De soundtrack van het verzet in Myanmar, Mozambique en Iran

‘Kabar Ma Kyay Bu’: Veertig jaar verzet in Myanmar

‘Toen ik in 1998 met Aung San Suu Kyi op campagnetocht was, speelden we overal het liedje Kabar Ma Kyay Bu. Wanneer mensen de melodie hoorden, kwamen ze spontaan op ons afgestormd’, vertelt Ma Thida.

De schrijfster en politiek activiste was er 37 jaar geleden al bij toen de Myanmarese studenten in opstand kwamen tegen de militaire junta van generaal Ne Win. Aung San Suu Kyi was toen het gezicht van de democratische verzetsbeweging, en aan haar zijde beleefde Ma Thida hoe het leger de protesten met geweld neersloeg.

Drie decennia later worden de democratische verzuchtingen van de Myanmarezen opnieuw gefnuikt. Na een decennium van democratische openingen pleegde generaal Min Aung Hlaing op 1 februari 2021 een militaire staatsgreep. De burger- en studentenprotesten die erop volgden, drukte hij met geweld neer. Het verzet ontaardde in een hevige burgeroorlog, die nu al vier jaar duurt.

Van bij het begin van de protesten verschenen er talloze filmpjes van mensen die Kabar Ma Kyay Bu zingen. Naast de aanstekelijke melodie, die afkomstig is van het liedje Dust in the Wind van de Amerikaanse band Kansas, schuilt de tijdloosheid van het lied volgens Ma Thida in de relevantie van de tekst.

‘De tekst gaat over hoe de junta het volk van Myanmar verraden heeft. Kabar Ma Kyay is eigenlijk de eerste zin van ons volkslied en betekent: ‘We respecteren ons land tot het einde van de wereld’. Maar het negatieve woordje ‘bu’ verandert die betekenis in: ‘Er is geen vergeving voor jullie tot het einde van de wereld’.

Met haar ervaring op de barricaden ziet Ma Thida de continuïteit tussen de huidige protesten en die van 1988 als een verklaring voor de blijvende populariteit van Kabar Ma Kyay Bu. ‘Eigenlijk is de revolutie van 2021 niets nieuws. Sinds 1988 zijn we in een continue strijd tegen dezelfde militaire dictatuur. Er worden nog nieuwe protestliedjes gemaakt. Maar als je Kabar Ma Kyay Bu zingt, herkent iedereen het als het strijdlied van de revolutie.’

‘Povo No Poder’: Rappen in Mozambique

Waar Kabar Ma Kyay Bu nog klinkt als een vrij traditioneel lied, zingen de Mozambikanen massaal mee met de tekst van Povo no poder van de rapper Azageia. Sinds de presidentsverkiezingen van 9 oktober 2024 is dit nummer uit 2008 weer erg relevant in Mozambique.

Door ‘Povo No Poder’ mee te brullen, wat in het Portugees ‘macht aan het volk’ betekent, scharen de Mozambikanen zich achter de oppositiekandidaat Venâncio Mondlane. Die riep zichzelf uit tot overwinnaar van de verkiezingen. Maar zijn tegenkandidaat en huidig president Daniel Chapo claimde ook de overwinning.

Als tegenreactie riep Mondlane zijn sympathisanten op om op straat te komen. De ordediensten grepen hard in, en tegen midden november waren er al meer dan vijftig doden gevallen.

‘De frase povo no poder vindt zijn oorsprong in een beroemde uitspraak van wijlen president Samora Machel. Als groot icoon wist Azageia die boodschap muzikaal te capteren’, schrijft rapper Nikotina KF vanuit Mozambique.

Door zijn steun te verlenen aan de protesten, wil Nikotina KF in de voetsporen van Azageia treden, die in 2023 stierf. Want zelfs nadat Mondlane begin januari uit ballingschap in Zuid-Afrika was teruggekomen, blijven de onenigheid met Chapo en de protesten voortduren.

‘Helaas is protestmuziek in Mozambique zeer gevaarlijk vanwege de represailles. Zelf moest ik samen met mijn familie de stad verlaten. Op dit moment is vrijheid van meningsuiting nog steeds een utopie Mozambique. Toch ben ik bereid mijn leven te geven voor democratische verandering!’

‘Baraye’: Iraanse verlangens op sociale media

‘Voor jou om in de vallei te dansen, voor het verlangen naar een gewoon leven, voor jouw zus, voor mijn zus, voor vrijheid…’ En zo gaat de opsomming in de tekst van het Iraanse liedje Baraye nog even door. In het Perzisch betekent ‘Baraye’ dan ook ‘omwille van’ of ‘waarvoor’. Het lijken onschuldige verlangens, maar voor de Iraniërs waren dit de zaken waarvoor ze tijdens de grootschalige protesten in 2022 op straat kwamen.

Die protesten braken los na de dood van de 22-jarige Masha Amini, drie dagen na haar arrestatie door de zedenpolitie. Volgens hen had Amini verzaakt aan de hoofddoekplicht voor vrouwen. Daarna begonnen Iraniërs massaal te protesteren tegen de strikte voorschriften van het theocratische regime, onder leiding van Ayatollah Ali Khamenei. Vooral de Iraanse vrouwen ervaren de impact van de voorschriften als verstikkend. 

‘Baraye moet je zien binnen de Iraanse muzikale traditie, waar het uiten van bepaalde gevoelens belangrijker is dan een expliciete militante boodschap. Behalve de aanstekelijke melodie vertolkt Baraye gewoon de daadwerkelijke gevoelens en gedachten van mensen’, vertelt Nahid Siamdoust, professor Midden-Oostenstudies en auteur van het boek Soundtrack of the Revolution. Politics of Music in Iran (2017).

Volgens Siamdoust is de tekst van Baraye zo overtuigend vanwege het innovatieve maakproces. ‘Zanger Hajipour gaf op sociale media de hashtag baraye in. Zo kreeg hij een resem aan tweets, en daar plukte hij zinnen uit die hij aan elkaar reeg tot een liedjestekst.’

Ook Sepideh, een Iraanse vrouw die in België verblijft, herinnert zich nog het moment dat Baraye online kwam. ‘Onmiddellijk begonnen we op X onze eigen berichten met de hashtag baraye de wereld in te sturen. Zo gaven we uiting aan onze pijn, aan alles wat we hadden moeten verduren.’

Na de massale protesten sloegen de ordediensten van het Iraanse regime fors terug. Net als in Myanmar is de politieke context niet gewijzigd, en dus acht Siamdoust de kans reëel dat Baraye zijn kracht zal behouden. ‘Dat zal zo blijven totdat de Iraanse vrouwen hun eenvoudige verlangens eindelijk in vervulling zullen zien gaan.’