“‘Bedelen voorbij de clichés’

Enkele maanden geleden was ik samen met collega’s in Ierland. Tijdens een wandeling door de stad Athlone trok een straatartiest onze aandacht. Hij combineerde acrobatiek met vuurspuwen, en had al snel een kring toeschouwers zich rond verzameld.

Aan het einde van zijn act vroeg hij om een bijdrage. ‘Ik ben geen bedelaar’, zei hij nadrukkelijk. ‘Ik ben een professionele artiest, geen willekeurig iemand die zomaar anderen om geld vraagt. Ik vraag een bijdrage voor mijn wérk.’

Bedelen is een van de meest zichtbare praktijken in onze steden, en tegelijk een van de meest misbegrepen.

Die zinnen bleven nazinderen. Onbedoeld legde hij bloot hoe scherp de grens soms wordt getrokken tussen wie wél en wie níet als legitiem wordt gezien wanneer die in de openbare ruimte om geld vraagt. Zijn behoefte om zich te onderscheiden, om vooral niet tot de categorie “bedelaars” te behoren, bevestigde nog maar eens hoeveel stigma er op die praktijk rust.

Bedelen is een van de meest zichtbare praktijken in onze steden en tegelijk een van de meest misbegrepen. Rond bedelen bestaan er heel wat hardnekkige clichés: de zwerver, de jonge moeder die haar kinderen strategisch inzet, de vermeende ‘bende’ die mensen die bedelen zou aansturen. Maar achter die beelden schuilt een werkelijkheid die veel gelaagder is.

Om voorbij die clichés te kijken, voerden mijn collega’s Pascal Debruyne en Harm Deleu en ik vier jaar onderzoek. We spraken met tientallen mensen die bedelen, sommigen volgden we langere tijd. Zo zagen we welke plaats bedelen innam in hun leven, hoe omstandigheden in de loop der tijd veranderden, welke keuzes mensen maakten. Daarnaast spraken we met sociaal werkers, politieagenten en andere professionals die hen dagelijks ontmoeten.

Voor velen is bedelen geen geïsoleerde individuele beslissing.

Wat in al die gesprekken terugkomt: voor velen is bedelen geen geïsoleerde individuele beslissing. Het is vaak een familieverhaal, een strategie die aan een keukentafel in landen als Roemenië of Bulgarije wordt besproken.

Families wegen af wie kan vertrekken en elders inkomen kan zoeken. Niet voor zichzelf, maar voor kinderen die naar school moeten, ouders die zorg nodig hebben, of huizen die gebouwd of hersteld moeten worden. Soms is bedelen een tijdelijke noodoplossing, soms een terugvaloptie wanneer werk wegvalt of het leven anders loopt dan gehoopt.

Wanneer ouders zonder hun kinderen migreren, proberen ze meestal zorg te blijven bieden op afstand, terwijl grootouders of andere familieleden thuis de dagelijkse opvoeding opnemen. Families zijn fysiek van elkaar gescheiden, maar zoeken toch manieren om nabijheid te bewaren, via dagelijkse telefoontjes, kleine rituelen, gedeelde momenten via een scherm. Het is een fragiele vorm van nabijheid, die tegelijk scherp voelbaar maakt wat er ontbreekt.

Deze werkelijkheid speelt zich af in vele Europese steden, ook in Brussel, waar ons onderzoek plaatsvond.

Mihai, die alleen migreerde, durft al twee jaar niet naar huis omdat hij zijn kinderen niet met lege handen wil begroeten. Zijn aarzeling gaat niet alleen over geld. Meerdere vaders vertelden hoe zwaar het voelt wanneer de rol van kostwinner wankelt, alsof de afstand naar huis ook een morele afstand wordt.

George belt dagelijks met zijn gezin terwijl zijn oudste zoon thuis de vaderrol overneemt. Ariana beweegt met haar gezin heen en weer tussen Roemenië en Brussel, balancerend tussen hoop, uitputting en noodzaak.

Voor een aantal onder hen is Brussel een knooppunt, een plek waar men telkens terugkeert, waar opvangstructuren soms tijdelijk houvast bieden en waar informele netwerken voorzichtig ontstaan. Hun dagen vormen een lappendeken van strategieën: bedelen, klein informeel werk, tijdelijke opvang, geld sturen naar huis. Anderen vermijden opvang net bewust. Er is te weinig privacy, te veel controle, en het is te gevaarlijk.

We ontmoetten gezinnen die al jaren in beweging zijn: vertrekken, terugkeren, herbeginnen. Ze circuleren volgens noodzaak, seizoenen, kansen en familieverwachtingen. Mensen die alleen reizen dragen vaak een andere last: de schaamte om zonder geld terug te keren, de druk om tóch iets te vinden dat men naar huis kan sturen.

Bedelen staat nooit los van het bredere leven. Het maakt deel uit van familie-economieën, van een web van verplichtingen, verwachtingen en affectieve banden dat zich uitstrekt van Brusselse straten tot huizen honderden kilometers verderop.

Die transnationale lijnen kruisen dagelijks onze stoepen, straathoeken en winkelstraten, meestal zonder dat we ze opmerken. Precies daarom hebben we een ruimere blik nodig. Eén die ziet hoe gezinnen proberen stand te houden in omstandigheden die hen voortdurend verplaatsen. En misschien laat die blik ons beseffen dat wat we zien op straat slechts één hoofdstuk is van een verhaal dat elders verder wordt geschreven.