Hiphop in de bres voor Zuid-Afrikaanse landarbeiders

Ik heb afgesproken met drie leden van het Zuid-Afrikaanse electro-hiphopcollectief Dookoom in Lefty’s, een bar in Kaapstad waar hun eerste optreden twee jaar geleden plaatsvond.

In oktober 2014 kwam Dookoom met A Gangster Called Big Times naar buiten. Een nummer zorgde voor heel wat ophef, net als de clip van de jonge regisseur Dane Dodds van White Darf.

Heerlijke Zuid-Afrikaanse wijn

De centrale eis van de landarbeiders in de rellen twee jaar geleden was het verkrijgen van een minimumdagloon van 150 rand (€10,76).

In Larney Jou Poes – Fuck you baas – klaagt de band de leef- en werkomstandigheden aan van de vele landarbeiders die Zuid-Afrika rijk is. De meesten onder hen werken op de wijnboerderijen en brengen de wereld de heerlijke Zuid-Afrikaanse wijn aan een minimumloon van iets meer dan €8 per dag.

Misbruik vindt plaats en vele arbeiders hebben niet veel verbetering gemerkt sinds het einde van het apartheidsregime in de jaren negentig. Landarbeiders worden uitgezet van boerderijen waar ze soms decennia gewoond hebben en werken soms in onveilige omstandigheden. Basisvoorzieningen zijn soms afwezig, en drug- en drankmisbruik tiert welig in de dorpjes tussen de wijngaarden.

Het trage tempo van verandering op de boerderijen loopt gelijk met de stroeve manier waarop het landhervormingsproces – opgestart na de val van het apartheidsregime om onrechtmatig verkregen gronden terug te geven aan de gediscrimineerde bevolking – vooruitgang boekt. Hoewel dit proces niet vaak openlijk gelinkt wordt aan de woede onder de landarbeiders, kan de oneerlijke verdeling van het land decennia na het einde van apartheid niet los gezien worden van de behandeling van en het ongenoegen onder landarbeiders.

Eind 2012 al vonden in De Doorns, een stadje met iets meer dan 10.000 inwoners in de West-Kaap, rellen plaats en vielen er doden en gewonden. De centrale eis van de landarbeiders was het verkrijgen van een minimumdagloon van 150 rand (€10,76). Een toegeving werd gedaan en het loon werd in fasen verhoogd van 69,39 rand (€4,98) tot 111,72 rand (€8,01) vanaf maart 2014. Vanaf maart 2015 komt hier nog een positieve aanpassing bovenop op basis van de consumentenprijsindex.

Hate speech

AfriForum, de burgerrechtenbeweging opgericht in 2006 met het oog op het beschermen van de blanke Afrikaners in Zuid-Afrika, heeft een klacht voor hate speech ingediend bij de Zuid-Afrikaanse Mensenrechtencommissie.

Just received letter from @SAHRCommission that they are perusing our #hatespeech complaint against Dookoom and will keep us posted.

— Ernst Roets (@ErnstRoets) November 10, 2014

Ze zijn van mening dat Dookoom landarbeiders wil aanzetten tot nieuw geweld tegen Afrikaners die eigenaar zijn van de meeste boerderijen in de West-Kaap. Dergelijk geweld resulteerde in het verleden al tot zogenaamde plaasmoorde of erfaanvallen waarbij Afrikaners vermoord werden. Officieel worden hierover geen statistieken bijgehouden, al spreken bepaalde – niet onpartijdige – groepen over meer dan honderd dergelijke aanvallen op jaarbasis.

Romanticising violence&glorifying anarchy in the most violent country in the world? Grow-up&man-up Dookoom.Get a family, job&responsibility

— Steve Hofmeyr (@steve_hofmeyr) October 13, 2014

Ook de Zuid-Afrikaanse zanger en acteur Steve Hofmeyr liet zijn afkeur voor het nummer blijken. Eerder gaf hij ook al zijn mening over wat omschreven wordt als de "white genocide" die momenteel plaatsvindt door de erfaanvallen. Spreken van een genocide is in deze context echter overdreven.

Dookoom lijkt vooral te willen ingaan tegen het huidige discours waarin Afrikaners op het platteland worden voorgesteld als slachtoffers. In realiteit hebben ze namelijk nog steeds de overhand in vergelijking met de niet-blanke meerderheid.

Hate speech is een ernstig misdrijf in een land als Zuid-Afrika waar diverse groepen dagdagelijks nog een manier zoeken om samen te leven in het post-apartheidstijdperk. In 2011 nog werd het liedje Dubula Ibhunu – schiet de boer neer – verboden na eenzelfde proces.

De grondwet garandeert de vrijheid van meningsuiting, maar maakt een uitzondering voor 'oorlogspropaganda, het aanzetten tot direct geweld, of het pleiten voor haat gebaseerd op ras, etniciteit, gender of religie.' Het lijkt erop dat een veroordeling onwaarschijnlijk wordt aangezien artiesten volgens de Promotion of Equality and Prevention of Unfair Discrimination Act vrijgesteld worden van hate speech als hun 'artistieke expressie' en dus intentie als bonafide wordt geïnterpreteerd. Dialoog uitlokken door provocatie lijkt daaronder te kunnen vallen.

Kijkuit

Dookoom zou qua samenstelling een reclamestunt kunnen zijn voor Zuid-Afrika als de uiterst diverse Regenboognatie, ware het niet dat de band vooral kritiek uit op hoe het land er vandaag voorstaat.

Het is zeker niet uitzonderlijk dat hiphopartiesten politieke standpunten innemen. Dit is zeker het geval in Zuid-Afrika, een land waar hiphop verboden was ten tijde van apartheid en een kijkuit altijd op post moest zijn om te waarschuwen wanneer er politie passeerde en de beats even stilgelegd moesten worden.

Dookoom zou qua samenstelling een reclamestunt kunnen zijn voor Zuid-Afrika als de uiterst diverse Regenboognatie, ware het niet dat de band vooral kritiek uit op hoe het land er vandaag voorstaat.

Hun controversiële aard en ruig imago verhindert mogelijk internationaal succes als dat van Zuid-Afrikaanse muzikanten Jack Parow of zef rappers Die Antwoord. Volgens Isaac Mutant – frontman van Dookoom – vertegenwoordigen deze echter een veel kleiner deel van de Zuid-Afrikaanse populatie, namelijk blanke jonge Afrikaners die geen schuld hebben aan het apartheidsregime, maar een weg zoeken om met het moeilijke verleden om te gaan.

Een heel pak muziekrecensenten zijn lovend over Dookoom. Zo liet het toonaangevende muziekmagazine Rolling Stone in 2013 al het volgende optekenen: 'Herinneren jullie zich nog hoe de wereld geschokt was door Die Antwoord? Wel, boy cried wolf. And now the real wolf-pack is here.' Isaac herinnert zich het telefoontje van Rolling Stone nog: 'Ze hebben me mogen terugbellen, ik had opgehangen. Ik dacht dat het één van m'n kak-vrienden was.'

'Dookoom betekent vrijheid voor mij'

Tegenover me ziten Isaac Mutant, de frontman, Lilith, de co-vocaliste, en DJ Roach. De overige leden van de band – Spooky en Human Waste – kunnen er vandaag niet zijn.

Wat betekent Dookoom voor jullie?

DJ Roach: Dookoom is voor mij een familie van mensen die onderwerpen aansnijden die iedereen ontwijkt.

Isaac: Dookoom betekent vrijheid voor mij, ik ben nog nooit zo gelukkig geweest om te zijn wie ik ben.

'Ik moet het even luidop zeggen want het voelt zo goed: Larney Jou Poes!'

Hoe hebben jullie elkaar gevonden?

Isaac: Wij twee (kijkt naar DJ Roach) hebben Human Waste ongeveerd drie jaar geleden leren kennen... Ik stal wat geld van hem en hij heeft me de dag erna gesneden omdat hij zijn geld terugwou. Ik vertelde hem dat we een deal zouden maken zo is Dookoom geboren.

Lilith: (lacht) Het was een dirty deal tot stand gekomen door negen rand. (iets meer dan €0,6)

Isaac: (wijst naar Lilith) En haar hebben we op straat gevonden.

Lilith: (ernstig) Daar willen we niet over praten, dan wordt het triest...

Vertellen jullie dan even over de titel van het nummer, Larney Jou Poes?

Isaac: Ik moet het even luidop zeggen want het voelt zo goed: Larney Jou Poes!

Lilith: Het betekent fuck you baas! Larney betekent eigenlijk chic, maar verwijst hier naar baas. Als je het letterlijk vertaalt, krijg je dus iets anders, maar dat moet je nooit doen met poëzie. Don't be a basic bitch...

'Waar is m'n geld?!'

'Weten jullie nog dat deze kak bestaat? Erover praten is de eerste stap richting een oplossing.'

Sommige commentatoren beweren dat jullie de plaat bewust gelijktijdig hebben laten verschijnen met de oproep van COSATU – de koepelorganisatie van vakbonden in Zuid-Afrika – aan landarbeiders om boerderijen te bezetten...

Lilith: (lacht luidop) Haha, is dat zo? Je doet ons overkomen als masterminds, bedankt!

DJ Roach: (lacherig) Waar is m'n geld dan Tony?! (Tony Ehrenreich is het hoofd van COSATU in de West-Kaap)

Isaac: Kijk, we hebben niks met politiek te maken. Ik heb familie en vrienden in meer landelijke gebieden, plekken als Robertson en Ashton. Ik heb zelfs nog een griet gehad aan die kanten. De mensen klaagden over hoe ze behandeld werden en ik werd kwaad. Dat heeft tot het nummer geleid. We zijn gewoon een band die pissed off is over bepaalde zaken in het leven en in ons land, in de wereld, in het universum.

 

 

Voor jullie heeft dus geen enkele politieke partij het antwoord in handen?

Lilith: (overtuigd) Neen, overduidelijk niet. Ik denk wel dat de mensen het antwoord hebben. Daarom proberen we hen aan het praten te krijgen.

En zijn jullie blij met de gevolgen, al de controverse?

Isaac: Ja man, dat was de bedoeling! We wilden dat mensen begonnen te praten, dialoog. We hebben het issue niet uitgevonden, het was er. We schijnen er gewoon ons licht op. Weten jullie nog dat deze kak bestaat? Erover praten is de eerste stap richting een oplossing.

DJ Roach: We maken ook niet enkel nummers rond politieke thema's, we hebben het over religie, drugs, en ook politiek.

Isaac: (lacht) Dit is één van onze commerciële en kalme nummers.

Lilith: (lacht) Onze ballade. Onze nummers zijn allemaal in feite vooral emotioneel.

Isaac: Het is een menselijk thema: mensen worden misbruikt, roepen om hulp, en worden verdoofd...

DJ Roach: Via de dop. Het dop-systeem (het uitbetalen van landarbeiders in alcoholische dranken, wijdverspreid ten tijde van apartheid, maar ondertussen verboden) bestaat nog steeds. Het houdt mensen in een staat waarin protest onmogelijk wordt.

Isaac: (hevig) Ik word er zo fucking kwaad van! Honden worden beter behandeld dan mensen. Je moet dronken en dom blijven opdat de boer rijk kan worden...

Lilith: (lacht) Let op, voor je het weet krijgen we PETA ook nog op ons dak.

Plaasmoorde

'Mensen zoeken een zondebok voor wat er nog staat te gebeuren.'

Sommige mensen zeggen dat de woede in de tekst van Larney Jou Poes en de clip meer mensen gaat aanzetten tot het aanvallen van boerderijen en plaasmoorde (moorden op Afrikaner-landeigenaars), wat denken jullie hierover?

Isaac: Kijk man, als je iemand slecht behandelt, gaat dat aanzetten tot geweld. Sla je een hond en ga je dan schrikken dat hij bijt? Als ik één van m'n favoriete komieken mag citeren: 'Als een tijger een man heeft gebeten, werd de tijger niet gek, dan werd de tijger een tijger!'

Lilith: In onze clip wordt geen enkele boerderij in brand gestoken, niemand wordt verwond. Op het einde van de video branden we met Dookoom onze naam in de grond. Mensen zien wat ze willen zien en horen wat ze willen horen.

Isaac: Mensen zoeken een zondebok voor wat er nog staat te gebeuren. Ik hou van dit land, ik ken geen andere plek. Maar waar moeten onze kinderen heen?! Natuurlijk willen we niks platbranden, we kennen niks anders dan dit land.

Denken jullie dat een hoger minimumloon voor landarbeiders een eenvoudige oplossing is voor het probleem?

Lilith: Het is een goede plek om te starten.

Isaac: Maar het is geen oplossing, je kan niet simpelweg geld naar een probleem gooien. Als je geen respect kan opbrengen voor een ander, dan haalt geld niks uit. Het dop-systeem bestaat nog steeds man, hoe kan dat vandaag? Dat verminkt mensen.

Maken jullie je zorgen om de klacht die werd ingediend door AfriForum?

Lilith: We hebben daar niks mee te maken, dat is voer voor advocaten.

'Als we veroordeeld worden, maken we gewoon een nummer over het rechterlijk systeem.'

Als jullie veroordeeld worden voor hate speech is dit een ernstige zaak...

Isaac: Als we veroordeeld worden, maken we gewoon een nummer over het rechterlijk systeem. We zijn muzikanten bra, we zingen over onze kak.

Moet Larney Jou Poes gezien worden als een waarschuwing? Als er nu niks verandert, komen er problemen aan?

DJ Roach: Het komt er al een hele tijd aan, er zijn de protesten geweest twee jaar geleden en toch slaat het nummer nu nog aan. Dit komt omdat er nog niks aan de oorzaak van die rellen gedaan is.

Isaac: Het is geen waarschuwing op zich omdat we niet in de toekomst kunnen kijken, maar we zien wel wat er rondom ons gebeurt. Er zijn veel boze mensen die werken op boerderijen. Er beweegt iets in hen. Als je mensen mishandelt, gaat er iets gebeuren. En er is iets gebeurd ook: we hebben een nummer gemaakt. (ernstig) Hoe aardig van ons...

Geld en ras

'Wij verdienen geen geld, wij maken muziek.'

Ernst Roets, de ondervoorzitter van AfriForum zegt dat jullie geld verdienen met populisme terwijl blanke boeren vermoord worden.

Lilith: (lacht luid) Wat verdienen we?

Isaac: (lacht) Ja, dat moet ik nog zien! Tegen iedereen die ons met de vinger wil wijzen, kan ik enkel dit zeggen: vertel voor de camera hoeveel boerderijen je hebt, ga naar één van de landarbeiders, kijk hoe ze werken en bewerk het land net als hen. Herhaal dan wat je te zeggen hebt.

Lilith: Wij verdienen geen geld, wij maken muziek. We praten niet alleen voor de landarbeiders. Misschien praten we ook wel voor ons, misschien moet onze baas van die plaas (plaas is Afrikaans voor boerderij) ons beter betalen? Misschien praten we voor jou: doet jouw baas kak tegen jou? Zing dan mee!

Volgens jullie heeft ras niks met dit onderwerp te maken, al is het wel zo dat de meeste landeigenaars blank zijn en de landarbeiders zwart of coloured (coloured is al wie niet zwart of blank is, de naam dekt een non-groep van Indiërs tot afstammelingen van gemengde koppels).

DJ Roach: (kwaad) Het gaat over mensen man.

Isaac: Iedereen die de zaak zo probeert voor te stellen, probeert van de situatie te profiteren.

DJ Roach: We nemen het heus niet enkel op voor de zwarte of de coloured landarbeiders, daar gaat het niet om. Larney Jou Poes, fuck you baas. Dat is al waar het om draait. Fuck you, ik ga niet doen wat je wil. Ik ben je shit doodmoe.

Op stap

'Een schaar is het ideale wapen, je haalt het uit elkaar en snijdt wie je wil. Stop het weer samen en de politie kan je niks maken.'

Na het interview duiken we de bar in en na voldoende traktaties van mijn kant – black don't track – beslissen Isaac en DJ Roach me, na een gatsby – fast food typisch voor Kaapstad – verorberd te hebben mee te nemen naar de Cape Flats, hun heimat en één van de meest ruige gebieden in Zuid-Afrika.

Woningen zijn er soms nauwelijks de naam waardig, bendegeweld is alomtegenwoordig, en overstromingen en branden zorgen jaarlijks voor slachtoffers. Gedurende de apartheidsperiode moest de niet-blanke bevolking van Kaapstad hier verblijven. Velen werden onder dwang naar het overbevolkte gebied verhuisd.

Beiden zijn ze – zoals altijd – gewapend en klaar om me te beschermen. 'Een schaar is het ideale wapen, je haalt het uit elkaar en snijdt wie je wil. Stop het weer samen en de politie kan je niks maken.' Isaac vertelt me een anekdote als we een straathoek passeren. 'Eerder deze week ben ik hier beroofd. Nu ja, ze hebben het geprobeerd. Een aantal jonge gastjes. Toen ze zagen wie ik was, wilden ze me hun buit van de dag geven.'

Beiden wonen intussen aan de rand van de Cape Flats in betere omstandigheden. Isaac woont samen met zijn zus en haar kinderen boven een autogarage in een piepklein appartement en DJ Roach woont – op veertigjarige leeftijd – opnieuw thuis bij zijn ouders sinds hij zijn ontslag nam van een comfortabele baan en zijn muzikale roeping volgde nadat een huwelijk misliep.

De zus van Isaac, Paulette, vertelt me dat Isaac 'als kind al briljant was' al 'begreep niemand waarom hij voor muziek koos en zich niet op studies toelegde.' Isaac heeft een ruw leven achter de rug en leefde in totaal onder andere negen maand op straat. 'Vraag ook maar eens aan m'n zus of we met ons "populisme" zoveel geld verdienen. Al enkele maanden draait ze alleen voor de huur op.'

Jago Kosolosky werkt als webredacteur bij MO* en trok een aantal weken naar de West-Kaap in het kader van het Beyond Your World project, financieel mede mogelijk gemaakt door de Europese Commissie, het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken, en het Postgraduaat Internationale Researchjournalistiek georganiseerd door het Fonds Pascal Decroos en Thomas More.

Dit interview verscheen eerder op 7 januari 2015 en werd opnieuw gepubliceerd als onderdeel van de MO* Must Reads zomerreeks.