“‘Moeders kleine helpers’

Ik kan het vandaag alleen maar hebben over moeders. Ook moeders die misschien – knuppel in het hoenderhok – geen moeder hadden moeten zijn. Vandaag kiezen steeds meer vrouwen er bewust voor om kinderloos te blijven. Alle redenen hiervoor zijn legitiem. Ze zien zichzelf niet in de moederrol. Ze hebben zelf een schijtjeugd gehad en willen dit trauma niet overhevelen op een ander onschuldig wezen. Ze kiezen om niét te staan jongleren met carrière en de huishoudelijke verplichtingen omdat die nog steeds voor het leeuwendeel op de schouders van vrouwen rust.

De ouderlijke burn-outcijfers liegen er niet om; ons land kampt met één van de hoogste cijfers en meer dan 60% van de gevallen zijn vrouwen.

Vrouwen, moeders zijn tegenwoordig “alleskunners”. Dat hebben ze zelf zo gewild, zullen de critici van het feminisme zelfgenoegzaam antwoorden. Zo kondigt Antwerps burgemeester Els van Doesburg aan haar nakende moederschap in strakke, militaire stijl te zullen leiden, een beetje naar analogie van haar partijgenote en drilsergeant (haar eigen woorden) Zuhal Demir. Van Doesburg zal zelfstandig het moederschap combineren met haar politieke carrière.

Ze verwacht geen hulp via overheidsmaatregelen, en gaat uit van vrije keuze en van haar capaciteiten als fysiek en mentaal capabele vrouw. Een mooie weerspiegeling van haar conservatieve visie en (paarden)oogkleppen. Waar van Doesberg en de haren een eerder zure twist geven aan ‘Women can do anything!’ en onze prestatiemaatschappij regelrecht doen afstevenen op 100 jaar burn-out, torsten de generaties vrouwen voor ons een ander soort juk mee. Vrouwen waren vaak gedwongen genoegen te nemen met enkel de moederrol. Meer zelfs, het was het hoogste ideaal.

De mythe van het moederschap

In De Mythe van het Moederschap stelt de Franse filosofe en historica Élisabeth Badinter dat het moederinstinct geen universeel en tijdloos gegeven is, maar eerder een sociaal geconstrueerd fenomeen dat sterk beïnvloed wordt door maatschappelijke, economische en culturele factoren. Ze verzet zich tegen het idee dat moederliefde een natuurlijke, onvermijdelijke reflex zou zijn van elke vrouw. Een gevoel dat ik kan beamen, hoewel ik mijn zoon graag zie op een diep, cellulair niveau. Maar had ik een kinderwens? Niet echt. Ik vond mezelf, en vaak nog steeds, een te grote klungel, te impulsief. Ik wist pas superlaat wat ik met mijn leven wilde doen. Hoe kon zo iemand verantwoordelijk zijn voor een ander leven?

Badinter analyseert vooral de 18e eeuw in Frankrijk, waarin moeders vaak kozen voor afstandelijke zorg: baby's werden massaal naar voedsters op het platteland gestuurd. Moederliefde, of beter de primaire verzorger zijn van het kind, werd in die tijd niet als vanzelfsprekend beschouwd, stelt Badinter. Dat idee ontstond pas vanaf de Verlichting en de opkomst van het burgerlijke gezin. Er ontspon zich een ideologisch discours waarin vrouwen steeds meer werden gezien als de “natuurlijke” verzorgers. De baanbrekende pedagogische opvattingen, zoals die van Rousseau over het ervaringsgericht opvoeden, sloten hier bij aan.

Maar, wacht. De Verlichting, die was toch vooruitstrevend? Wel als je een man was, want vrouwen bleven grotendeels uitgesloten van die beloofde gelijkheid en vrijheid.

Neem nu Voltaire. De spreidstrand in zijn opvattingen over vrouwen en mannen zou menig circusartiest jaloers maken, en ze leverden de geloofde schrijver en filosoof best wat kritiek op. Hoewel hij pleitte voor rede, vrijheid en rechtvaardigheid, was hij genderselectief in zijn idealen. Over het algemeen bleef hij namelijk vasthouden aan het idee dat vrouwen inferieur waren aan mannen op het gebied van rede en geschiktheid voor het publieke leven. Zo schreef hij in een brief uit 1763: ‘Elles sont faites pour orner la société et non pour la gouverner’ (‘Zij zijn gemaakt om de samenleving te verfraaien, niet om haar te besturen’)

Ook Herman De Croo flapte er tijdens een plenaire vergadering in 2018 uit dat ‘vrouwen de wereld mooier maken met hun aanwezigheid en gelach.’ Sois belle et tais-toi, het is nooit veraf.

Desperate housewives

Vrouwen in de jaren 1950 werden via media en andere kanalen dan weer verteld hoe ze een modern, state-of-the-art huishouden moesten runnen. Na de oorlog werden vrouwen aangespoord hun jobs op te geven en het traditionele gezin te herstellen en mannen opnieuw als kostwinners te positioneren. Tegelijkertijd groeide de welvaart en werd het gezin het centrum van consumptie: de ideale moeder was niet alleen zorgzaam en toegewijd, maar ook verantwoordelijk voor een verzorgd, perzikkleurige huishouden vol moderne apparaten en producten. Lees: de huismoeder werd hét uithangbord voor merken en een spilfiguur in de oprukkende consumptiemaatschappij.

En tussen al dat huishoudelijk vernuft en de technische hoogstandjes en veel te veel, veel te hoge verwachtingen verzakten veel moeders in depressies, voelden zich eenzaam en onbegrepen. Als reactie hierop nam het gebruik van kalmerende middelen zoals valium sterk toe, net als die van alcohol. Een probleem dat schrijfster Betty Friedan aankaartte in haar boek The problem with no name. De verkoop van valium steeg dermate in de jaren 60, dat zelfs de Rolling Stones er een nummer over schreven: ‘Mother’s little helper.’

Dat uit deze huishoudens ongelukkige en tegelijk strijdvaardige vrouwen voortkwamen, is de impact die de Gen X-dochters een generatie later heel hard hebben mogen ondervinden. De ongelukkige moeders lieten een onzichtbare erfenis na: een generatie vrouwen die kritisch denkt over rollenpatronen, maar ook vaak gebukt gaat onder de druk om alles perfect te doen – als moeder, als partner en als individu.

Moederinstinct, fake it till you make it

Badinter stelt dus dat het moederschap als natuurlijke roeping eigenlijk een product is van ideologie en machtsverhoudingen: naarmate vrouwen meer rechten eisen en economische onafhankelijkheid nastreven, wordt dat idee bewust versterkt – een reactie die volgens Badinter dient om vrouwen terug te dringen in de privésfeer.

Tiens. Herkenbaar! Terwijl Badinter eerder de 18^de en 19^de eeuwse vrouw onder haar loep nam, zien we ook vandaag dat er wordt geschermd met traditionele opvattingen over moederschap, om de maatschappelijke positie van vrouwen te beperken. Hoe luider de roep om meer autonomie en rechten, des te meer dat het moederschap als ideaal wordt versterkt. Vandaag zijn dat onder andere de zeer krachtige #metoo-beweging en de stijgende participatie in de economie en politiek.

Als je op Moederdag één iets cadeau wilt doen, maak dan een vuist tegen het patriarchaat.

Van de VS tot hier zie je hoe men traditionele vrouwbeelden – met de nadruk op moederschap en zorg – aanklampen en promoten. En dat is vaak geniepiger dan je denkt, je zult heus geen pamflet in je bus krijgen, tenzij van het Vlaams Belang. Zo zijn de trad wives en momfluencers heel erg actief op sociale media. Ze zijn vaak beige, hun huis is dat ook en zelfs de kinderen passen wonderwel in het kleurenschema. Het zijn moeders die hun gezin en hun toewijding aan huiselijkheid online etaleren. ‘Kijk naar mijn cake!’, hoewel dat tegenwoordig eerder avocado en pompoenzaad op zelfgebakken zuurdesem toast is, want dit zijn de jaren 50 niet.

Het lijkt onschuldig of zelfs empowerend, zeker binnen de context van de weleens neerbuigende houding tegenover huismoeders en -vaders, maar het herhaalt vaak onbewust het ideaal dat een vrouw pas volledig “geslaagd” is als ze een toegewijde moeder is.

Meer in your face zijn dan de houding van de Trump-administratie tegenover vrouwen en de beperkingen op reproductieve rechten. Denk bijvoorbeeld aan de intrekking van Roe v. Wade door het Amerikaanse Hooggerechtshof in 2022, waarmee het federale recht op abortus werd afgeschaft. Conservatieve stemmen gebruiken nadrukkelijk het discours van “moederliefde” en “het beschermen van het ongeboren kind”.

Houd dus je bloemen en je chocolaatjes. Als je op Moederdag één iets cadeau wilt doen, maak dan een vuist tegen het patriarchaat. En voor vrouwenrechten. Kom op straat voor abortusrechten. En voor meer middelen in de kinderopvang en scholen. Voor meer bijstand voor alleenstaande ouders. Voor meer ‘dorpen’ die moeders kunnen bijstaan, quoi. It takes a village to raise a child.

Het is een illusie om te verwachten dat Moeder Alleskunner dit allemaal zelf kan – praten we binnen een paar jaar nog eens, Els? – want doorheen de geschiedenis had de vrouw hulp: er waren minnen en kindermeisjes en zelfs valium. En verder: weet dat het een goed teken aan de wand is, dat steeds meer vrouwen zich durven en kunnen uitspreken over een ‘soort van’ ontbrekende kinderwens.

Het is niet voor iedereen, en dat is oké. Moeder zijn is heavy shit. Het is het moeilijkste, meest vermoeiende dat ik doe en ik maak er met al mijn goede intenties misschien een zootje van. Ge kunt er dus maar beter voor 100% voor mogen kiezen.