Belo Monte bepaalt toekomst van waterkracht in Amazone

De vijftigjarige Paulo de Oliveira rijdt met een taxi rond in de Noord-Braziliaanse stad Altamira. Liever werkt hij als bestuurder van zware voertuigen voor de bouwsector. Hij blijft hopen op een baan op de bouwwerf van de Belo Monte-dam, een reusachtige waterkrachtcentrale op de Xingurivier pal in het Amazonewoud.

Maar mogelijk is er voor arbeiders als Oliveira geen toekomst meer in de constructie van grote stuwdammen. Belo Monte is altijd erg omstreden geweest, en het wordt voor Brazilië steeds moeilijker om gelijksoortige projecten uit te voeren.

Zo zal de ervaring met Belo Monte, een project dat nog in aanbouw is, bepalen of de regering doorgaat met haar plannen om meer energie te halen uit de Amazonerivieren, de enige in Brazilië die nog het potentieel hebben voor grootschalige waterkrachtcentrales.

Het volgende project met de omvang van Belo Monte is de São Luiz-dam op de Tapajosrivier, ten westen van de Xingurivier. Groot probleem: het grondgebied van de inheemse bevolking zou daarbij onder water komen te staan, en hun land is beschermd door de grondwet.

Etnocide

Bij Belo Monte heeft men het oorspronkelijke plan aangepast om te vermijden dat er inheems grondgebied zou overstromen. Toch krijgt het project felle kritiek vanwege zijn impact op de levenswijze van inheemse gemeenschappen en andere oeverbewoners.

Volgens de openbare aanklager maakt het bedrijf dat de dam bouwt, Norte Energia, zich schuldig aan etnocide en komt het onvoldoende tegemoet aan de inheemse gemeenschappen, die uit protest al herhaaldelijk sommige van de installaties van de stuwdam hebben bezet en beschadigd.

São Luiz, dat in zijn ontwerp een vermogen van 8040 MW heeft meegekregen, en andere waterkrachtcentrales die worden gepland op de Tapajosrivier, zouden op beter georganiseerde weerstand kunnen stoten. In het rivierbekken leeft een grote inheemse gemeenschap, de Munduruku, van ongeveer 12.000 leden.

In het geval van Belo Monte ging het over negen verschillende etnische groepen van in totaal iets meer dan zesduizend mensen, waarbij bijna de helft in steden leeft.

Lokale ontwikkeling

De kwestie van lokale ontwikkeling kon op heel wat minder internationale aandacht rekenen als het inheemse verzet. Maar ze zou beslissend kunnen zijn om protest tegen toekomstige stuwdammen in het Amazonegebied te overwinnen.

Zo heeft Norte Energia, een consortium van tien publieke en private bedrijven en investeringsfondsen, ongeveer 900 miljoen euro vrijgemaakt voor activiteiten om de sociale en ecologische impact van het megaproject te beperken en compenseren. Het bedrag vertegenwoordigt 12 procent van de totale investering.

Het bedrijf heeft 4100 mensen - die als gevolg van de bouw van de stuwdam en de aanleg van het meer ontheemd raakten – elders gehuisvest, en duizenden anderen vergoed. Het heeft een deel van Altamira en de stad Vitoria de Xingú heraangelegd met sanitaire voorzieningen, en liet 6 ziekenhuizen, 30 gezondheidscentra en 270 klaslokalen bouwen of verbouwen.

Vertraging

Maar er stromen veel klachten binnen. Norte Energía installeerde moderne waterverwerkingscentrales en rioleringsnetten in Altamira. Maar na een vertraging van tien maanden, werd er pas in juni een akkoord gesloten om de watervoorziening en rioolbuizen aan te sluiten op de woonblokken.

‘Er zijn mijn familie drie huizen beloofd, omdat we twee getrouwde zoons hebben’, vertelt José de Ribamar do Nascimento (62), die een nieuwe woning kreeg toegewezen in Jatoba, ten noorden van Altamira. ‘Maar ze hebben beslist dat we maar recht hebben op twee van de drie huizen. Misschien omdat ik ziek ben en niet kan protesteren?’

Nascimento heeft prostaatkanker en is slecht ter been. Hij overleeft op een klein pensioen. Maar hij is ervan overtuigd dat de toekomst voor de lokale bevolking er rooskleuring uitziet, dankzij de banen die de waterkrachtcentrale heeft voortgebracht.

‘We leven hier veel beter’, meent zijn 61-jarige vrouw Anerita Trindade. ‘Ons oude huis werd ingesloten door het water als het regende. We moesten door het water waden. Nu zitten we tenminste droog.’

Vooral Francisco Assis Cardoso, die op zijn 32ste de belangrijkste winkelier van Jatoba werd, is blij met de verhuizing. Zijn familie met vier broers en zussen kreeg vijf huizen naast elkaar toegewezen. Zo kon hij samen met zijn moeder een supermarkt en apotheek beginnen.

Een andere uitdaging voor Belo Monte is doeltreffend de kritiek vanuit de energiesector zelf ontkrachten. Die is tegen waterkrachtcentrales waarbij zoals in dit geval het water snel doorstroomt, de reservoirs klein zijn, en de energie-opwekking in het droge seizoen laag is.

Belo Monte zal gemiddeld 40 percent van zijn vermogen van 11.233 MW gebruiken. Om te voorkomen dat inheems grondgebied onder water loopt, is de omvang van het reservoir verkleind tot 478 vierkante kilometer – 39 procent van wat oorspronkelijk gepland was in de jaren 1980.