Ni Una Menos
Tien jaar strijden tegen vrouwenmoord in Latijns-Amerika
© Matias Izaguire / Le Picorium
© Matias Izaguire / Le Picorium
In tien jaar tijd is Ni Una Menos, het protest tegen moord op meisjes en vrouwen, volwassen geworden. En dat de beweging op het beleid weegt, mag duidelijk zijn.
Op 10 mei 2015 werd het lichaam van de veertienjarige Chiara Páez teruggevonden in de achtertuin van haar vriendje in Rufino, een plaatsje in de Argentijnse provincie Santa Fe. Het vriendje, zestien jaar oud, was op het moment van de ontdekking in diezelfde tuin aan het barbecueën. Páez was zwanger van wat hij dacht dat zijn kind was.
Het meisje vond de dood in wat de rechter later ‘een totale minachting voor haar conditie als vrouw’ noemde. Het zou de eerste noch de laatste keer zijn. Tot op vandaag wordt volgens Amnesty International in Argentinië om de 33 uur een vrouw vermoord.
De gruwel van Páez’ dood was dus verre van uniek. En toch hapte het land collectief naar adem. Waarom was het juist dít meisje dat post mortem de geschiedenisboeken in ging, en niet de vrouw die 33 uur vóór of na Páez om zeep werd geholpen?
Dezelfde vraag kan je stellen over Emmett Till, George Floyd, Mohammed Bouazizi, Alan Kurdi en zovele anderen die het gezicht van een maatschappelijk probleem werden. Bijna per ongeluk, want hoeveel elk van hen ook hebben teweeggebracht, voorbestemd om geschiedenis te schrijven waren deze figuren niet. Integendeel. Ze leidden hun leven als eender welke andere druppel die uit een wolk komt vallen. Maar toen die specifieke druppel uiteenspatte op aarde, ontketende dat een volkswoede die een half werelddeel in de hens zette.
Meer dan waarschijnlijk is het een samenloop van omstandigheden, waarbij de factor toeval een veel grotere rol speelt dan we bereid zijn om aan te nemen. Zo ook bij de moord op Chiara Páez in Argentinië. Journaliste Marcela Ojeda schreef op het toenmalige Twitter: ‘Actrices, politica’s, artiestes, onderneemsters, maatschappelijk werksters… Vrouwen, allemaal: ze zijn ons aan het vermoorden.’
Het bericht werd massaal gedeeld, voortgestuwd door een ongrijpbaar algoritme. Al snel brak het protest door de digitale grens. De maatschappelijke emmer liep over. Een maand na de moord op Páez trokken 300.000 mensen door de straten van Buenos Aires. Over hun tongen rolden drie woorden die de wereld zouden rondgaan: Ni Una Menos. Niet één minder.
In de geschiedenisboeken heet het dat Ojeda met haar tweet de protestgolf heeft ontketend. Als een prairiebrand raasde die door de hele Spaanssprekende wereld, tot in Spanje en de Spaanssprekende diaspora van de Verenigde Staten toe. Niet toevallig wordt die wereld gekenschetst door een archetypisch vrouwbeeld. No faltarle el respeto – ‘toon respect’ – is de opvoedkundige basis waarop het bestaan van de Latijns-Amerikaanse vrouw rust.
Tien jaar na de dood van de 14-jarige Chiara Páez moet een moord op een vrouw al van behoorlijk wat waanzin getuigen om nog de nationale media te halen.
Dat respect is verschuldigd aan hiërarchische meerderen, mannen in het bijzonder. Gedwongen in een korset van een meedogenloos schoonheidsideaal verwacht de maatschappij dat de vrouw zich schikt in een zorgende, dienende rol. Vrouwen worden van jongs af aangemoedigd om eigen gedachten terzijde te schuiven om conflict te vermijden. Naïviteit in de seksuele omgang is een absolute deugd. De goede verstaander ziet hierin het beeld doorschemeren van de Maagd Maria, die – alweer niet toevallig – in diverse verschijningsvormen vereerd wordt over het hele continent.
Dat maatschappijbeeld, aangevuld met een toxisch beeld over man-zijn, krijg je niet uitgeroeid met een hashtag en een betoging. Dat bewijst de tijdslijn op sociale media van journaliste Marcela Ojeda. Die leest vandaag nog steeds als een huiveringwekkende aaneenschakeling van geweldsdelicten jegens vrouwen.
Een open wonde
Het verschil met Páez is dat de namen van de huidige slachtoffers in het beste geval een bescheiden rit door de onderbuik van sociale media uitzitten. Ze schoppen het niet meer tot op de protestborden die de wereld rondgaan. Tien jaar na Páez’ dood moet een moord op een vrouw al van behoorlijk wat waanzin getuigen om nog de nationale media te halen.
Dat gebeurde overtuigend op 19 september 2025. Een groepje randfiguren martelt in Buenos Aires drie vrouwen dood. Het jongste slachtoffer is vijftien jaar. De daders livestreamen alles op sociale media.
De zoveelste protestgolf trekt zich op gang. Maar de slogans klinken doffer dan in 2015, de ogen blikkeren met minder vuur. De begeestering is die van de automatische piloot. Is het vuur opgebrand? Je zou voor minder. Maar de vraag is niet of er vooruitgang is geboekt. Die is er – waarover verder meer.
Maar de vooruitgang lijkt niet op te wegen tegen de dagelijkse realiteit, waarin vrouwen nog steeds worden vermoord, opgejaagd, gedrogeerd, gestalkt.
Het verklaart Marcela Ojeda’s eigen reactie op de tiende verjaardag van Ni Una Menos, eerder dit jaar. Strijdvaardig, maar niet onverdeeld positief: ‘Ni Una Menos heeft de overlevers omhelst, jij, ik, alle vrouwen. De tiende verjaardag is geen herdenkingsplechtigheid. Het is een open wonde. De ongelijkheid blijft bestaan, hoewel sommigen ze willen ontkennen. Maar wij waren er, we zijn er, en we zullen er zijn.’
Wat leren de cijfers van UN Women? Latijns-Amerika en de Caraïben is het gevaarlijkste continent om vrouw te zijn. Uitschieter is Honduras: 4,8 moorden per 100.000 vrouwen in 2023. Landen die het beter doen zijn Guatemala en Chili, respectievelijk met 0,5 en 0,4 moorden voor dezelfde parameter. Vertaald naar absolute cijfers: in een land als Brazilië, met 1,4 femicides (moord op een vrouw omdat ze een vrouw is) per 100.000 in 2023, werden 1463 vrouwen slachtoffer dat jaar.
© Marina Espeche / Nur Photo
Te veel succes?
Het minste wat je kan zeggen over Ni Una Menos: de beweging benoemde het probleem en maakte het vervolgens zichtbaar. Maar kunnen stoppen? Neen.
Dat is ook niet vreemd. Een sociale beweging kan agenderen, wetgeving afdwingen, bewustzijn creëren. Maar ze kan geen politiekorpsen hervormen, geen rechters rede in de hersenen praten, geen cultuur van machismo uitroeien die generaties lang is ingebakken.
Daarvoor is meer nodig. Politieke wil, in de eerste plaats, en daar wringt het schoentje. In veel landen blijft straffeloosheid de norm. Moordenaars lopen vrij rond of krijgen lage straffen. Vrouwen die aangifte doen van geweld worden niet ernstig genomen. De politie reageert niet, of te laat. Het systemische falen is alomtegenwoordig.
En dan is er nog de politieke wind, die anno 2025 uit een veel conservatievere hoek komt waaien dan in 2015. In Argentinië kwam in 2023 de ultraliberale Javier Milei aan de macht. Feminisme is volgens hem ‘een linkse ideologie die de familie wil vernietigen’. Brazilië had met Jair Bolsonaro een president die vrouwen publiekelijk schoffeerde en geweld tegen vrouwen bagatelliseerde.
In El Salvador zit Nayib Bukele achter het stuur. In dat land is abortus volledig verboden, vrouwen verdwijnen er geregeld achter de tralies na een miskraam. Bukele is niet van plan die wetten te wijzigen. En dan is er uiteraard ook nog Trump, die in 2022 de Amerikaanse abortuswetgeving terug naar het stenen tijdperk katapulteerde.
De tastbare veranderingen door Ni Una Menos zijn reëel. Twaalf landen, waaronder Argentinië, Brazilië, Chili, Colombia en Mexico, hebben femicide opgenomen in het strafwetboek.
De conservatieve tegengolf is intens. Meer en meer wordt de discussie over vrouwenrechten gekaapt door rechtse politici die het frame omdraaien: feminisme zou een bedreiging zijn voor het kerngezin, voor traditie, voor de maatschappij. De Katholieke Kerk, nog altijd een gigantische machtsfactor in Latijns-Amerika, speelt daar handig op in. Zo is Ni Una Menos in zekere zin slachtoffer geworden van haar eigen succes. De beweging dwong een debat af, maar datzelfde debat lokt nu ook felle weestand uit.
Maar de klepel hangt niet stil. Waar actievoerders aanvankelijk op straat kwamen om femicides aan te kaarten, wordt het protest vandaag een heel stuk breder geïnterpreteerd.
In een opgemerkt stuk in de Argentijnse krant El Diario leggen Ni Una Menos-actievoerders van het eerste uur Luci Cavallero en Verónica Gago expliciet de link tussen economie, geweld en patriarchaat. Ze stellen dat Mileis beleid draait om het versterken van de financiële elite ten koste van de bevolking, vooral vrouwen en kwetsbare groepen. Kijk naar de rol van schulden in het huishouden bijvoorbeeld:
terwijl Mileis regering de uitgaven voor sociale voorzieningen terugdringt, stijgen de betalingen aan de schuldeisers en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Gezinnen, met vrouwen als eindverantwoordelijke, steken zichzelf steeds meer in schulden om te kunnen overleven. Cavallero en Gago beschouwen dat als ‘financiële kolonisatie van het dagelijks leven’.
Het kadert in wat de wetenschap intersectionaliteit noemt. Simpel gesteld: het uitmoorden van vrouwen vindt zelden plaats in een maatschappelijk vacuüm.
Ni Una Menos maakt die analyse expliciet. Het gaat niet meer over louter vrouwenmoorden, vandaag nemen ze het hele maatschappelijke bestel op de korrel. In tien jaar tijd is Ni Una Menos volwassen geworden. En dat de beweging op het beleid weegt, mag duidelijk zijn.
Van hashtag tot wetboek
De tastbare veranderingen zijn reëel. Twaalf landen, waaronder Argentinië, Brazilië, Chili, Colombia en Mexico, hebben femicide opgenomen in het strafwetboek. Zes andere landen hanteren de term in aanverwante wetten. Argentinië breidde de definitie van gendergerelateerd geweld uit en richtte gespecialiseerde parketten op.
In Mexico, Chili en Colombia werd de wetgeving aangescherpt rond stalking, partnergeweld en seksuele intimidatie.
Maar de meest symbolische overwinning is wellicht de legalisering van abortus in Argentinië in 2020, na jarenlange actie onder de groene vlag van de pañuelo Verde-beweging, die sterk verweven is met Ni Una Menos. Andere landen, zoals Colombia, volgden.
In veel andere landen op het continent blijft abortus streng verboden – hooguit toegestaan in geval van verkrachting, of als het leven van de moeder in gevaar is. Vrouwen in Nicaragua, Honduras, El Salvador kunnen worden opgesloten als ze een miskraam krijgen. Artsen kunnen niet helpen zonder zelf het risico op vervolging te lopen.
Ook de Verenigde Staten kantelden in 2022. Het Hooggerechtshof gooide Roe versus Wade overboord, de bekende uitspraak die abortus vijftig jaar lang federaal beschermde. Sindsdien heeft een golf van staten abortus verboden of ernstig beperkt.
De vooruitgang mag dan broos zijn, de tendens in Latijns-Amerika is er wel één richting vooruitgang. En daar heeft Ni Una Menos de bakens voor verzet. Niet slecht voor een protestgroep zonder centrale leiding.
Deze analyse werd geschreven voor MO*158, het winternummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.
Lees meer over femicide
