Brazilianen beter gewapend tegen erge droogte

Het tekort aan regen is overal zichtbaar in de regio Noordoost. De caatinga, de steppe tussen het Amazoneregenwoud en het Atlantisch regenwoud, lijkt grotendeels dood.

Het reservoir van Tamboril, aan de rand van Ouricuri, een stad van 68.000 inwoners, staat al meer dan een jaar droog. De stad beschikt gelukkig nog over het water van de São Francisco. De rivier ligt 180 kilometer verderop maar het water wordt via aquaducten aangevoerd.

Een miljoen doden

De droogte duurt nu al langer dan die van 1979 tot 1983, de langste droogte van de twintigste eeuw. Maar hij eist niet langer zo’n zware tol.

‘Er was in de jaren tachtig niet zozeer minder water, maar we wisten toen niet hoe we de situatie moesten aanpakken’

‘De droogte was toen erger. Er was niet zozeer minder water, maar we wisten toen helemaal niet hoe we de situatie moesten aanpakken’, zegt Manoel Pereira Barros, een 58-jarige landbouwer die op 80 kilometer van Ouricuri woont.

In 1983 vroegen de gouverneurs van de negen deelstaten van het semi-aride noordoosten meer steun aan de nationale regering. Elke dag stierven honderd mensen door de droogte, zeiden ze.

In de vijf jaar die de droogte duurde, kwamen volgens de regionale regeringen honderdduizend mensen om. Maar volgens onderzoekers stierven toen zeker zevenhonderdduizend mensen door honger en droogte, meestal kinderen.

Articulação Semiárido Brasileiro (ASA), een regionaal netwerk van drieduizend sociale organisaties, heeft het over een miljoen doden.

Beter waterbeheer

ASA werd opgericht in 1999 om de 23 miljoen mensen in deze regio beter te wapenen tegen de droogte, die ook in normale jaren acht maanden duurt.

Het netwerk focust op watertanks, waarin mensen regenwater konden opslaan om te drinken en koken. Een miljoen watertanks werden in deze regio verspreid, waarvan een derde door ASA.

De beweging geeft ook lessen over waterbeheer, landbouw en veeteelt in droge periodes. Daarbij maakt men gebruik van de traditionele kennis van boeren.

Bij de vorige droogte bestond dat allemaal niet. Die aanpak maakt nu het verschil, zegt
Barros. Daarbovenop kwamen de Bolsa Familia, een uitkering voor de allerarmsten, een pensioen voor de plattelandsbevolking en andere sociale programma’s van de overheid.

Drie watertanks

Barros verliet zijn in boerderij in 1993, na nog een droogte van twee jaar. Hij ging werken bij een grote druiven- en mangokweker in Petrolina, 200 kilometer ten zuiden van de Ouricuri. ‘Gedurende vijftien jaar woonde ik ver van mijn gezin.’

‘Een van mijn tanks gebruiken we alleen om van te drinken. We kunnen er met vijf mensen meer dan een jaar mee voort.’

‘Ik droomde ervan een watertank te hebben, maar die waren er toen niet. Nu heb ik er drie. In een van de tanks zit nog water van de januariregen.

We gebruiken die alleen om van te drinken. We kunnen er met vijf mensen meer dan een jaar mee voort. Vroeger verspilden we ook veel water, nu gaat geen druppel verloren.’

De gemeenschap van veertien families beschikt ook over een waterput. Bovendien worden de mensen in deze streek ertoe aangezet het afvalwater na een biologische zuivering te hergebruiken voor irrigatie.

Ondanks alle maatregelen, en ondanks de waterbedeling met tankwagens van het leger, besloot Barros zijn groente- en fruitteelt tijdelijk te stoppen. Hij geeft voorrang aan water voor mensen en dieren.

Vijf soorten water

Volgens ASA is er nog steeds werk aan de winkel. Er zijn nog meer dan een miljoen watertanks nodig, 350.000 voor drinkwater en 800.000 voor irrigatie.

Het waterbeleid komt op de helling sinds de Arbeiderspartij in augustus de fakkel moest doorgeven aan een conservatieve regering.

We moeten tot vijf soorten water komen, zegt André Rocha, van Klimaat en Water, een van de organisaties die deel uitmaakt van ASA. Gezinnen hebben om te beginnen water nodig om te drinken en te koken. Dan heb je het water voor hygiënisch gebruik.

Een derde soort is water voor de productie, een vierde soort is reservewater, ‘zoals je ook een bloedbank hebt’, en een vijfde soort ‘is bestemd voor het milieu, om pril leven te laten recupereren, het grondwater aan te vullen en het eeuwige rivierwater op peil te houden.’

Dit waterbeleid komt op de helling nu de Arbeiderspartij, die het land sinds 2003 bestuurde, in augustus de fakkel moest doorgeven aan een conservatieve regering, vreest ASA.

De agro-industrie landbouw groeit in Brazilië veel sneller dan de familiale landbouw. Er gaan enorme investeringen en kredieten naar de agro-industrie, ondanks eerdere mislukkingen en ondanks de corruptie, terwijl ASA zijn middelen kleiner ziet worden.