‘Ondernemingen die niet verduurzamen, vormen een financieel risico’

‘Move your money’, met deze slogan voert Fair Fin deze week campagne. Bedoeling is financiële instellingen en beleggers er toe aan te zetten hun geld weg te halen uit sectoren die de klimaatopwarming verergeren. Drie jaar geleden startte in de VS de desinvesteringsbeweging, waar MO* eerder al over schreef. Bedoeling is zoveel mogelijk instanties te overhalen hun geld weg te halen uit de fossiele brandstoffen. Intussen komt de campagne ook in Europa op gang.

Dat er voor “groen” bankieren een draagvlak is, bewijst Triodos Bank. In het eerste semester van 2015 groeide het aantal klanten in Europa met 9 procent en het beheerd vermogen met 8 procent. De instelling heeft jarenlang expertise opgebouwd in het financieren van projecten met een ecologische, sociale of culturele meerwaarde en loopt op vlak van toekomstvisie een heel eind voorop. Triodos is werkzaam in België, Nederland, Spanje, Groot-Brittannië en Duitsland. In België is Triodos Bank al meer dan 20 jaar actief.

Geld speelt een cruciale rol om de transitie naar een duurzame economie te maken. Critici stellen dat die overgang heel duur is maar tegelijk is er gigantisch veel geld in omloop. Hoe kunnen die financiële stromen omgekeerd worden in functie van een duurzaam model?

Olivier Marquet: Zowel omwille van het klimaatprobleem als om geostrategische redenen is het absoluut noodzakelijk om uit de fossiele brandstoffen te stappen. De overgang naar hernieuwbare energie is een dringende en dwingende noodzaak en kan snel en relatief goedkoop gebeuren: de technologie is met reuzenstappen vooruitgegaan, zonne-energie bijvoorbeeld behoeft bijna geen subsidies meer. Ook voor de opslag van die energie zien we enorme technologische ontwikkelingen.

Waarom komt er dan geen duidelijkere verschuiving van kapitaal en middelen naar hernieuwbare energie? Omdat het niet alleen een verschuiving van het kapitaal vergt, maar een omslag van de hele samenleving en die eist niet enkel financiële middelen maar ook vorming, inzicht en leiderschap om de transitie door te voeren.

Om de transitie door te voeren, zijn er niet alleen financiële middelen nodig maar ook vorming, inzicht en leiderschap. 

Ik las onlangs een revolutionair artikel over Frankrijk in Science et Vie. Daarin stond dat Frankrijk nu al volledig autonoom kan zijn en enkel met hernieuwbare energie kan werken en dat de kerncentrales in dat geval overbodig worden. Gezien het belang van de Franse nucleaire industrie, betekent dit meer dan een paradigmashift.

Waar staat België op dit vlak?

Olivier Marquet: Er bestaan ook bij ons de meest uiteenlopende voorstellingen over de kostprijs en de haalbaarheid van een energietransitie. Op het vlak van energie begint alles met energie-efficiëntie en isolatie. Met de isolatie van de gebouwen staat België echter nog op het niveau van zuid-Italië. Dat doet toch vragen rijzen. In de architectuurscholen wordt duurzaam bouwen nog dikwijls als een keuzevak beschouwd terwijl dit vandaag de norm zou moeten zijn.

Ook over de kostprijs van duurzaam bouwen krijg je verkeerde voorstellingen gepresenteerd. Sommigen stellen dat het 20 tot 25 procent duurder zou zijn dan conventioneel bouwen terwijl dat mits kennis van de aanpak zo niet hoeft te zijn. En vervolgens haalt men sociale motieven aan om een status quo te verdedigen: dat men toch geen twee snelheden kan hanteren, waarbij de rijken wel toegang hebben tot passiefgebouwen en de armen niet. En dus, zo klinkt het dan, moeten we maar stoppen met harde isolatienormen op te leggen. Dat zijn foute voorstellingen die gebaseerd zijn op een korte termijnvisie en het behoud van de waarde van ons verouderd vastgoed. Energiezuinig bouwen hoeft niet méér te kosten: we hebben in België de knowhow en materialen om een transitie door te voeren in de bouwsector.  En eenzelfde snelle verduurzaming kan in de energiesector  Wat we nodig hebben is een mentaliteitsshift om die transitie door te voeren.

Wie moet ervoor zorgen dat die er komt?

Olivier Marquet: De media en drukkingsgroepen moeten meer zichtbaar maken waar het op staat en welke troeven we hebben, en de politici moeten leiderschap tonen: ‘Yes We Can’. De energietransitie opent een reservoir van economische groei die echte waarde creëert. We moeten heel veel infrastructuur transformeren in onze samenleving en we hebben bitter weinig tijd. Zo een transformatie schept werkgelegenheid en economische groei: waar we nu aan een arme 2 procent groei zitten kan dit leiden naar hogere groeicijfers, tewerkstelling, en schepping van exporteerbare know-how en rijkdom.

Triodos zelf kent een groei van gemiddeld 15 procent per jaar. Dat betekent dat er een markt is voor duurzame projecten.

Olivier Marquet: Die is er zeker. Dit gaat niet over een ‘niveau’ waar je je naar moet optillen. Dit gaat over een trend, een constante evolutie naar meer ecologisch bewustzijn, met als streefdoel te komen tot een echte circulaire economie en een meer rechtvaardige samenleving. Het milieu, de economie, en het sociale gaan samen. Het sociale in onze onmiddellijke omgeving maar ook in de grotere wereld. Wat er in de wereld gebeurt, gaat ons aan. Wij zijn daar mee verantwoordelijk voor, we leven in een geconnecteerde wereld en we beschikken over merkelijk meer middelen om er iets aan te doen.

We leven in een geconnecteerde wereld en we beschikken over merkelijk meer middelen om er iets aan te doen.

We merken inmiddels wel een evolutie bij de andere bancaire spelers, zij het wel een trage evolutie. Sommige grootbanken hebben heel lang geweigerd om bijvoorbeeld windenergie te financieren omdat ze dat te risicovol vonden. Het is pas een jaar of tien geleden dat ze hun kredietenpolitiek ten opzichte van hernieuwbare energie veranderd hebben en windmolens zijn gaan financieren. Een bankier staat vaak afkerig tegenover vernieuwing, zeker op domeinen die hij niet kent. Bankiers zijn vaak conservatief.

Hoe gaat Triodos om met innovatie?

Olivier Marquet: Een bank ontvangt de overtollige spaargelden van haar klanten en herinvesteert die in leningen aan projecten en ondernemingen om daar een hefboom mee te creëren. Die projecten moeten bewijzen dat ze de nodige inkomsten kunnen generen om het krediet terug te betalen en het risico op niet- terugbetaling beperkt en beheerst is. De ondernemer moet dus aantonen dat hij de bank (lees: de spaarders) op de overeengekomen termijn zal kunnen terugbetalen. Een bank neemt beheerste en gekende risico’s want zij werkt met de deposito’s van haar klanten.

Zuivere innovatie gaat dikwijls met zeer hoge risico’s gepaard en het is niet de rol van een bank die te financieren. Investeren in nieuwe projecten en de investeerders laten delen in het succes of de mislukking van het project is de rol van durfkapitaalfondsen.

Wij beschouwen het wel als onze rol om nieuwe concepten “bankabel” te maken, d.i. de risico’s voldoende in kaart brengen en het concept afbakenen om er een krediet aan toe te kennen. Zo kan een nieuw concept ook versneld in de markt gezet worden. In het verleden hebben we bijvoorbeeld als eerste bank geanalyseerd hoe we een windturbine kunnen financieren door alle gekende risico’s op te lijsten en voor elk van hen een indekking te voorzien. Eens dat ons model klaar was, werd de financiering van windturbines mogelijk voor ons. Sindsdien hebben ook andere banken dat gedaan en worden op veel grotere schaal windturbines gebouwd. .

Buiten de Europese Investeringsbank, die gericht is op grootschalige projecten, heeft geen enkele bank voor zover ik weet als missie om innoverende duurzame projecten bankabel te maken en te financieren, en al zeker niet voor relatief kleinschalige innoverende projecten in de cultuur, het milieu, en de sociale sector. Triodos integreert het sociale in het duurzame en dat is relatief uniek.

Waarom doen jullie dat?

Olivier Marquet: Omdat we daarvoor opgericht zijn. De missie van de bank is om positieve veranderingen in de wereld te financieren en zo mogelijk te maken. Dat doen we al meer dan 30 jaren en in vijf Europese landen. Wij nemen niet meer risico dan een klassieke bank, maar we investeren tijd en geld om kennis en kunde op te bouwen in domeinen waarin klassieke banken dat niet doen. Daardoor gaan we ook vooruit in die nieuwe sectoren en dat levert ons inkomsten en notoriëteit op. De vragen van de klanten komen spontaan omdat we die expertise hebben opgebouwd.

Je zou kunnen stellen dat investeren in de oude economie vandaag risicovol wordt, als we kijken naar de mogelijkheid van stranded assets, potentieel waardeloze beleggingen in de fossiele energiesector.

Olivier Marquet: Daar ben ik van overtuigd. Een bank die vandaag in welke sector dan ook een onderneming zou financieren die geen plannen heeft om zich te verduurzamen, loopt een risico. Het is een ondernemingsrisico voor de bank zelf, en de bank zou een slechte dienst bewijzen aan haar klanten indien ze hen niet op de noodzaak ervan zou wijzen. We zien het hier in Brussel: eigenaars van oude kantoren met hoge energiekosten, raken die maar moeilijk kwijt terwijl de lage energiegebouwen het snelst verhuurd geraken. Er ontstaat dan ook een lobby van de has beens, de verdedigers van de oude cultuur, die de evolutie proberen te vertragen, omdat anders hun eigendommen aan waarde verliezen.

Waar ziet u die lobby?

Olivier Marquet: In het immobiliënwezen is het zeer duidelijk. Velen zijn eigenaars van bestaande gebouwen die dikwijls niet conform zijn met de huidige eisen. De wet gebiedt dat de gebouwen moeten verduurzaamd worden. Om hun imago niet te schaden, kunnen ze zich daar niet openlijk tegen verzetten maar in de wandelgangen gaan ze wel ferm lobbyen om die evolutie te vertragen. Er wordt in vergaderingen openlijk gelobbyd om een moratorium te eisen voor de Brusselse reglementering ter zake of om de wet te veranderen en de verplichting van passiefbouw tegen te gaan of af te remmen. Alle middelen zijn goed, dus ook het inroepen van sociale motieven. Hun argumenten zijn totaal naast de kwestie. De armsten en de zwaksten in de samenleving halen het meest baat bij energie die geproduceerd wordt uit gratis en ongelimiteerde grondstof: wind en water. 

Er wordt in vergaderingen openlijk gelobbyd om een moratorium te eisen voor de Brusselse reglementering voor het verduurzamen van gebouwen. 

Ziet u stappen die de politiek zou kunnen zetten om dit proces te versnellen, maar die om een of andere reden achterwege gelaten worden?

Olivier Marquet: Ik zie verschillende domeinen waar de politiek meer leiderschap zou moeten tonen en gigantische stappen kan zetten, met het oog op evidente noden in onze samenleving.

Waarom heeft België het wereldrecord aan files op de weg? Waarom hebben wij een bedrijfswagenpark dat relatief het grootste ter wereld is? Dat is je reinste onzin, dat houdt geen steek. Creëer een ‘gelijk speelveld’ en schaf het fiscaal voordeel van die auto’s af. Punt. En investeer in publiek transport. Wij hebben de hoogste belasting ter wereld op arbeid: beperk de belasting op arbeid, maar niet door een ondersteuning te geven om wagens te kopen! Die maatregel is destijds ingevoerd onder meer om de automobielindustrie in België te ondersteunen, maar dat zijn korte termijn strategieën die compleet achterhaald zijn.

Wat te denken over de verlengde uitbating van de nucleaire centrales in België?

Het is een beslissing uit zuivere armoede. Met armoede bedoel ik: het ontbreken van een strategische visie over waar het naartoe gaat. Wat we nu doen is oude technologieën zo lang mogelijk aanhouden. Dat toont een totaal gebrek aan visionair beleid.

Een paar voorbeelden op een ander niveau: met verschillende metrostations in Brussel is het erbarmelijk gesteld. Dat is geen stimulans om de metro te nemen. Of probeer eens te fietsen in Brussel: fietspaden die in het niets of tegen een muur uitlopen, bouwwerven die totaal geen rekening houden met fietsers. Dat zijn zaken die gemakkelijk verbeterd kunnen.

Is het de Belg of zijn het de politici? Blijkbaar is er wel een draagvlak voor duurzaamheid, maar de leiders volgen niet.

Olivier Marquet: Het is een kwestie van leiderschap van de politici. Maar ook van politieke maturiteit van de burger die onvoldoende eisen stelt naar zijn parlementariërs inzake verduurzaming van de samenleving. Er is een draagvlak voor maatregelen, maar ondernemers vragen wel aan de politiek een ‘gelijk speelveld’ voor het bedrijfsleven te creëren. Er ontstaat nu een draagvlak voor de overheden om op internationaal niveau een CO2 taks in te voeren. Daar moeten wij allen ons met zijn allen achter scharen!

Er is gebrek aan leiderschap van de politici, maar ook van politieke maturiteit bij de burger, die onvoldoende eisen stelt voor verduurzaming.

Groei en duurzaamheid gaan niet steeds samen. Hoe gaat een bank als Triodos daarmee om?

Olivier Marquet: Voor Triodos Bank is dat geen dilemma in dit stadium. De noden op het vlak van transitie zijn zo gigantisch groot. Als we 10 jaar lang blijven groeien aan 20 procent per jaar, zijn we nog altijd geen 6 procent van de Belgische markt van kredieten. Er is dan nog altijd nood aan een bank als Triodos die haar competentie en kennis ten dienste stelt van de verduurzaming van de samenleving.

Vanuit onze missie zijn wij verplicht om zo hard als we kunnen, te groeien, om te beantwoorden aan de vragen, noden en verwachtingen van de samenleving. Uiteraard binnen een strak risicobeleid. Tot nu toe zijn we gegroeid aan een ritme van 15 tot 20 procent per jaar, wat uitzonderlijk is. Zullen we dat verder zetten? Dat weten we niet. Hoe meer je groeit, hoe meer bestaande klanten en kredieten je moet opvolgen. 

Wat wanneer alle banken zouden werken volgens de criteria van Triodos?

Olivier Marquet: De impact van Triodos Bank ligt niet enkel in de projecten, organisaties en bedrijven die we financieren, maar ook in het feit dat we aantonen dat je als bank deel kunt uitmaken van het bancair systeem (en dus aan alle regels en ratio’s beantwoorden) en tegelijk duurzaam en rendabel zijn. Indien van vandaag op morgen alle banken zouden werken zoals Triodos Bank en integraal duurzaamheidscriteria zouden hanteren, zou dit betekenen dat de economie en onze samenleving effectief verduurzaamd zijn. Dan ben ik een gelukkig man, en hebben we onze missie volbracht.

Bent u optimistisch over de mogelijkheid om de shift te maken?

Olivier Marquet: Ik ben optimistisch over de mensen maar ik ben tegelijkertijd bekommerd om de inertie van de samenleving als geheel. Een aantal fenomenen baren echt zorgen: het gebrek aan leiderschap en de versnippering van de politieke verantwoordelijkheid. Die is vandaag dikwijls onduidelijk voor België maar ook op Europees vlak.

Soms doet een foto de emoties oplaaien maar ik ervaar dat er te weing diepe aandacht gaat naar hoe we de pijlers van onze samenleving onderhouden. 

Ook het egoïsme van veel burgers in België en in Europa, is zorgwekkend. Soms doet een foto de emoties oplaaien maar ik ervaar dat er te weing diepe aandacht gaat naar hoe we de pijlers van onze samenleving onderhouden. We zijn zeer rijk en zeer gehecht aan ons comfort. Maar hoe kijken we naar minderbedeelden en kansarmen ? Werken we voldoende aan het in stand houden van onze democratische waarden, solidariteit, cultuur, het opleiden van de toekomstige generaties ? Investeren we voldoende in het samenleven  en samenzijn ? Of beschouwen we onze democratische staten als verworven voor eens en altijd? Als common good waar we allemaal gul van kunnen profiteren?

Je ziet het maar als je die duizenden vluchtelingen van Syrië hier ziet toekomen of wanneer er plots een klassieke westerse beschaving omver wordt geworpen door een moorddadige dictatuur. Democratie is iets fragiels en het vergt zorg, aandacht en inzet. Het is niet iets dat er is en er altijd zal blijven, ze kan heel snel weg zijn, kijk maar naar Duitsland of andere landen in Europa voor de Tweede Wereldoorlog.

Het gaat ook over het appel dat uitgaat van sommige toppolitici in Europa die de mens aanspreken op zijn meer egoïstische gevoelens. Kijk daarentegen naar Duitsland en het leiderschap waarmee Merkel de vluchtelingencrisis aanpakt. Duitsers zijn daar fier op, hoe groot de uitdaging ook is. En met zo’n houding maak je iets los waarmee je mensen groter maakt. Het heeft ook met je levenservaring te maken: Merkel weet wat een dictatuur kan betekenen en met de val van de Muur hebben ze al zeer veel vluchtelingen geaccepteerd. Als ik sommige reacties bij ons zie, maak ik me de bedenking dat we verschrikkelijk verwend zijn. We zitten in het hart van Europa, er zijn verschillende concentrische cirkels rond ons, die ons isoleren van de probleemzones en een gevoel van veiligheid bezorgen. We moeten de Hongaren niet zomaar veroordelen omdat ze Victor Orban steunen: dat land heeft een zwakke economie en wordt nu geconfronteerd met een massale instroom van vluchtelingen. Het is geen toeval dat die zich anti-solidair opstelt.

We zitten in het hart van Europa, er zijn verschillende concentrische cirkels rond ons, die ons isoleren van de probleemzones en een gevoel van veiligheid bezorgen.

Maar wij hier in Brussel, zien wij dat niet. Hier leven duizenden internationale functionarissen met een vast inkomen, dat volkomen onafhankelijk is van de economische fluctuaties. Dat creëert een vervreemding van de realiteit. Het heeft ook nog een andere impact: restaurants en allerhande diensten in Brussel voelen veel minder de crisis dan in de omringende landen, omdat het geld hier blijft stromen en de gebouwen blijven verhuurd. Aan de buitengrenzen voelt men veel sterker de impact, van de recessie. Maar hier in het centrum ligt wel de beslissingsmacht.

Wij zijn wel het kruispunt van culturen en ideeën, maar we leven in België in een paradijselijk cocoon vergeleken met andere delen van de wereld.

Hoe kunnen we dat perspectief openbreken?

Olivier Marquet: Door onder andere buiten onze grenzen te gaan. En je hoeft niet ver te gaan. Of voor wie niet wilt reizen gewoon contact te leggen met minderheden in België zelf. Ze kunnen ons veel leren vanuit hun cultuur en traditie.