïne hadden een eigen huis en de Oekraïense nationaliteit. Ze waren blij in een land te wonen waar ze zich veilig voelden. Helaas is dat nu niet meer het geval. Daarom zijn we een tweede keer moeten vluchten voor oorlog.’

Ook Jahan verblijft nu in België, bij een vriend in Antwerpen. Hij vroeg verblijfspapieren aan bij de Belgische overheid. ‘Daarna ga ik proberen om mijn vrouw en dochters naar hier te halen, want het is erg moeilijk om gescheiden te leven van je familie.’

De 60-jarige Afghaan belt elke dag met zijn vrouw, die zich nog in Odessa bevindt. ‘De situatie verslechtert heel snel. Odessa wordt nog steeds belegerd door Russische troepen, dus mijn vrouw en dochters proberen zoveel mogelijk binnen te blijven. Maar het eten raakt op en nieuw voedsel komt de stad niet binnen. Veel gezinnen in de stad zitten al zonder eten.’

Ook Jahan roept de Europese regeringen op om waar mogelijk te helpen door vluchtelingen een veilige verblijfplaats aan te bieden zodra die erin slagen Oekraïne te verlaten. ‘De meeste migranten zijn al erg arm en hebben niet veel bezittingen’, legt Jahan uit. ‘Maar de situatie in hun thuisland is vaak zo slecht dat ze bereid zijn om alles achter te laten om te overleven.’

‘Dat zijn heel moeilijke beslissingen om te nemen. Wie op de vlucht is voor oorlog en zijn familie moet achterlaten, kan geen normaal leven leiden. Migranten kunnen, zeker nu, echt alle hulp gebruiken.’

Terugsturen naar land van herkomst

Vluchtelingen uit Oekraïne die de Oekraïense nationaliteit hebben, moeten zich in ons land aanmelden in het registratiecentrum van Fedasil op de Heizel. Wie een andere niet-Europese nationaliteit heeft, moet naar het Klein Kasteeltje om een verzoek om internationale bescherming (asiel) in te dienen. Daar was het al druk deze winter, net als de winter voordien, en de oorlog in Oekraïne doet er de rij wachtenden aangroeien.

Door de drukte kunnen vaak enkel minderjarigen, gezinnen met kinderen en kwetsbare mensen asiel aanvragen in het Klein Kasteeltje; als alleenstaande man blijven de deuren dicht. De afgelopen week konden bijna elke dag tussen de 100 tot 200 mannen geen bescherming aanvragen, zegt Thomas Willekens, beleidsmedewerker bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Een deel van hen brengt daardoor de nacht op straat door.

Of er ook Afghanen uit Oekraïne zijn bij de wachtenden aan het Klein Kasteeltje? Dat kan Willekens niet met zekerheid zeggen. ‘Op de nieuwssite Bruzz las ik wel het verhaal van een student uit Jemen die in Odessa studeerde en naar Brussel is gevlucht. Hij kan niet terug naar zijn thuisland omdat ook daar een oorlog aan de gang is. Wellicht zijn er veel studenten uit derde landen die in Oekraïne studeerden die het land ook moesten ontvluchten.’

Deze zogenaamde ‘derdelanders’, die niet de Oekraïense nationaliteit hebben en ook geen EU-burger zijn, willen graag tijdelijke bescherming in België. ‘Maar daar hebben ze geen recht op’, zegt Willekens. Daarom moeten ze internationale bescherming aanvragen aan het Klein Kasteeltje, wat nu dus onbegonnen werk lijkt.’

Sinds begin deze maand heeft het CGVS overigens een nieuw beleid voor verzoeken om internationale bescherming uit Afghanistan. Na de machtsovername door de Taliban in augustus 2021 was er een tijdelijke opschorting van beslissingen voor aanvragers uit Afghanistan. Dat hield in dat Afghaanse asielzoekers in de praktijk niet geweigerd werden en dat ze tijdelijk niet konden worden teruggestuurd naar hun land. Maar die opschorting is nu niet langer van toepassing.

‘Bij Vluchtelingenwerk vrezen we dat dit zal leiden tot heel wat negatieve beslissingen voor asielaanvragen van Afghanen’, zegt Willekens. ‘Dat is heel lastig, want door de situatie in Afghanistan kunnen veel Afghanen niet terugkeren. Zo komen ze in een schemerzone terecht.’