Bezorgdheid over ruk naar rechts in Bolivia

Op 8 november werd Rodrigo Paz Pereira ingezworen als nieuwe president van Bolivia. Daarmee kwam er een einde aan bijna twintig jaar onafgebroken bestuur door de linkse partij Movimiento al Socialismo (MAS). De machtswissel markeert een politieke koerswijziging naar rechts. Er klinken beloftes van economische hervorming, privatisering en meer openheid voor buitenlandse investeringen. Maar wat zijn de gevolgen voor de rechten van lokale gemeenschappen, en voor het Boliviaanse grondstoffen- en milieubeleid? Enkele vragen en (voorlopige) antwoorden.

Waar staat de nieuwe president voor op sociaaleconomisch vlak?

Bolivia gaat de laatste jaren gebukt onder een diepe economische crisis, die voornamelijk het gevolg is van de terugvallende inkomsten uit gaswinning. De lange wachtrijen voor benzine zijn wellicht het meest sprekende beeld van die malaise. Paz won de verkiezingen met de belofte om een einde te maken aan de chaos. Hij profileert zich als voorstander van een vrijemarktaanpak, die hij zelf ‘kapitalisme voor allen’ noemt.

Paz wil belastingen verlagen, belemmeringen voor het bedrijfsleven verminderen en het staatsapparaat decentraliseren. Zijn doel is om Bolivia ‘weer terug naar de wereld’ te brengen. Je mag dit lezen als: het aantrekken van buitenlandse investeerders en schulden aangaan om de economie nieuw leven in te blazen.

Op vlak van buitenlands beleid geeft Paz aan dat hij volop wil inzetten op goede relaties met de Verenigde Staten, waarmee de betrekkingen onder vorige regeringen sterk verslechterden. Maar ook de banden met de EU worden nauwer aangehaald: zo vond onlangs een high-level missie van Europees Commissaris Teresa Ribera plaats naar het land, in het kader van het aantreden van de nieuwe president. 

Paz zet zich daarbij in de markt als de complete tegenpool van zijn socialistische voorgangers Evo Morales en Luis Arce van de MAS-partij. Hij schildert het economische beleid van de MAS af als een ‘verraad aan het vaderland’ en legitimeert radicale maatregelen, zoals de besparingen in sociale programma’s, als een noodzakelijke ‘zuivering’ voor de gezondheid van de natie.

Wat betekent zijn verkiezing voor het grondstoffen- en milieubeleid in Bolivia?

De politieke bocht richting de openstelling van het land voor privé-investeerders, met zo weinig mogelijk staatsinmenging, dreigt te leiden tot een toename aan investeringen in grootschalige mijnbouw en agro-industrie, met meer sociale conflicten en milieuvervuiling tot gevolg.

Een concreet voorbeeld is lithium. Bolivia bezit de grootste voorraden van ‘het witte goud’, dat wereldwijd heel gegeerd is als grondstof voor batterijen die je onder de motorkap van onder meer elektrische wagens vindt, maar ook in militaire toepassingen. Het staatsbedrijf YLB moest er onder het MAS-bewind voor zorgen dat de lithiumontginning ten goede kwam van de Bolivianen zelf. Daarbij rekenden vorige regeringen op samenwerking met Chinese en Russische bedrijven.

Hoewel er in de zuidelijke zoutvlaktes van Bolivia een geopolitieke strijd woedt om toegang tot voorraden en exploratiecontracten, vindt er tot op vandaag nog altijd geen grootschalige lithiumproductie plaats. Er is wel expliciete interesse van bedrijven uit onder meer VS, Frankrijk en Duitsland om daar onder de nieuwe president verandering in te brengen. Ook vanuit het Global Gateway-investeringsprogramma van de EU kijkt men naar Bolivia.

Lokale gemeenschappen in de omgeving van de lithiumprojecten zijn bezorgd over de impact op watervoorraden, de natuur en de lokale economie. Ze verdedigen hun recht op inspraak en op voorafgaande, geïnformeerde en vrije raadpleging. Partnerorganisaties van Broederlijk Delen pleiten dan ook voor meer transparantie en toegang tot informatie over de lithiumplannen bij zowel de Boliviaanse overheid als de Europese instellingen en betrokken bedrijven. Ze eisen ook bescherming van kwetsbare ecosystemen.