Aantal hiv-diagnoses in Oost-Europa stijgt dramatisch
Roxane Reza
19 augustus 2015
De strijd tegen hiv en aids heeft bijna overal ter wereld gezorgd voor een daling van het aantal aidspatiënten. In de landen rond de Zwarte Zee (Turkije, Bulgarije, Roemenië, Oekraïne, Rusland en Georgië) geldt echter een omgekeerde tendens. Sinds 2004 is het aantal hiv-diagnoses er gestegen met niet minder dan 126%.
Het virus verspreidt zich aan een gevaarlijke snelheid, met records brekende aantallen van 100.000 nieuwe diagnoses per jaar. Bijna driekwart van de nieuwe hiv-diagnoses in Europa komen uit deze landen.
Bovendien zijn tot 60 procent van de dragers van het virus zich volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zelfs niet bewust van hun infectie. Dit komt doordat er in de regio maar weinig hiv-tests worden uitgevoerd. Het werkelijke aantal hiv-besmettingen zou dus nog veel hoger kunnen liggen.
Als de aders van de arm kapotgespoten zijn, wordt noodgedwongen gezocht naar alternatieve plaatsen voor het toedienen van een injectie. (© Tomaso Clavarino)
HIV in Roemenië: economische crisis
Eén van de hotspots voor de stijging van gevallen van hiv is Roemenië, waar de verspreiding van het virus versterkt wordt door de economische crisis en het ontbreken van fondsen voor schadeverminderingsprogramma’s en -therapieën.
‘Recente cijfers uit Griekenland en Roemenië tonen een scherpe piek in hivbesmettingen na de Europese crisis in Europa in 2008. Er zijn redenen om aan te nemen dat economische crisissen de zaken erger maken’, zei David Wilson van de Wereldbank.
De huidige piek in de prevalentie van hiv is het meest schadelijk voor de kwetsbaarste groepen, zoals druggebruikers en sekswerkers. Tegelijkertijd ontbreekt het aan duidelijke nationale engagementen voor de preventie van hiv en zijn er steeds minder fondsen voor de aanpak van hiv door de stugge Europese en globale houding.
Straatprostituees vormen een kwetsbare risicogroep (© Tomaso Clavarino)
Kwetsbare groepen, armoede en vuile naalden
Roemenië heeft een grote groep intraveneuze druggebruikers van ongeveer 20.000 mensen. Deze populatie loopt een hoog risico op hivbesmetting omdat ze vaak vuile naalden en spuiten delen. Het aantal hivbesmettingen bij deze groep is angstwekkend gestegen: bij intraveneuze druggebruikers (die spuiten of naalden gebruiken) is het aantal infecties gegroeid van één procent in 2007 naar 53% in 2012. De groep die het zwaarst getroffen wordt, zijn mensen in armoede, waarvan velen tot de minderheidsgroep van de Roma behoren.
Het epicentrum van deze toename was de hoofdstad Boekarest. In deze stad leven duizenden mensen op straat, in riolen of overbevolkte flats: omgevingen met veel ziektes, drugs en promiscuïteit. Veel van deze mensen zijn jongeren, geboren na de val van het regime van Ceausescu.
(© Tomaso Clavarino)
Dalende fondsen voor internationale en nationale hulp
De prevalentiecijfers blijven stijgen, terwijl de financiering voor preventie van hiv verder afneemt. Zo heeft de Europese Unie de financiering van programma’s in Roemenië voor de verspreiding van propere naalden en spuiten in risicovolle plaatsen stopgezet.
Ook ngo’s zoals ARAS (Romanian Association Against Aids), die werken op het vlak van schadebeperking, moeten door budgettekorten worstelen om hun projecten in stand te houden.
(© Tomaso Clavarino)
Wat bijdraagt aan de exponentiële toename van hiv in Roemenië, naast de harde realiteit van de economische crisis in het land, is de opleving van legale stimulerende middelen (de zogenaamde “legal highs”) sinds 2009. De Roemeense overheid heeft de verkoop van deze legal highs ondertussen verboden, maar in de praktijk zijn ze nog altijd beschikbaar.
Bovendien is heroïne nog zeer sterk aanwezig, zeker in Boekarest. De Roemeense overheid reageert traag, ondanks het feit dat wetenschappelijke onderzoeken herhaaldelijk hebben aangetoond dat initiatieven zoals naald- en spuitprogramma’s de prevalentie van hiv tot 80% doen afnemen bij mensen die drugs injecteren.
HIV in de andere landen rond de zwarte zee
Twee andere landen waar hiv toeneemt, zijn Oekraïne en Rusland. Zij werden niet enkel getroffen worden door de economische crisis, maar ook door gewapende conflicten. Dit zijn twee factoren die de verspreiding van het virus verder kunnen stimuleren. Onder andere David Wilson, directeur van het globale aidsprogramma van de Wereldbank sprak zijn verontrusting uit: ‘We zijn allemaal bezorgd over de stijging van hiv/aids in de regio, misschien de regio waar hiv het snelste groeit. Rusland staat voor een grote en potentieel groeiende epidemie’.
Ook in Rusland is intraveneus druggebruik een van de belangrijkste situaties waarin hiv wordt opgelopen. Het gebruik van besmette spuiten met heroïne (of Krokodil, een spotgoedkoop, maar levensgevaarlijk alternatief voor heroïne) is de oorzaak van 58% van alle nieuwe diagnoses in 2014. Toch financiert de Russische overheid geen programma’s waarbij vuile naalden voor propere kunnen worden ingewisseld omdat dit het gebruik van drugs zou aanmoedigen.
(© Tomaso Clavarino)
Ook in Rusland wordt de link gelegd met economische crisissituaties, al wordt dit niet door iedereen als relevant gezien: ‘De timing van de financiële crisis in Rusland van 1998 en het begin van de eerste hiv golf bij intraveneuze druggebruikers kan moeilijk opgevat worden als iets anders dan toeval’, volgens Robert Heimer. ‘De uitbreiding van drugsmarkten en de vervanging van marijuana door heroine in veel grote Russische steden lijkt aan de basis van de hivepidemie te liggen’.
Behalve Rusland kennen ook kleinere landen in de regio een toename. Zo werden in Bulgarije, Armenië, Belarus en Turkije de hoogste hiv-prevalentiecijfers van het decennium geregistreerd. In geen van deze landen wordt de komende jaren een omkering van de trend verwacht.
(© Tomaso Clavarino)