‘Democratie is méér dan de wil van de meerderheid’
Harsh Mander: ‘Haat bestrijden met liefde, hebzucht met broederlijkheid’
© Adnan Abidi / Reuters
© Adnan Abidi / Reuters
India is de grootste democratie ter wereld, maar evolueert onder premier Modi steeds meer richting autoritair bestuur. MO* sprak hierover met een van India’s meest gerespecteerde activisten, Harsh Mander. ‘Het zijn de arme mensen die de democratie blijven verdedigen.’
Met zijn kale hoofd en kleine gestalte zou Harsh Mander best in aanmerking komen om de rol van mahatma Gandhi te spelen, maar eigenlijk wordt het tijd om het leven van Mander zelf te verfilmen. Als vierjarige speelde hij op de schoot van de pas gevluchte en nog ondergedoken dalai lama.
Als twintiger trok hij vier jaar door India op zoek naar kennis. Daarna was hij 22 jaar lang actief als districtsverantwoordelijke in alle uithoeken van India. Zijn motto: ‘Je bent eerst de dienaar van de armste en kwetsbaarste burgers, dan van de grondwet en ten slotte van de verkozen regering.’ In 2002 gaf hij zijn ontslag omdat de moorddadige rellen in Gujarat volgens hem toonden dat de staat haar eigen grondwet niet verdedigde en minderheden aan hun lot overliet. Dat betekende meteen een frontale botsing met de toenmalige deelstaatpremier van Gujarat, Narendra Modi.
In de periode 2004 – 2014 maakte hij deel uit van een groep geëngageerde intellectuelen die erin slaagde het recht op informatie, voedsel, onderwijs en op werk in wetten te gieten en te laten goedkeuren. Mander startte innovatieve opvanginitiatieven voor straatkinderen in openbare scholen, richtte klinieken op waar dakloze tbc-patiënten terecht konden en richtte een denktank op om de strijd voor rechtvaardigheid een betere wetenschappelijke grondslag te geven. In 2017 lanceerde hij de Karwan-e-Mohabbat (de karavaan van liefde) als reactie tegen het toenemende geweld tegen minderheden, en in 2019 steunde hij met alle mogelijkheden de basisbeweging tegen een nieuwe burgerschapswet die moslims dreigde te discrimineren.
‘De voorbije tien jaar zagen we onze trotse democratie in sneltempo vervallen tot autoritair bestuur. Deze autocratie is niet gearriveerd in laarzen en uniformen, ze is verkozen.’Activist Harsh Mander
Daarmee was de maat vol voor de nationale regering die sinds 2014 onder controle van de BJP en Narendra Modi staat. De afgelopen jaren beschuldigden allerlei overheidsinstellingen Mander van verwaarlozing van kinderen in de opvangcentra, het inzetten van kinderen voor politieke doeleinden, het witwassen van zwartgeld, financiële malversaties en het schenden van de wet op het ontvangen van buitenlandse financiering. Niets werd bewezen, maar de klachten blijven hangen en de financiering voor diverse initiatieven droogt op of wordt onmogelijk. ‘Het proces is de straf’, zegt Mander daarover.
India is ‘de grootste democratie ter wereld’, schreef ik vorig jaar, toen 969 miljoen burgers hun stem mochten uitbrengen bij de nationale verkiezingen. Klopt dat nog?
Harsh Mander: ‘India heeft altijd een heel levendige democratische traditie gehad. Bij de onafhankelijkheid kregen alle burgers meteen stemrecht, ook al was de grote massa van de Indiërs arm en niet of nauwelijks geletterd. De democratie kreeg in India niet alleen vorm bij verkiezingen, er was ook een onafhankelijke rechterlijke macht en er waren eigenzinnige media.’
‘Het was allemaal niet perfect, maar de democratie is nergens ter wereld perfect. Alleen hebben we de voorbije tien jaar onze trotse democratie in sneltempo zien vervallen tot autoritair bestuur. Deze autocratie is niet gearriveerd in laarzen en uniformen, ze is verkozen. Dat belet niet dat de democratie verloren gaat. De regerende partij neemt de instellingen van de staat over, er heerst een klimaat van angst en intimidatie, zowel het gerecht als de media hebben hun onafhankelijkheid verloren, en momenteel wordt zelfs de geloofwaardigheid van het electorale systeem bedreigd. En vooral: minderheden worden behandeld als tweederangsburgers. Zeker de moslims, ook al zijn zij met meer dan 200 miljoen in India.’
Hoe zou u democratie definiëren?
Harsh Mander: ‘Een democratie kan nooit alleen gedefinieerd worden als “de wil van de meerderheid”. Democratie heeft minstens evenveel nood aan “gelijke rechten en bescherming voor kwetsbare minderheden”. De ervaring met het Derde Rijk in Duitsland bewijst dat het tweede zelfs essentiëler is dan het eerste.’
‘De vier pijlers van de Indiase grondwet zijn rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid. Bij de voorstelling van de finale versie van de grondwet merkte de hoofdauteur, dr. Ambedkar, op dat rechtvaardigheid, vrijheid en gelijkheid mogelijk zijn zonder broederlijkheid, maar dat ze dan helemaal afhankelijk zijn van de wil en het optreden van de staat. Broederlijkheid is, met andere woorden, hét centrale fundament van de democratie. De rechtsstaat is het instrument, maar de grondslagen van de democratie gaan veel dieper.’
Hoe belangrijk zijn rechten?
Harsh Mander: ‘Rechten zijn van enorm groot belang, maar ze zijn geen recente ontdekking of constructie om het onrecht in de wereld aan te pakken. Mensenrechten zijn ook geen westerse uitvinding of een Europese waarde, noch een louter instrument van conflictmanagement. De rechten zoals we die vandaag formuleren zijn gebouwd op een veel ouder fundament van empathie en solidariteit.’
De BJP van premier Modi pleit niet voor broederlijkheid of empathie, maar voor de macht van de meerderheid. En daarmee behaalt ze veel meer stemmen dan elke andere partij.
Harsh Mander: ‘Die realiteit zie je op heel veel plaatsen in de wereld opduiken. De wereld lijkt aan de leiders die kwetsbare minderheden intimideren, die eerder haat dan verbondenheid preken, die zich ruw en brutaal gedragen en spectaculair ongevoelig zijn voor het lijden van slachtoffers. Het is een beschavingscrisis die we maar halfweg begrijpen.’
‘In India is die evolutie misschien nog gevaarlijker dan in veel westerse landen, omdat ze niet alleen een kwestie is van anti-establishment-rebellie en onderbuikgevoelens. De macht van Modi en de BJP is gevestigd op een uitgesproken ideologische en paramilitaire massabeweging die dit jaar zijn honderdste verjaardag viert. Die hindoenationalistische Rashtriya Swayamsevak Sangh is de grootste vrijwilligersorganisatie ter wereld. Ze had zeker in de beginjaren veel bewondering voor fascisme en nazisme, en ze bepleit tweederangs burgerschap voor minderheden. Verzet tegen autoritarisme kan in India dan ook niet volstaan met een electorale strategie tegen Modi en zijn regering.’
‘Het meest verontrustend is het massale zwijgen dat vandaag in India heerst. Iedereen probeert onder de radar te blijven. Zelfs de politieke oppositie zwijgt grotendeels over wat de moslimminderheid aangedaan wordt. De media zwijgen over wat er echt toe doet en maken ongelooflijk rumoer over al de rest. In het middenveld, de alternatieve media en het gerecht zijn er wel individuen die bereid zijn hun nek uit te steken, maar ze zijn de uitzonderingen geworden. Dat is niet verwonderlijk, want wie ingaat tegen de BJP, riskeert van alle soorten misdrijven beschuldigd te worden, van financieel gesjoemel tot terrorisme of landverraad.’
‘Het verzet van de boeren in 2020 – 2021 was ongelooflijk sterk. Zij begrepen hoe gevaarlijk het was om landbouw in handen te geven van oligarchen en commerciële consortia.’
© Harsh Mander
Als de democratie het moet afleggen tegen groeiend autoritarisme, dan verwacht je ook verzet. Waar vindt dat plaats en wie zijn de aanjagers ervan?
Harsh Mander: ‘In het Westen zijn de kiezers voor extreemrechts vaak lager geschoold en sociaaleconomisch kwetsbaar. In India is het net andersom. Hoe rijker en beter geschoold, hoe meer ze deel uitmaken van de politieke of economische elite, hoe groter de kans dat mensen voor de BJP kiezen. Het is onder aan de maatschappelijke ladder, bij boeren en arbeiders, dat de idee van India als een land van gelijke kansen en gelijke rechten nog het levendigst aanwezig is. Zij houden het land bij elkaar.’
U noemt met name de boeren.
Harsh Mander: ‘Hun verzet in 2020 – 2021 was ongelooflijk sterk. Zij begrepen hoe gevaarlijk het was om landbouw in handen te geven van oligarchen en commerciële consortia. Het feit dat ze meer dan een jaar lang bleven kamperen aan de grenzen van Delhi, was indrukwekkend. En ook de manier waarop ze hun verzet voerden en verwoordden was bijzonder krachtig omdat het gebouwd werd op creativiteit, op vreugde, op onderlinge steun. Hun verzet gaf gestalte aan wat broederlijkheid betekent.’
‘De andere verzetsbeweging die er met kop en schouders bovenuitsteekt, is die tegen de Citizens Amendement Act (CAA, de burgerschapswet die vluchtelingen uit de buurlanden versneld toegang verleent tot Indiaas burgerschap, behalve als de vluchtelingen moslim zijn, red.). Misschien waren die honderd dagen van verzet eind 2019, begin 2020 wel de prachtigste periode uit India’s onafhankelijke geschiedenis.’
‘Wat die basisbeweging zo bijzonder maakte, was dat de grondwet verheven werd tot het centrale symbool van verzet tegen de regering. De CAA was duidelijk gericht tegen moslims, maar de beweging werd mee gemaakt door hindoes, sikhs, christenen en andere minderheden. Dat is van heel groot belang, omdat anders moslims alleen staan om hun eigen rechten en de seculiere republiek te verdedigen.’
‘Het verzet tegen de CAA werd in gang gezet en geleid door moslimvrouwen uit de arbeiderswijken. Dat bevestigde wat ik al leerde tijdens mijn jaren in de districtsadministraties in heel India, namelijk dat mannen slecht kunnen omgaan met situaties waarin alles uiteen lijkt te vallen. Dat overtuigt me er ook van dat crisistijden zoals we vandaag meemaken nood hebben aan vrouwelijke voortrekkers. Zonder vrouwen zitten we vast in het gewelddadige nu.’
Uw eigen initiatief uit 2017, de Karwan-e-Mohabbat of Karavaan van Liefde, richtte zich ook eerder op menselijke tederheid dan op hard politiek verzet. Waarom?
Harsh Mander: ‘Hoe organiseer je verzet tegen haat? Door de andere te haten? Dan blijft er alleen meer en hardere haat over, leerde mahatma Gandhi ons al. Alleen al de nervositeit en het ongemak waarmee de overheid reageert op de Karwan-e-Mohabbat toont aan dat warme broederlijkheid een effectieve vorm van verzet is.’
‘De Karavaan bezoekt de naasten van mensen die gelyncht werden of slachtoffer werden van een haatmisdrijf. Het zijn geen mensenrechtendelegaties, maar condoleantiebezoeken waarin we delen in het lijden en verdriet van nabestaanden. We vragen vergiffenis voor wat de maatschappij hun heeft aangedaan en voor wat we als samenleving geworden zijn. We engageren ons om aan hun zijde te blijven als ze gerechtigheid zoeken en hun leven proberen heropbouwen. En ten slotte vertellen we een verhaal.’
‘De karavaan was in 2017 bedacht als eenmalig initiatief, maar intussen bleef de haat aanhouden en gingen de moordpartijen door. Bovendien bleken die bezoeken echt zo veel te betekenen voor de nabestaanden dat we er intussen al meer dan vijftig karavaantochten op hebben zitten.’
Het hindoenationalisme werd de dominante politieke ideologie in de periode dat het neoliberalisme de dominante economische ideologie werd. Is die gelijktijdigheid toeval?
Harsh Mander: ‘Autoritair bestuur kenmerkt zich door vijandigheid tegen minderheden, brutaal publiek discours, ongeduld tegenover democratische procedures en de afwezigheid van mededogen met slachtoffers. Als vijfde kenmerk kan je daaraan toevoegen: de heel nauwe banden met big business. Een economie van oligarchen en een fascistisch meerderheidsbestuur arriveren hand in hand.’
‘De neoliberale moraal verving broederlijkheid door hebzucht. Iedereen moest voortaan aan zijn eigen gewin denken en daardoor zou vanzelf een betere wereld voor allen ontstaan. Intussen is duidelijk dat er niet genoeg banen gecreëerd worden, ook al is er enorme rijkdom ontstaan. En als je naar echt waardig werk kijkt, dan ging dat zelfs achteruit. Dat betekent dat de overgrote meerderheid van de jongeren in India geen toekomst heeft waarnaar ze kunnen uitkijken. De politiek biedt als alternatief een project dat van minderheden en migranten zondenbokken maakt.’
Intussen blijft u zich radicaal inzetten voor de rechten van de moslimminderheid. Dat is opvallend want uw familie werd in 1947 met geweld uit Pakistan verdreven.
Harsh Mander: ‘Het dorp van mijn ouders was een van de plekken in Punjab die het ergst getroffen werden door geweld van moslims tegen sikhs. Een groot deel van mijn uitgebreide familie schaamt zich dan ook voor mij en mijn standpunten. Mijn antwoord daarop is: wie kan de ellende van mensen die vervolgd en geviseerd worden vanwege hun religie en identiteit beter begrijpen dan wij, die het zelf hebben meegemaakt? Die vraag zou ik trouwens ook wel eens willen stellen aan de zionisten van Israël. Hoe kunnen mensen die tijdens de Holocaust het ergste hebben meegemaakt nu op hun beurt een wreed en gewelddadig beleid tegen anderen goedkeuren?’
Lees ook:
Dit interview werd afgenomen voor MO*155, het lentenummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.
